صدیقه شکوری راد

در قانون مدنی ایران «کودک همسری» یا «ازدواج صغار» علیرغم آسیب های فردی، خانوادگی و اجتماعی آن، پذیرفته شده است. با استناد به دو آیه در قرآن، پاره ای از احادیث و سنت فقها حکم به جواز آن داده اند. در مقاله حاضر که پژوهشی است کتابخانه ای، موضوع «کودک همسری» در «قرآن» از منظر مطالعات زنان، که متعهد به بهبود و ارتقای وضعیت زنان است، با تمرکز بر آموزه های قرآن و با استفاده از روش تحلیلی -تفسیری قرآن به قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله استدلال شده است که کودک همسری در قرآن تجویز نشده و حتی به آن اشاره ای نرفته است و آموزه های قرآنی درباره ازدواج و ارتباط شوهران با زنانشان با آن سازگاری ندارد. بنابر این، به نظر می رسد که ماده 1041 قانون مدنی درباره ازدواج کودکان هیچ دلیل قرآنی ندارد. این پدیده از احکام تأسیسی اسلام نبوده و حکم به جواز آن در فقه باید در بافت فرهنگی، اجتماعی و تاریخی فهمیده شود. با توجه به آثار و تبعات ناگوار آن برای کودکان و جامعه، بازنگری در ماده قانونی مذکور و اصلاح آن ضروری و ممکن به نظر می رسد.

مسأله ی زن و نسبت او با مرد از موضوعات مهم مورد توجه در قرن حاضر بوده و اندیشمندان گوناگون هریک به فراخور حوزه ی کار خود به جهات مختلف آن پرداخته اند. در پژوهش کیفی حاضر، دیدگاه های انسان شناسی دکتر علی شریعتی در باره ی زن، حقوق خانوادگی و اجتماعی او و نسبت وی با مرد مورد مطالعه و تحلیل محتوایی قرار گرفته است. وی بر اهمیت نقش زنان در تحولات اجتماعی تاکید کرد و با تمییز سه تیپ شخصیتی میان زنان (زن سنی، شبه مدرن و فاطمه وار) زنان را به پیروی از فاطمه و ارزشهای اسلامی دعوت کرد. با وجود پاره ای تعارضات و گرایشات مرد سالارانه در آرای او، می توان دریافت که وی به برابری انسانی زن و مرد، آزادی ، اختیار و استقلال زن باور داشت اما با اعتقاد به نظریه ی حقوق طبیعی و اصالت خانواده، از اختلاف نقش زن و مرد و در نتیجه تعهدات و حقوق مختلف آنها در خانواده حمایت کرد، مانند سرپرستی مرد درخانواده، چند همسری و ازدواج موقت. وی نهادهای اجتماعی را متفاوت از نهاد خانواده و غیرطبیعی می دانست و با برجسته کردن استعدادها و توانایی های زنان بر حضور و مشارکت اجتماعی آنان پای فشرد اما درباره ی حقوق سیاسی- اجتماعی زنان و حدود آن ها ، مانند حق انتخاب شدن یا انتصاب آنها برای تصدی پست های مختلف، بحث نکرد.