هادی فنایی نعمت سرا

نگرش سودانگارانه به دین، بیشتر، رویکردی نوظهور و متعلق به اندیشمندان جهان غرب به ویژه با تلقی عمل گروانه دین شناختی انگاشته می شود. گرچه چنین نگرشی به دین حاصل برخی نحله های فکری است که برای حقانیت و صدق گزاره ها اعم از دینی و غیر آن ارزش چندانی قایل نیست و ملاک اعتبار گزاره ها را وابسته به میزان سودمندی آن می داند، اما ریشه ها و نشانه های چنین نگرشی را می توان در اندیشه دین پژوهان جهان اسلام جستجو نمود. نگرش اندیشمندان مسلمان به این مسأله امری پسینی و بعد از حقانیت و صدق دین است. از منظر دین پژوهان مسلمان، نه تنها احکام فقهی و حقوقی بلکه اعتقادات دینی مشتمل بر مصالح و مفاسد و سود و زیانی است که بازگشت به زندگی بشر دارد. دین تنها یک سلسله مقررات تعبدی خالص نیست که فقط از ناحیه خدا صادر شده و بندگان مجبور به اطاعت از آن باشند؛ بلکه حقیقتی است که پایبندی به آن به سود و سعادت بشر می انجامد. سودمندی دین در زندگی مشروط و معطوف به معرفت و ایمان به خدا و زیست مؤمنانه است. مهمترین فایده دین به بشر معرفت بخشی، ارایه طریق هدایت، انگیزشو .... است. معرفت و ایمان به خدا و دینداری بستری برای ظهور فواید دین است. برخی فواید دین این-جهانی و عاجل و برخی نیز آخرتی و آجل است. نگرش انحصاری به سود این جهانی دین نگرشی فروکاهشی و وسیله انگارانه و فاقد ارزش معرفتی است و با ادیانی وحیانی سازگار نیست.

در این جستار، به بسط پذیری معارف وحیانی و گشودگی زمینه ارتباط انسان با منبع وحیانی - الهی بر پایه سه ساحت اندیشه های فلسفی و عرفانی اندیشمندان مسلمان و نیز قرآن و متون روایی پرداخته شده است. حکما و عارفان مسلمان معتقدند ولایت به منزله روح این جهان و مجرای فیض الهی است و همچنین باطن و جوهره نبوت است. انسان کامل با ارتقای وجودی و سیر باطنی و زدایش حجاب های گونه گون از نفس خویش در مرتبه نخست به مقام ولایت الهی می رسد. در چنین مرحله ای ولی خدا به ملأ اعلی متصل و مرتبط می گردد و حاصل این ارتباط و اتصال گشوده شدن باب گنجینه معارف وحیانی به روی او است. از طرفی ولی خدا مجرای فیض الهی تا لحظه وقوع قیامت است. هر کمال و خیری ازجمله معرفت و معنویت عرشی و قدسی در پرتو ولایت ولی خدا به انسان می رسد. همان گونه که گستره ولایت در نظام تکوین تا دامنه قیامت جریان دارد و حضور ولی خدا در جهان همیشگی است، ازاین رو معارف وحیانی نیز به تبع حضور ولی خدا در عالم تا آستانه واقعه قیامت بسط می پذیرد. بسط پذیری معارف وحیانی از پیامدهای استمرار ولایت محسوب می گردد و این بسط پذیری منافاتی با خاتمیت پیامبر اعظم (ص) ندارد؛ بنابراین بسط معارف وحیانی اختصاص به دوره انبیا و اوصیا ندارد و جایگاهی است که برای هر انسانی با لحاظ شرایط ویژه ازجمله طهارت درون و سعه وجودی گشودگی دارد. بسط ناپذیری وحی رسالی و تشریعی با ختم نبوت امری قطعی است.

سابقه و هدف: پژوهش های متعدد نشان داده که اماکن مذهبی می تواند نقش مهمی در ارتقای سلامت جامعه داشته باشد. ازاین رو، پژوهش حاضر به بررسی نقش اماکن مذهبی در ارتقای سلامت جامعه و پیشنهاد راهکار آزمایشی برای تدوین نظام نامه ی جامع مساجد ارتقادهنده ی سلامت پرداخته است. روش کار: این پژوهش مروری بر اساس دیاگرام پریزما و با جستجوی علمی در پایگاه های اطلاعاتی مانند پابمد و ساینس دایرکت صورت گرفته است. بدین صورت که تعداد 20 مقاله ی علمی مربوط به ده سال اخیر بررسی شد و همه ی اطلاعات مورد نیاز بر اساس اهداف پژوهشی در جدول مناسبی وارد و تحلیل شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: با جستجو در پایگاه های اطلاعاتی فارسی، پژوهشی مرتبط با مساجد ارتقادهنده ی سلامت به زبان فارسی یافت نشد. همه ی مطالعات یافت شده به زبان انگلیسی بود که در کشورهای هلند، آمریکا، آفریقا، کنیا و کنگو صورت گرفته بود. بر اساس یافته های به دست آمده در این مطالعات، اماکن مذهبی و روحانیون نقش مهمی در اعتلای همه جانبه ی سلامت داشتند. محور اصلی همه ی این مطالعات ارتقای سلامت بود که در شاخه های مختلفی از جمله توسعه ی سلامت معنوی، پیشگیری از انواع سرطان ها، ترویج فعالیت بدنی و ورزش، بهداشت فردی، سلامت خانواده، اهدای عضو، ارتقای سلامت اجتماعی، بهداشت تغذیه و مواد غذایی، سلامت مردان و زنان، مراقبت معنوی از بیماران در حال مرگ، بیماری های مزمن، سبک زندگی سالم، سرمایه های اجتماعی و خودمراقبتی انجام شده بود. نتیجه گیری: به منظور طراحی نظام نامه ی مساجد ارتقادهنده ی سلامت، انجام مطالعه یی مقدماتی (پایلوت) ضروری است؛ زیرا آنچه در مطالعات خارجی از آن به اماکن مذهبی تعبیر شده، از نظر محتوای فرهنگی و اعتقادی با کشور ما متفاوت است. از سویی دیگر ایجاد کمیته یی مشترک بین وزارت بهداشت و دیگر نهادهای مرتبط با مساجد نیز می تواند بسیار راهگشا باشد.