شهاب کریمی نیا

علم شهرسازی همچون سایر علوم تحت تاثیر جریانات فکری مختلفی قرار گرفته است. ریشه های شهرسازی فولدینگ که در فلسفه وامدار نظرات دلوز در ریزوم، فولد و بر اساس ریاضیات لایپنیتز است، در معماری توسط پیتر آیزنمن به منصه ظهور رسید که امروزه در مقیاس شهری با ادبیات پسا مدرن فمنیستی بصورت آنتی ادیپ و ضد فرویدی به حیات خود ادامه می دهد. شهرسازی فولدینگ در سه سطح جغرافیا، منظر و شهر قابل بررسی می باشد که در این پژوهش به سطوح منظر و شهر پرداخته می شود. در این پژوهش سیر تحول فولدینگ بر اساس تبارشناسی فوکو که به حفره های تاریخ و روابط قدرت می پردازد، انجام گرفته است که در حوزه شهرسازی این روابط، آنتولوژی لایه های توپولوژی شهری را بر حسب معادلات ریمانی و فلسفه دلوزی در آثار معمارانی چون پیتر آیزنمن، زاها حدید، اریک اون ماس، چارلز جنکز، جیمزواینز بروز می دهد. روش پژوهش در این نوشتار بصورت توصیفی- تحلیلی با تلفیقی از استقرایی و قیاسی است. فرایند حاصل از این تحقیق به این نتیجه دست یافته است که شهرسازی فولدینگ بر اساس هندسه فرکتال مندلبروت، منطق فازی لطفی زاده و در فضای آشوب لارنس شکل گرفته است و روابط قدرت در شکوه شکل گیری فمنیسم و تجلی آن بر شهرسازی از اصلی ترین دلایل شکل گیری شهرسازی فولدینگ است. نظریه های مشابه مورد استفاده در معماری فولدینگ، ریزوم، آنتی ادیپ، موبیوس، دور هرمنوتیک، نظریاتی شکل گرفته است که با روانشناسی گشتالت و دیدگاه پدیدارشناسانه که در فلسفه وحدت در کثرت مستتر است، قرابتی تنگاتنگ دارد. در این نظریات جزء در کل فولد شده است. خط آسمان، دسترسی ها، نماها و تمامی اندوخته معماری یک کل واحد را تشکیل می دهد. نظریات مرتبط با شهرسازی فولدینگ مانند فرش شهری در مقیاس خرد در مبلمان شهری به توفیقی دست نیافته است.

انرژی قابل توجهی برای تأمین و حفظ شرایط محیطی برای آسایش حرارتی در ساختمان های مسکونی بلندمرتبه مصرف می شود که به میزان زیادی به مؤلفه های طراحی پوسته بستگی دارد. لذا برای رسیدن به مقادیر بالای صرفه جویی انرژی در ساختمان ها، ابتدا اقدامات طراحی با تأثیر زیاد باید تعریف و سپس بهینه سازی شوند. این پژوهش به دنبال پاسخ به پرسش چگونگی تأثیر مؤلفه های پوسته ساختمان بر مصرف انرژی ساختمان مسکونی بلندمرتبه در اقلیم گرم و خشک است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مؤلفه های بهینه طراحی پوسته در ساختمان های بلندمرتبه در اقلیم گرم و خشک پرداخته تا سبب برقراری شرایط آسایش حرارتی و ذخیره انرژی اولیه (الکتریسیته و گاز طبیعی) شود. به این منظور، یک ساختمان مسکونی بلندمرتبه موجود به عنوان نمونه موردی در اصفهان انتخاب گردیده تا مصرف انرژی قبل و بعد از بهینه سازی با استفاده از نرم افزار شبیه سازی کامپیوتری DesignBuilder مقایسه شود. تجزیه و تحلیل مطابق با شبیه سازی های انرژی نشان داده است که هر یک از مؤلفه های پوسته در خور تغییرات فراوانی در زمینه کاهش مصرف انرژی ساختمان هستند. سه مؤلفه ای که برای بالا بردن عملکرد انرژی پوسته ساختمان انتخاب شده است شامل نسبت پنجره به دیوار، ویژگی های شیشه و مصالح پوسته است. نتایج نشان داده است که نسبت پنجره به دیوار 20 درصد به میزان 04/11 درصد نسبت به مدل پایه (50 درصد) عملکرد مناسب تری دارد. همچنین نمای پوسته ای با شیشه ای سه جداره شفاف به ضخامت 4 میلی متر و لایه گاز آرگون 10 میلی متر بیش ترین صرفه جویی در انرژی کل را به دنبال دارد. در شرایط آب و هوایی گرم و خشک پلاستر سیمان عملکرد بهتری نسبت به سایر مصالح نشان داده است. این مطالعه سبب طراحی پوسته با کارایی بالا می شود و صرفه جویی قابل توجهی در مصرف انرژی (حدود 5/12 درصد برای انرژی کل، 16 درصد برای گرم کردن و 29 درصد برای خنک کردن) به همراه دارد. همچنین باعث افزایش 5/2 درصدی انرژی روشنایی الکتریکی می شود.

