حمیدرضا حقیقت

نظام های انتخاباتی از لوازم بنیادی نظام های سیاسی مردم سالار هستند. اهمیت آن ها نه فقط به واسطه نقش آنها در ساخت جامعه ی مردم سالار که در تأثیراتی است که کارکردهای این نظام بر ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه بر جای می گذارد. واژه انتخابات به معنای عملِ گزینش و انتخاب کردن است؛ یعنی عمل گزینش و انتخاب کردن از چندین مورد یا گزینه های مختلف؛ انتخابات زمانی واقعیت بیرونی خواهد داشت که اولاً اراده ی آزاد انسان، پیش فرض گرفته شود؛ و ثانیاً امکان اجرای این آزادیِ عملِ گزینش وجود داشته باشد و ثالثاً گزینه های مختلفی وجود داشته باشد تا از میان آنها گزینش صورت گیرد. هدف این مقاله تبیین تأثیر مشروعیت سیاسی و مردم سالاری دینی بر انتخابات مجلس شورای اسلامی است که با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، به تأثیر این دو مقوله بر انتخابات مجلس پرداخته شده است.

امام خمینیرحمت الله علیه در نیل به اهداف انقلاب اسلامی، توّجه ویژه ای به مردم و بسیج عمومی مبتنی بر تربیت اسلامی داشته است. از همین رو کنکاش و پژوهش پیرامون سرمایه اجتماعی از منظر اندیشه تربیتی امام خمینیرحمت الله علیهحائز نکات ارزشمندی است که بر اساس آن می توان به ویژگی های اختصاصی اندیشه تربیتی امام خمینیرحمت الله علیهدر این زمینه پی برد. نیاز است علل و ریشه ها، بسترها، مؤلفه ها، پیامدها و نتایج این موضوع به صورت یکپارجه بررسی شود. بنابراین مقاله حاضر با هدف توصیف و تحلیل ابعاد تربیتی اندیشه امام خمینیرحمت الله علیه در ساخت سرمایه ی اجتماعی در قول، فعل و آثار مکتوب ایشان پرداخته است و با استفاده از الگوی نظریه داده بنیاد، ابعاد مذکور به روش تحلیلی- توصیفی استخراج شده است. نتایج نشان داد که ابعاد تربیتی سرمایه اجتماعی در دیدگاه امام خمینیرحمت الله علیه گونه منحصر به فردی از سرمایه اجتماعی را در خدمت اعتلای اجتماعی قرار می دهد که وجوه برجسته تربیتی زیربنای ساخت آن است.

در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) نگاه ویژه ای به مردم وجود دارد. از طرفی موضوع سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از چالش های حکمرانی محل بحث های نظری گسترده در سطوح تحلیل متفاوت است. در این راستا، مقاله حاضر، با هدف بررسی جایگاه مولفه های سرمایه اجتماعی در اندیشه امام خمینی (ره) از روش تحلیل محتوای کمی استفاده و دو فرضیه را آزمون نمود. تحلیل محتوا با واحد تحلیل پاراگراف در 22 جلد از کتاب صحیفه امام انجام شد. اولویت مولفه های سرمایه اجتماعی براساس تحلیل محتوای صحیفه امام حاصل از فرض نخست بدین شرح است: ارزش ها و هنجار ها، پیوندهای اجتماعی، اعتماد عمومی، مشارکت و در نهایت آگاهی اجتماعی. همچنین در فرض دوم محرز شد که محتوای موجود در مولفه های سرمایه اجتماعی در دیدگاه امام خمینی (ره) با عناصر موجود در نظریه های رایج سرمایه اجتماعی، تفاوت های اساسی و ماهوی دارد. نتیجه کلی این پژوهش حاکی از این است که با توجه به آن چه در قالب مولفه های سرمایه اجتماعی از دیدگاه امام خمینی (ره) بررسی شد، مفهوم "ظرفیت اعتلای اجتماعی" مفهومی رساتر و شیواتر برای جوهره این مفاهیم است.