نوشین نظریه

تاق یکی از ساختارهای تشکیل دهنده پوشش های خمیده در ایران محسوب می شود به گونه ای که در شکل گیری فرم هندسی و کیفیتِ کالبدی فضا، نقشی چشم گیر داشته است. دراین بین تاق آهنگ یکی از انواع تاق های پرکاربرد بوده که به روش های گوناگون قابلیت اجرا دارد. شیوه چیدمان تاق لی لی پوش نیز یکی از انواع چینش تاق آهنگ قلمداد می شود که ساختار آن با روش های دیگر اجرایی تاق آهنگ متفاوت است؛ همچنین استفاده از این تاق بیشتر در مناطق روستایی انجام می شده است، چراکه با امکانات محدود در این مناطق امکان چینش این تاق وجود دارد. باور بنیادین این پژوهش آن است که اندازه جرز، میزان بلندی تاق و نوع مصالح در دسترس و مهارت و خلاقیت استادکاران سنتی به شکل مستقیم در فن آوری ساخت و روش چیدمان تاق لی لی پوش تأثیرگذار است. این مقاله در پی شناخت هندسه تاق آهنگ و شیوه چیدمان تاق لی لی پوش خواهد بود. پرسش بنیادین این مقاله آن است که چگونه مهارت و خلاقیت استادکاران معماری سنتی در ساخت طاق آهنگ لی لی پوش و شکل نهایی آن تأثیر می گذارد؟ روش این تحقیق از نوع هدف کاربردی و به صورت استنتاجی انجام شده و جمع آوری داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، میدانی، مشاهده و گفتگو و مصاحبه نیمه ساختاریافته با استادکاران معماری سنتی ایرانی است؛ با تحلیل های به عمل آمده آشکار شد که روش چیدمان تاق لی لی پوش تحولی در ساخت تاق آهنگ ایجاد کرده به گونه ای که نوع مصالح در دسترس و توانمندی استادکاران در شناخت، ایجاد و اجرای این تاق نقشی تأثیرگذار داشته و نیاز استفاده از چوب و دیوار پشتواره در این روش برطرف شده است، چراکه این نوع تاق عموماً در مناطق روستایی مورداستفاده و ساخت قرار می گرفته و ازآنجاکه کشور ایران در منطقه خشکی قرار گرفته و وجود درختان و به تبعیت از آن، چوب در آن کمیاب است، معماران سنتی در روستاها از این تاق برای مسقف کردن فضاها با توجه به امکانات محدود بهره گرفته اند.

تکنولوژی ساخت در بناهای سنتی به عوامل گوناگونی مرتبط می شود، ازجمله شرایط اقلیمی، ویژگی های بومی و محلی هم چون توانمندی ها و مهارت معمار. شناخت فن آوری های ساخت در زمان گذشته در بناهای سنتی بخشی از ویژگی های مربوط به معماری محلی را آشکار خواهد ساخت. باگذشت زمان، جای گزین شدن تکنولوژی و پیشرفت شیوه های ساخت وساز، روش های ساخت سنتی ابنیه رو به فراموشی می روند که با مکتوب نمودن این روش ها می توان از گامی مؤثر درراه حفظ این روش ها برداشت. فن آوری ساخت یخچال ها در شهرهای گوناگون به شکل مستقیم از توانمندی معماران تأثیر می پذیرد. پژوهشگران بیشتر بر روی جنبه های تاریخی، نحوه عملکرد یخچال ها، اجزای آن ها و یا به شکل موردی بر روی برخی یخچال ها تحقیق کرده اند. این مقاله برای نخستین بار به شناخت شیوه های گوناگون ساخت یخچال ها و مقایسه ی آن ها و مکتوب نمودن شیوه ها پرداخته اند. روش داده اندوزی در این پژوهش ترکیبی از کتابخانه ای و میدانی می باشد. پس از مصاحبه با استادکاران سنتی شهرهای شرق و جنوب شرق ایران در رابطه با ساخت یخچال ها و مدل سازی مراحل ساخت به تحلیل و مقایسه انواع روش ها پرداخته خواهد شد. این مقاله بر آن است تا توانمندی معماران محلی در فرآیند ساخت یخچال های سنتی را در شهرهای شرق و جنوب شرق ایران را موردبررسی و مقایسه قرار دهد. با بررسی و تحلیل های انجام شده آشکار شد مهارت و توانمندی معماران بومی در فن آوری ساخت بخش های گوناگون یخچال به ویژه در گنبد آن، نحوه اجرای قوس گنبد، چیدمان خشت های آن و ایستایی دیوار سایه انداز ظهور پیدا می کند و تفاوت های بسیاری را در فن آوری ساخت در مناطق مختلف را مشخص می سازد.

