بیژن اربابی

دانشگاه ها علاوه بر تولید محتوای علمی، ترویج دانش و انتقال آن به دانشجویان و فضای جامعه، رسالت دارند تا بتوانند در جهت اجرایی کردن و بهره برداری از همان دانش تولیدشده، نقش بسزایی در حوزه تجاری سازی ایفا کنند. هدف این پژوهش شناسایی و اولویت بندی موانع تجاری سازی در پایان نامه های کارشناسی ارشد فرش دانشگاه هنر اصفهان؛ در راستای پاسخ به این پرسش است که آینده محتمل در جهت تجاری سازی پژوهش های مقطع کارشناسی ارشد فرش دانشگاه هنر اصفهان چیست و چه تأثیری می تواند بر دانشگاه و آینده صنعت فرش دستباف داشته باشد؟ پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش آسیب شناسی از نوع آینده نگاری است. جامعه ی موردمطالعه در این پژوهش، اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان و 46 پروپوزال ثبت شده بین سال های 1394 لغایت 1398 است. این پژوهش جزو پژوهش های ترکیبی و آمیخته است. روش نمونه گیری در مباحث کمی به صورت تصادفی به کمک جدول کرجسی و مورگان 40 نفر و در مباحث کیفی به صورت هدفمند موردی نمونه شاخص و برمبنای اشباع نظری 12 نفر از خبرگان آموزش عالی فرش بوده اند. نظرات اساتید در چارچوب نظری و الگوی سه شاخگی بررسی شد و داده های موردنیاز این پژوهش به کمک ابزار مصاحبه غیرسازمان یافته با اساتید و اعضای هیئت علمی این دانشگاه جمع آوری شده است. نتایج این پژوهش منجر به شناسایی 48 عامل مانع در تجاری سازی پژوهش ها و انتخاب عامل ساختاری (سازمانی) به عنوان تأثیرگذارترین عامل مانع در دانشگاه هنر اصفهان شد. در ادامه به کمک علم آینده پژوهی و ابزار سناریونویسی، سناریویی برای آینده محتمل، در قالب سناریوی بحران ارائه گردید. لذا سناریوی بحران مشخص می کند؛ که ادامه فعالیت با همین متد و روش در دانشگاه ها و بازارهای هدف، نه تنها مشکلات را در این عرصه حل نخواهد کرد بلکه وضعیت صنعت فرش دستباف در بازارهای هدف و دانشگاه ها روبه زوال خواهد رفت و ضعف ها و آسیب های موجود به حداکثرترین حالت خود خواهند رسید.

بیان مسئله: چنین به نظر می رسد که ارزیابی و ارزش یابی دست بافته ها به ویژه قالی از گذشته های دور و با توجه به آموزه های سنتی و سینه به سینه، عمدتاً بر پایه ویژگی های بافت و کیفیت آن متداول و جاری بوده است. ویژگی های ظاهری و زیبایی، همچنین ویژگی های فنی متنوعی که در دست بافته ها وجود دارد، آن ها را به اثری تبدیل کرده است که نیازمند معیارها و ساختارهایی متناسب تر از سنت ها و گذشته های متداول در ارزیابی می نماید. چنین به نظر می رسد که بسیاری از کارشناسان ارزیابی سنت گرا بیشتر بر معیارهایی همچون تراکم بافت و مواد اولیه تأکید بیشتری دارند و این پژوهش در پی یافتن پاسخ این سؤال است که شاخص ها و معیارهای پراهمیت کیفی و کمی ارزیابی دست بافته ها چیست؟ هدف: تبیین ارزش های معیارهای کیفی و کمی دست بافته ها و ارائه ساختاری متناسب جهت اولویت دهی به ارزش های کیفی (تجسمی) و اولویت های کمی که در ارزیابی های اقتصادی و بازرگانی نیز ملاک سنجش قرار خواهند گرفت هدف این پژوهش است. روش پژوهش: این پژوهش کیفی است که با تکیه بر تحلیل ها و استدلال های علمی و کاربردی، ساختاری جدیدتر و متناسب تر جهت آموزش ارزیابی دست بافته ها معرفی می نماید و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای، مصاحبه و تحلیل اطلاعات نوشته شده است. یافته ها: این پژوهش نشان داد که شاخصه ها و معیارهای کیفی چون رنگ و طرح و نقش در ارزیابی دست بافته ها در اولویت هستند؛ همچنین شاخصه ها و معیارهای کمی مانند بافت و اندازه برخلاف روش ها و شیوه های ارزیابی های سنت گرایانه دست بافته ها از اهمیت کمتری برخوردار هستند.

