محمدعلی صالحی ابرقویی

تحقیقات نشان داده اند که توانایی و قابلیت سازمان های یک جامعه در مدیریت بحران ها و چالش ها، تأثیر قابل توجهی بر توانایی آن جامعه در مواجهه با بحران ها و کیفیت بازیابی از چالش ها دارد. سازمان ها با خدمات ضروری که در زمان های بحران ارائه می کنند، نقش بسیار مهمی در سرعت بازگشت جامعه به شرایط عادی ایفا می کنند. از این رو تاب آوری سازمانی به معنای ظرفیت سازمان در پیش بینی بحران، کاهش اثرات و مقاومت در برابر آسیب های آن، پاسخ و واکنش مناسب و نهایتاً بازیابی از شرایط بحرانی، اخیراً تبدیل به یک موضوع مهم در تحقیقات سازمانی شده است. در این راستا، این مقاله می کوشد، با شناسایی شاخص ها و ابعاد تاب آوری سازمانی و نهایتاً طراحی مدلی برای آن، به سازمان ها در دستیابی به تاب آوری کمک کند. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش برای طراحی مدل، کیفی از نوع مرور سیستماتیک و مصاحبه با خبرگان است. مدل طراحی شده پس از تحلیل عاملی تأییدی، نهایتاً برای ارزیابی تاب آوری سه سازمان فعال در صنعت چرم کشور مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج حاصل حاکی از وضعیت نامناسب سازمان های مورد بررسی در شاخص تاب آوری سازمانی و نیاز به برنامه ریزی جدی و دقیق برای ارتقای آن در این سازمان ها دارد. مدل ارائه شده قادر است پس از ارزیابی وضعیت تاب آوری در سازمان ها، نقاط قوت و ضعف آنها در این شاخص را شناسایی و پیشنهادهایی کاربردی برای کمک به تاب آور شدن آن ها (و یا بهبود و ارتقای آن) ارائه کند.

انجمن های علمی سازمان های غیرانتفاعی هستند که به عنوان کانون های تفکر، سیاست سازی و اجرا در حوزه های مختلف مرتبط با علم و فناوری در دنیا پذیرفته شده اند و اثربخشی فعالیت های آنها در جامعه از موضوعات مهم در توسعه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و علمی است. در تحقیق حاضر تلاش شده تا در وهله نخست، رویکرد مناسب برای ارزیابی اثربخشی انجمن های علمی فعال در حوزه مدیریت فناوری کشور انتخاب شده و به وسیله مصاحبه با مدیران این انجمن ها که شامل پنج انجمن اخلاق در علوم و فناوری، فناوری اطلاعات و ارتباطات، مدیریت فناوری، آینده نگاری و انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن می شوند و تحلیل نتایج این مصاحبه ها با روش آنتروپی شانون حوزه های غیراثربخش شناسایی شود. نتایج این بررسی حاکی از این است که انجمن های مدیریت فناوری در اهداف زیر اثربخشی لازم را ندارند. ارزیابی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی و مؤسسه های پژوهشی دولتی و خصوصی تعیین سهم رشد بهره وری کل عوامل و اهداف بهره وری نیروی کار، سرمایه بخش ها و زیربخش ها؛ توسعه کارآفرینی، ترویج فرهنگ خدمت، توسعه سلامت و شفافیت اداری؛ مشارکت و نظارت در توسعه پایدار کشور؛ گفت و گوی اجتماعی دولت و شرکای اجتماعی برای ارتقای سرمایه انسانی و اجتماعی. پس از شناسایی حوزه های غیراثربخش، با مطالعه ادبیات حوزه انجمن های مدیریت فناوری و مصاحبه با متخصصان حوزه سیاست گذاری علم و فناوری، راهکارهای مقتضی برای ایجاد اثربخشی ها شناسایی شد و در نهایت هرکدام از این راهکارها در جامعه علمی مدیریت فناوری با استفاده از روش آزمون فرض نسبت موفقیت مورد ارزیابی بیشتر قرار گرفت.

امنیت یکی از اساسی ترین نیازهای یک کشور است و در سایه امنیت است که پیشرفت و رفاه حاصل می شود. از طرفی لازمه امنیت، توان و قدرت دفاعی کشور در برابر تجاوز و بدخواهی ها است. این توان و قدرت دفاعی حاصل نمی گردد مگر با توسعه تحقیقات و پژوهش های دفاعی و امنیتی. در حقیقت بدون تحقیقاتی که منجر به طراحی و توسعه توان دفاعی گردد، افزایش امنیت وابسته به تجهیزات خارجی می گردد که خود، امنیت را زیر سؤال می برد. از طرفی تحقیقات و پژوهش های دفاعی و امنیتی و تقویت و توسعه آن ها، نیازمند منابع مالی است و بودجه های دولتی محدود. از این رو، شناسایی ظرفیت های جدید تأمین منابع مالی برای تحقیقات و پژوهش های دفاعی و امنیتی امری ضروری است. یکی از این گزینه ها، ظرفیت جامعه خیّرین و واقفین کشور است که شواهد نشان دهنده مشارکت ارزشمند ایشان در بسیاری از حوزه های اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و غیره است. بر این اساس، تحقیق حاضر، به دنبال شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر گرایش و انگیزش خیّرین و واقفین برای حمایت مالی از تحقیقات و پژوهش های دفاعی و امنیتی کشور است. برای این منظور پس از مرور ادبیات، جهت شناسایی شاخص های تأثیرگذار بر رفتار حمایتی خیّرین و واقفین از مصاحبه های نیمه ساختاریافته با خیّرین، واقفین، پژوهشگران و کارشناسان سازمان اوقاف و امور خیریّه استفاده شد و سپس اولویت بندی عوامل با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی بر اساس نظر 30 نفر از خیّرین و واقفین (متشکل از مجمع خیّرین کشور و مؤسسات خیریّه) انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که از میان 25 شاخص اصلی مؤثر بر رفتار حمایتی خیّرین و واقفین، شاخص های سابقه و پیشینه، میهن دوستی و ماندگاری نام دارای بیشترین اهمیت و بالاترین اولویت در انگیزش حمایت از تحقیقات دفاعی و امنیتی و برانگیخته شدن احساسات، عدم نگرانی از مصادره اموال و مشوق های مالیاتی دارای کمترین اهمیت و پایین اولویت هستند.