مهدی نصرتیان

تأثیرات تکوینی افعال نیک و بد انسان از منظر آیات و روایات، ویژگی هایی دارند. شناخت این ویژگی ها اولین گام در طراحی و پذیرش اجتماعی الگوهای رفتاری و سبک زندگی اسلامی است. بر اساس این تحقیق که در مقام گردآوری به روش کتابخانه ای و در مقام تحلیل و داوری به روش اسنادی تحلیلی، انجام شده است، مهم ترین ویژگی این است که تلازم میان تأثیرات تکوینی افعال اختیاری نیک اجتماعی و جاری شدن نعمت ها در جامعه، قطعی است؛ ولی این تلازم در جانب افعال اختیاری بد اجتماعی و نقمت ها و نیز آثار تکوینی افعال نیک و بد فردی، قطعی نیست و ممکن است به دلایلی منتفی شود. عدم دلالت بهره مندی از دنیا بر خوب بودن انسان، فراجنسیتی بودن تأثیرگذاری افعال اختیاری انسان بر تکوین، تناسب و همانندی میان افعال اختیاری انسان و ابتلائات تکوینی و نیز هماهنگی میان ابتلائات تکوینی افعال اختیاری با نظام احسن از دیگر ویژگی های این تأثیرگذاری است؛ بنابراین، سبک زندگی اسلامی، بیشترین و کامل ترین تناسب و هماهنگی را با نظام تکوین خواهد داشت و بیشترین منفعت را متوجه انسان و سایر مخلوقات می کند.

مقاله حاضر عهده دار تحلیل و بررسی عوالم مختلف زندگی انسان با رویکرد مقایسه ای میان رویکرد قرآنی، روایی و فلسفی است تا بتوان به میزان مطابقت و عدم مطابقت این سه رویکرد دست یافت ؛ اصل وجود عوالم در هر سه رویکرد فوق مورد قبول است. طبق آیات قرآن کریم و روایات صادره از معصومین سلام الله علیهم، قبل از آنکه انسان در این دنیا مراحل آفرینش خویش را آغاز کند، عوالمی بر او سپری شده است. در فلسفه اسلامی نیز به وجود عوالم تصریح شده است. آیات قرآن به عالم ذر و روایات به عالم ارواح اشاره روشنی دارند. فلسفه اسلامی نیز به وجود دو عالم عقل و مثال تصریح دارد. این پژوهش که با مطالعه کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی، به بحث پرداخته است ، در نهایت به این نتیجه دست یازیده است که در تناظر بین هر سه رویکرد، ، عالم عقل در فلسفه متناظر با عالم ارواح در روایات است و عالم مثال متناظر با عالم ذر در آیات قرآن است.

محبت از کلیدی ترین مفاهیم اخلاقی در قرآن کریم و روایات است. هدف این پژوهش بررسی ارادی یا غیر ارادی بودن محبت ورزی پس از فراهم شدن مقدمات و مراحل محبت در انسان است. این مسئله از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و حُکما بوده و بیشتر محبت را در این مرحله، غیرارادی دانسته اند. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای و شواهد و مؤیّداتی از قرآن و حدیث قصد دارد ارادی و اختیاری بودن محبت را اثبات کند. از جمله این شواهد، استعمال ماده محبت در باب استفعال در قرآن است؛ این باب چون معنای طلب را به مفهوم ریشه فعل می افزاید باعث می شود نوعی معنای ترجیح در معنای محبت ایجاد شود. مؤیّد دیگر آیات و روایاتی است که محبت هایی منفی و منهی را نام برده و مومنین را از آنها پرهیز می دهد که نشان از وجود نوعی اختیار و اراده در محبت بوده و شاهدی بر هدایت پذیر بودن محبت از دیدگاه آیات و روایات است. تبیین ارادی یا غیرارادی بودن محبت به عنوان یکی از هیجانات اخلاقی در حوزه فرا اخلاق، می تواند به مسائل مطرح در این حوزه یاری کند.