محمد دشوارپسند

هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی توان اکولوژیک حوضۀ آبخیز قیماس خان شهرستان بناب برای کاربری های کشاورزی و مرتع داری بر اساس نظر کارشناسان شرکت تعاونی روستایی جهت دستیابی به توسعۀ پایدار بود. به این منظور، از متغیرهای شیب، ارتفاع، کاربری اراضی، سنگ بستر، بافت خاک، فرسایش خاک، گروه های هیدرولوژیکی خاک، عمق خاک، زهکشی، شوری، حاصلخیزی، بارش، دما، تراکم پوشش گیاهی و نوع پوشش گیاهی استفاده شد، سپس به منظور تعیین وزن و درجۀ اهمیت معیارها، پرسش نامه هایی تهیه و میان کارشناسان کشاورزی و منابع طبیعی شرکت تعاونی روستایی حوضۀ آبخیز موردمطالعه توزیع شد. درنهایت، با استفاده از مدل AHP (فرایند تحلیل سلسله مراتبی) و نرم افزارهای Expert Choice  و ArcGIS، به ارزیابی توان منطقه برای کاربری های کشاورزی و مرتع داری  پرداخته شد. براساس نتایج به دست آمده، مساحت طبقات مختلف عبارت اند از: طبقۀ مرتعداری ضعیف 611 هکتار (5/14 درصد)، طبقۀ مرتعداری متوسط530 هکتار (5/12 درصد)، طبقۀ مرتعداری خوب 399 هکتار (5/9 درصد)، طبقۀ کشاورزی ضعیف 5/908 هکتار (5/21 درصد)، طبقۀ کشاورزی متوسط 6/569 هکتار(5/13 درصد)، طبقۀ کشاورزی خوب 7/826 هکتار (6/19 درصد) و طبقۀ کشاورزی بسیار خوب 369 هکتار (7/8 درصد)؛ بنابراین، بیشتر قسمت های منطقه برای کشاورزی و مرتع داری  از توان خوبی برخوردار است .

حل مشکلاتی از قبیل نظام خرده مالکی، پراکندگی اراضی، عدم استفادۀ بهینه از منابع تولید و پایین بودن عملکرد بدون اصلاح نظام بهره برداری و نهادینه شدن آن عملی نیست. بر همین اساس، در این تحقیق، نظام های بهره برداری موجود در مناطق چای کاری کشور (دهقانی، تعاونی مشاع و تجاری) بررسی شد. نتایج تجزیۀ واریانس داده ها، مقایسۀ میانگین ها و آزمون توکی میان 9 متغیر مستقل سن،  سطح تحصیلات، نوع مالکیت، سطح زیر کشت چای، درآمد حاصل از چای کاری، هزینۀ تولید، توپوگرافی باغ چای، آبیاری و سابقۀ فعالیت چای کاری با عملکرد تولید چای (به عنوان متغیر وابسته) در نظام های مختلف بهره برداری و نیز اولویت بندی این نظام ها با استفاده از 5 شاخص  عملکرد، اشتغال زایی، مصرف کود شیمیایی، به کارگیری ماشین آلات و رضایتمندی از فعالیت چای کاری  براساس رهیافت غربالگری [1] نشان داد از سه نظام شناسایی شده در مناطق چای کاری، بیشترین عملکرد  متعلق به نظام تعاونی مشاع بوده است و این نظام می تواند مناسب ترین نظام بهره برداری مناطق چای کاری کشور باشد.

هدف پژوهش حاضر مقایسه روش های دکتر مخدوم و تحلیل سلسله مراتبی- فازی برای ارزیابی توان بوم شناختی حوزه آبخیز ساری قمیش استان اردبیل برای انجام فعالیت های کشاورزی و مرتع داری بود. بعد از مشخص شدن معیارهای ارزیابی، از روش AHP  برای وزن دهی و از روش فازی در محیط نرم افزار Idrisi Selva برای هم مقیاس سازی لایه ها استفاده شد. در روش تحلیل سیستمی مخدوم، با تلفیق لایه های اطلاعاتی، نقشه یگان های بوم شناختی منطقه به همراه جدول ویژگی های واحد، تهیه و منطقه ارزیابی شد، و طبقات مختلف کشاوری و مرتع داری مشخص شدند. طبق نتایج به دست آمده، در روش تحلیل سلسله مراتبی- فازی، 9/3532 هکتار (94/65 درصد) و در روش تحلیل سیستمی 2/635 هکتار (85/11 درصد) از منطقه توان توسعه کشاورزی دارد؛ همچنین، در مقایسه با روش تحلیل سیستمی، روش تحلیل سلسله مراتبی دارای انعطاف پذیری بیشتر و نیز مطابقت بیشتر با وضعیت موجود کاربری اراضی در منطقه بوده و از این رو، بهتر است در مطالعات ارزیابی سرزمین، از این روش استفاده شود.

پوشش کانال های آبیاری با هدف افزایش مقاومت دیواره های خاکی، مقابله با آب شستگی، کاهش نفوذ آب و افزایش راندمان انتقال آب امری ضروری است. امروزه، هزینه زیادی از بخش عمومی برایحفظ و نگهداری این کانال ها صرف می شود، ضمن اینکه مدیریت دولتی قادر نیست تمام نیازهای مالی و انسانی لازم برای حفظ و نگهداری آنها را تأمین کند. پژوهش حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت کشاورزان بهره بردار درحفظ و نگهداری کانال های آب پوشش دار درجه 3 و 4 در روستاهای استان گیلان پرداخته است. بدین منظور، ویژگی های فردی- حرفه ای، اجتماعی، اقتصادی و مشارکتی کشاورزان بهره بردار و تأثیر آنها بر مشارکت در حفظ و نگهداری کانال های آبیاری بررسی شد. نتایج آزمون های همبستگی پیرسون و اسپیرمن نشان داد که عضویت در نهاد های اجتماعی، مقدار زمین تحت مالکیت، درآمد سالانه و مشارکت در امور خدماتی اجرای طرح با مشارکت کشاورزان در حفظ و نگهداری این کانال ها رابطه مثبت و معنی دار در سطح 95 درصد دارد.