فاطمه حاجی رحیمی

نظریه اسطوره آیین، نظریه ای است مبتنی بر زمینه انسان شناختی که حیاتِ اسطوره را معطوف به وجود آیین می داند. مطابق برداشت این مکتب، هر اسطوره ای تفسیر یک مناسکِ مذهبی و روایت شفاهی یک آیین پنداشته می شود. این آیین ها در گذر زمان و با انتقال به متون حماسی، کارکرد تکرار ارزش های کهن الگویی را نمایندگی می کنند. ضرورت انجام این پژوهش بیان این نکته است: «آزمون» پهلوان که از نمونه های بارز بازنمایی و تکرار اساطیر است و راهی را برای بازگشت دوباره بشر به زمان و مکان ازلی باز می کند؛ حجم بسیاری از حماسه های جهان را می سازد و پهلوان با شناخت اصل و منشأ در آیین های رازآموزی، توانا می شود. پژوهش حاضر برپایه نظریه اسطوره آیین و با روش تحلیلی تطبیقی انجام شده است. تبلور آیینِ آزمودنِ پهلوان در منظومه های حماسی پس از اسلام، توجیه و گزارش یک آیین دینی است که چگونگی بنیان نهادن آن آیین را که در زمان دیرین توسط خدایان و پهلوانان معمول شده بود، بازگو می کند. بررسی نمونه های حماسی این آزمون افزون بر آشکار کردن چند و چون برگزاری و گونه های مختلف آن، قابلیّت طبقه بندی آزمون ها را نیز فراهم می آورد.

هدف ازپژوهش حاضر، بررسی شخصیّت حماسی همای چهرزاددخت بهمن درشاهنامه فردوسی است.جامعه مورد تحلیل زنان شاهنامه مانند: ارنواز ، شهرنازوهمای دخترگشتاسب می باشد. نمونه موردبررسی شخصیت همای چهرزاد است. طرح پژوهش، روش توصیفی-تحلیلی است که بابررسی اساطیر متأخر،بخش های فراموش شدهاسطوره مادر «اردویسورآناهیتا» کنار هم می گذاردوبه تحلیل آن اساطیر دست می یابد. برای جمع آوری داده ها از روش کتابخانه ای و فیش برداری استفاده شد. نتایج نشان داد که: در هر قومی، «اسطوره مادر» وجود دارد که به نشانه وجدانِ فرهنگی قوم، ثابت می ماند و محو نشدنی است. این اساطیر، منشأ و الگوی پیدایش اسطوره های پس از خود هستند. اغلب موارد خودِ اسطوره «مادر» یا بخشی از عناصر سازنده آن بنابه دلایلی و در گذر زمان کم رنگ شده اند؛ اما این اساطیر به طور کامل از بین نمی روند، بلکه در طول تاریخ از حافظه ناخودآگاه جمعی در ضمن روایت های دیگر اساطیری بازآفرینی و بازسازی می شوند. و به این نتیجه می رسد که احتمالاً شخصیّت اساطیری ایزدبانوی آب و باروری، اردویسوراناهیتا، در عصر حماسه ها، بر اثر دو عامل اصلی و بدیهی در تحّول اساطیر؛ «اسطوره پیرایی» و «عامل شکستگی»، صفات و خویش کاری های خود را در چند شخصیّت کِهتر زمینی توزیع و پراکنده کرده و سرانجام ویژگی های ماورایی و خدایی را فرونهاده است و در یکی از جلوه های خود به صورت همای چهرزاد درآمده است.