زهره طباطبایی

در این تحقیق سعی بر آن داریم که با بررسی آثار استاد محمد سیاه قلم ، از نظر موضوع ،‌تکنیک ،‌ البسه و تزیینات و تجزیه و تحلیل آن به زاویه هایی از دیدگاه ، مکان و زمان این هنرمند پی ببریم ، این هنرمند اهل کجاست و تحت تأثیر چه زمان و مکانی بوده ،‌طراحی آزادانه ، موضوعاتی که در زمان خود بسیار نادر بوده است و حتی در زمان بعد همه ،‌چنین دیدگاه و سبکی در نگارگری کمتر دیده اید ، سبکی رئالیستی همراه با یک نگاه کوبیستی.

هدف پژوهش حاضر، بررسی نگارههایی از شاهنامه تهماسبی است که به شیوه زندگی زنان و موسیقی در این دوره می پردازد.این پژوهش، بنیادی و روش، توصیفی–تاریخی بوده و با استفاده از تحلیل اجتماعی به مطالعه نگاره هایی از عصر صفوی و نقش و جایگاه زن و موسیقی در این دوره پرداخته است. جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای است. تجزیه و تحلیل سه نگاره از شاهنامه تهماسبی نشان از مهارت نوازندگی زنان هنرمند در عصر صفوی به ویژه شاه تهماسب دارد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که با توجه به اهمیت شاهنامه شاه تهماسبی، توبه شاه تهماسب تأثیرفراوانی بر اوضاع سیاسی اجتماعی و فرهنگی ایران گذاشت و محدودیت های زنان نسبت به دوره های قبل بیشتر شد؛ از این رو؛ موسیقی تحریم گردید و موسیقی دانان سختی های فراوانی را تحمل کردند. با توجه به توبه شاه تهماسب که مانع از فعالیت موسیقی دانان و بالطبع فعالیت بانوان می گشت؛ با این حال نگاره هایی با نقش زنان درحال چنگ نوازی و دف نوازی اجرا شده است.

در دوره گورکانیان (932ه.ق/1526م. تا 1274ه.ق/ 1857م.)، بخصوص اکبر شاه توجه بسیاری به اشاعه فرهنگ و هنر نشان داده شد. ازجمله خدمات دوره اکبر شاه ترجمه کتاب های سانسکریت به فارسی و مصور نمودن آن ها بود. یکی از این نسخ، رامایانای مصور موجود در گالری فریر(Freer) به سفارش عبدالرحیم، وزیر اعظم اکبر شاه، داستان نبرد رام چندر، با بزرگ ترین دیو، راون است. بررسی تأثیرپذیری نقش مایه دیو در نسخه رامایانای فریر از متون تصویری پیشین و هم عصرش، به عنوان پرسش اصلی این پژوهش انتخاب شده و هدف تحقیق تطبیق شمایل نگارانه تصویر دیو و جایگاه آن در نسخه رامایانای عبدالرحیم خان با نمونه متن های پیشین و هم عصر در هند بوده است. نتایج مطالعات صورت گرفته به روش توصیفی و تاریخی_تطبیقی حاکی از آن است که نقش مایه دیو در نسخه موردپژوهش به چهار شکل، دیو با عضو تکثیرشده، حیوانی، انسانی و ترکیبی (انسانی- حیوانی) تصویر شده است. همچنین می توان دید که در متون پیشین، دیوها با آناتومی و ویژگی های کاملاً انسانی نقش گردیده و در نسخ تصویرسازی شده هم زمان با نسخه مورد پژوهش نیز شخصیت های اصلی حماسه اکثراً به شکل انسانی و شخصیت های فرعی به شکل ترکیبی ترسیم شده اند. درحالی که در نسخه رامایانای گالری فریر اغلب دیوها به صورت ترکیبی بوده و فقط در موارد اندکی به شکل انسانی تصویر شده اند