اگرچه امروزه ایران یک کشور اسلامی است، اما در دوره های مختلف تاریخی، مأمن مناسبی برای سایر اقلیت های مذهبی، بوده است. پیروان دین یهودی نیز مانند سایر ادیان و اقلیت های مذهبی از دوران باستان در ایران زندگی و کار کرده اند، که این امر در فرهنگ و هنر ایشان تأثیر گذاشته است. روایات و داستان های مذهبی همواره از جمله مسائل خوبی برای خلق آثار هنری هستند. به گواه اسناد و یافته های تاریخی فرش کهن ایرانی نیز، محملی جذاب و تأثیرگذار برای ثبت و ضبط باورها و حوادث مذهبی بوده اند. یکی از این نمونه ها، قالیچه منقوشِ موسوم به داستان حضرت سلیمان و ملکه سبا، با ترکیبی از باورهای دین یهود و فرهنگ و هنر ایرانی است. هدف از این تحقیق چگونگی تأثیر اعتقادات و باورهای دینی و نیز نحوه ی شکل گیری طرح ها و نقوش واقع گرایانه و انتزاعی در انتقال مفاهیم و اعتبارافزایی شأن و جایگاه اجتماعی آنان است. این پژوهش با استفاده از نظریه بینامتنیت و به روش کتابخانه ای و مصاحبه و به صورت کیفی به مطالعه اجزا و کلیات طرح و نیز نقش قالی پرداخته و بر آن است تا با خوانش مفاهیم و محتوای قابل دریافت از نقوش، ارتباط مستقیم و غیرمستقیم آنان را با فرهنگ و آیین یهود و هم چنین تطبیق آنان با آیات قرآنی و داستان حضرت سلیمان و ملکه سبا، تخت مشهور حضرت سلیمان و داستان هایی مربوط به پیامبران یهود از جمله حضرت ابراهیم، حضرت موسی و فرزندان یعقوب نبی بپردازد. هم چنین در پی یافتن پاسخ برای چگونگی تأثیر اعتقادات و باورهای دینی و نحوه ی شکل گیری طرح ها و نقوش واقع گرایانه و انتزاعی در انتقال مفاهیم و اعتبارافزایی شأن و جایگاه اجتماعی آنان است؟ نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که نقوش بافته شده بر روی فرش مربوط به دین یهود است که از این بین می توان به تصویر ملکه سبا و حضرت سلیمان، دوازده فرزند یعقوب نبی و تصاویری مربوط به داستان از آب گرفتن حضرت موسی و قربانی کردن حضرت ابراهیم اشاره کرد. با مطالعه بینامتنی نقوش می توان به حضور آن ها در باور و کتاب مقدس مسلمانان یعنی قرآن نیز پی برد.

فرش دستباف ایران به عنوان یک کالای فرهنگی-هنری همواره ارزش و اعتبار خاصی داشته و دارد. از اینرو کمک به زنده نگه داشتن این هنر وظیفه ی همه ی دست اندرکاران این حرفه می باشد. جابه جایی های جغرافیایی بافندگی یکی از راهکارهایی است که با اهداف مختلفی از سوی ارگان های دولتی و خصوصی برای کمک به بهبود رونق تجاری فرش اتخاذ شده و تبعا تاثیرات مثبت و منفی بسیاری نیز داشته و مخالفت هایی را نیز به همراه داشته است. یکی از استدلال های مخالفان این جریان، آسیب دیدن هویت فرش ها در روند این جابه جایی ها می باشد. این پژوهش به صورت کیفی و به روش توصیفی-تحلیلی به جمع آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای و میدانی پرداخته است. هدف از انجام تحقیق بررسی نحوه ی تاثیرگذاری تغییر جغرافیای بافندگی بر هویت فرش ایران است و درصدد پاسخ به این سوال برآمده که: تغییر جغرافیای بافندگی چه تاثیری بر تغییر هویت های شناخته شده مناطق مختلف ایران می گذارد؟ داده های به دست آمده نشان می دهد که در جریان جابه جایی های جغرافیایی بافندگی، هرکجا که یکی از مولفه های اصلی هویت ساز فرش آسیب ببیند لاجرم هویت فرش نیز دچار آسیب می شود، اما در مواردی نیز چارچوب تولید منطقه ی مبدا هیچ تغییری نکرده و فرش با کیفیتی تولید شده که تشخیص آن از فرش تولید شده در منطقه مبدا حتی برای خبرگان هم ناممکن است. در چنین شرایطی نقش جغرافیا در تأثیرگذاری بر هویت فرش تغییر کرده و به نظر می رسد بازبینی این نقش نکته ی حایز اهمیتی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است.