عناصر معماری همواره در جهت آسایش انسان طراحی می شده اند. یکی از این عناصر یخچال ها هستند که در آنها برای فصل های گرم سال یخ تهیه می شده است. هندسه از عوامل تأثیرگذار در طراحی عناصر معماری است. با شناخت فرم های گوناگون اجزای یخچال های هر منطقه ازجمله استان کرمان و گونه بندی آنها، توانمندی معماران در آشنایی با رموز هندسی به کاررفته در آنها آشکار خواهد شد. هندسه به طور مستقیم در شکل و فرم دیوار سایه انداز و درنهایت در فرم نهایی یخچال های استان کرمان نقش مؤثری دارد. بر اساس بررسی های انجام شده، تاکنون کمتر پژوهشی را می توان یافت که به بررسی ویژگی های عناصر یخچال های استان کرمان به خصوص دیوار سایه انداز پرداخته باشد. لذا این پژوهش برای نخستین بار به بررسی فرم و شکل این عناصر می پردازد و درصدد شناخت و آشکار ساختن تسلط و دانش معمار ایرانی در نحوه ایجاد فرم دیوار سایه انداز یخچال ها است. روش داده اندوزی کتابخانه ای-میدانی و روش تحقیق پژوهش تحلیلی-توصیفی است. با بررسی های انجام شده آشکار شد فرم دیوار سایه انداز متأثر از ایستایی، عوامل جغرافیایی و محل قرار گرفتن گنبد در پلان است. چینش گنبد و دیوار سایه انداز بر اساس زاویه تابش خورشید منطقه صورت گرفته است که این چینش خود بر محل قرارگیری ورودی ها اثرگذار است. نوع اتصال دیوار سایه انداز به گنبد با توجه به محل قرارگیری اجزای فرعی در پلان یخچال ها متفاوت بوده است. به طورکلی می توان گفت هندسه بر شکل گیری فرم کالبد یخچال ها تأثیرگذار است.

برای تزئین بناهای سنتی از نقوش و طرح های گوناگونی استفاده شده است. طراحان و معماران سنتی برای پیاده سازی این نقوش از شیوه های مختلفی استفاده می کردند. توانمندی، دانش و مهارت طراحان در پیاده سازی این نقوش و گره های هندسی بسیار مؤثر بوده است. این پژوهش برای نخستین بار بر آن است تا به بررسی توانمندی طراح در پدید آوردن شیوه های ترسیم گره مادر (کند دو و پنج)، مقایسه و تحلیل روش ها و ارائه شیوه ای نامکتوب بپردازد. تاکنون بیشتر پژوهشگران به ارائه نمونه های مختلف گره ها و ترسیم آنها پرداخته اند. با بررسی ویژگی های روش های متفاوت ترسیم گره های هندسی و مقایسه آنها با یکدیگر می توان به توانمندی طراحان و معماران در پدید آوردن این روش ها و شناخت روش بهینه دست یافت. در این پژوهش برای داده اندوزی از ترکیب روش های کتابخانه ای و مصاحبه با استادکار گره چینی و طراحی شبکه (روش میدانی) استفاده شده است و پس از ترسیم هر یک از روش ها و بررسی ویژگی ها، با هم مقایسه شده اند. با بررسی های انجام شده آشکار شد که بر اساس توانمندی گره چینان (معماران) و طراحان، بسته به ابزار و دانش هندسی آنها، روش های گوناگونی برای ترسیم گره مادر وجود دارد و از سوی دیگر روش نامکتوب این گره دارای مزایای خاصی همچون نیاز نداشتن به پرگار، ترسیم دایره و تقسیم زاویه نسبت به سایر روش ها است.