فاطمه نیک پناه

در مجموعه عرفان و ادبیات، «درد و رنج» یکی از احساسات و هیجانات مهم در ساحت نفسانی انسان است. به لحاظ حیات کلی بشری نیز درد و رنج از وجوه تأثیربرانگیزی به شمار می آید. این مقوله خاص یکی از هفت مفهوم و مسائل اصلی انسان در طول تاریخ به صور گوناگون بوده است و با تمام مفاهیم درونی و ارتباط آن با مفاهیم مشابه، یکی از دغدغه های جدی انسان در هر زمان و مکانی بوده، هست و خواهد بود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی درد و رنج از منظر ادبیات و عرفان در گزیده متون قرن های 5 و 6 و 7 می پردازد و هدف از آن آگاهی یافتن از نوع نگاه عارفان به این مقوله بنیادین بشر است. نتیجه اینکه منظور از درد و رنج، درد جسمانی و مادی نیست؛ بلکه دردی روحانی است و این درد در انسان اندیشه ورز، از پایه های رسیدن به کمال است و تجربه نوع انسان در طول عمر خود گواه آن است که زندگی بشر همیشه و در همه جا توأم با درد و رنج بوده است، اما درد روحانی انسان را می سازد و باعث کمال روح و معرفت او می شود، درک این درد نه تنها رنج آور نیست، بلکه لذت بخش و بالنده نیز هست. درد و رنج در آغاز باعث شوق حرکت در انسان می شود و سپس انسان را به آگاهی می رساند و در نهایت کمال روحی را در او ایجاد می کند.

شیخ شهاب الدین سهروردی پایه گذار مکتب «اشراقی»، پیونددهنده فلسفه یونان، عرفان اسلامی با وحی قرآنی در آثار رمزی خود بوده است. داستان های رمزی او به گفته بعضی اندیشمندان از جمله هانری کُربن، حاصلِ تجربیات شهودی خودِ اوست که به رشته تحریر درآمده است. نظریه نشانه -معناشناختی گفتمانی، رویکردی جدید از علم نشانه شناسی است که رابطه میان دال و مدلول را به جریانی سیّال و چند بُعدی تبدیل کرده، و زمینه تولید معناهای جدید را در یک متن فراهم می کند. سهروردی از جمله گفته پردازان عرصه متون رمزی عرفانی است که اگرچه قرن ها پیش از نظریه پردازان نشانه-معناشناختی از جمله گِرمَس می زیسته است؛ ولی نوشتارهای او قابلیّت واکاوی با این نظریه های جدید را دارد. از این رو یک متن رمزی وی یعنی «عقل سرخ» را به عنوان نمونه با «رساله الطیر» ابن سینا که همانندی هایی با هم دارند، برای این پژوهش برگزیده شد تا از یک سو نظام های گفتمانی و از سوی دیگر نوع روایت را در آنها مورد نقدوبررسی قراردهیم. هر دو روایت بیان کوششی، جهت دستیابی به اُبژه ارزشی است که برخلاف روایت های کلاسیک، در دورن کنشگر وجود دارد نه در بیرون از وجود او. در هر دو داستان نشانه هایی از روایت تعاملی و روایت هم آمیخته یا هم تنیده به چشم می خورد و در عقل سرخ افزون بر اینها، روایت تطابقی هم وجود دارد. همچنین انواع نظام های گفتمانی کنشی، تنشی، شوِشی و بُوِشی را می توان در این دو اثر سهروردی جستجوکرد. این پژوهش به شیوه تحلیل محتوای کیفی متن و مبتنی بر نظریه نشانه-معناشناختی در حوزه زبان شناسی مدرن با تأکید بر الگوی گِرمَس به سامان رسیده است.

در مجموعه عرفان و ادبیات، «درد و رنج» یکی از احساسات و هیجانات مهم در ساحت نفسانی انسان است. به لحاظ حیات کلی بشری نیز درد و رنج از وجوه تأثیربرانگیزی به شمار می آید. این مقوله خاص یکی از هفت مفهوم و مسائل اصلی انسان در طول تاریخ به صور گوناگون بوده است و با تمام مفاهیم درونی و ارتباط آن با مفاهیم مشابه، یکی از دغدغه های جدی انسان در هر زمان و مکانی بوده، هست و خواهد بود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی درد و رنج از منظر ادبیات و عرفان در گزیده متون قرن های 5 و 6 و 7 می پردازد و هدف از آن آگاهی یافتن از نوع نگاه عارفان به این مقوله بنیادین بشر است. نتیجه اینکه منظور از درد و رنج، درد جسمانی و مادی نیست؛ بلکه دردی روحانی است و این درد در انسان اندیشه ورز، از پایه های رسیدن به کمال است و تجربه نوع انسان در طول عمر خود گواه آن است که زندگی بشر همیشه و در همه جا توأم با درد و رنج بوده است، اما درد روحانی انسان را می سازد و باعث کمال روح و معرفت او می شود، درک این درد نه تنها رنج آور نیست، بلکه لذت بخش و بالنده نیز هست. درد و رنج در آغاز باعث شوق حرکت در انسان می شود و سپس انسان را به آگاهی می رساند و در نهایت کمال روحی را در او ایجاد می کند.