در گذشته شهرها از نظر توجه به محدودیت های اکولوژیک نمونه های خوبی از طراحی شهری انرژی کارا بوده اند. با نگاهی به شهرهای سنتی و مقایسه آن ها با شهرسازی مدرن امروزی، شاهد پیامدهای نامطلوب زیست محیطی در مقیاس طراحی واحدهای ساختمانی و نیز ساختار فضایی شهرها می باشیم. لذا به نظر می رسد ضروریست ضمن شناسایی عوامل موثر در در طراحی شهرهای پایدار سنتی، با بهره گیری از نرم افزارهای شبیه سازی بتوان پیش از اجرای طرح و یا در مرحله ارائه گزینه های پیشنهادی، به فرم های بهینه در اجزا (ساختمان های منفرد) و ترکیب های شهری (بافت های شهری) دست یافت. پژوهش پیش رو با ترکیب روش های توصیفی – تحلیلی، مطالعات گونه شناختی، ترسیم و شبیه سازی مدل ها، به دنبال تحلیل مصرف انرژی و آسایش حرارتی در گونه های مختلف فرم ساختمانی، بلوک های شهری و ساختار فضایی شهر اصفهان در 4 دوره تاریخی می باشد. لذا با بهره گیری از نرم افزارهای شبیه سازی انرژی (دیزاین بیلدر) و آسایش حرارتی (انوی- مت) و تحلیل چیدمان فضایی ارتباط مابین متغیرهای مستقل (مشخصه های کالبدی و فضایی بافت شهری) و متغیرهای وابسته، میزان مصرف انرژی (جهت تامین گرمایش، سرمایش و روشنایی) و آسایش حرارتی، در هر یک از سناریوهای پیشنهادی، مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس نتایج، می توان دستورالعمل طراحی اقلیمی بافت های شهری را در قالب سه مولفه؛ نظام و الگوی قطعه بندی و تفکیک زمین شهری، شکل و مشخصات توده/فضا در بافت های شهری و الگوی شبکه معابر بافت، تنظیم و عملیاتی ساخت. فرم های غالب دوره قاجار به لحاظ عملکرد انرژی و نیز همسازی با اقلیم، فرم های پایدارتری نسبت به سایر دوره های تاریخی می باشند. همچنین ساختارهای فضایی با بیشترین میزان همپیوندی و اتصال فضایی می توانند درصد بالاتری از شرایط آسایش حرارتی را در فضاهای باز شهری ایجاد نمایند.

این مقاله زمینه های تحقیقاتی در حال ظهور را در ارتباط بین طراحی نور روز و حوزه های اساسی تر مربوط به تعاملات انسانی با محیط خود و در نتیجه ارتباطات بین رشته های مختلف که در اطراف دیدگاه انسان محور متمرکز شده است، مورد بحث قرار می دهد. مسیرهای مختلف پژوهشی، مانند اثرات بصری و غیر بصری نور و همچنین ویژگی های ادراکی نور روز، مورد بررسی قرار می گیرد. نور روز به عنوان یک موضوع پژوهشی، خود را در ارتباط بین عوامل روان شناختی و فیزیکی و محیطی قرار می دهد و مسائل مربوط به طراحی معماری و مهندسی ساختمان، و نیز فیزیولوژی و رفتار انسان را در بر می گیرد. در حالی که نور روز تأثیر زیادی بر سلامت و رفاه انسان دارد با کیفیت درک شده یک فضا، که طبیعتی بسیار پویا و متغیر دارد و براساس ترکیبی از پیش بینی (دوره خورشید) و الگوهای تصادفی (تغییرات اقلیمی) است، مرتبط می باشد و این باعث می شود که به جنبه های چالش برانگیز و ضروری از چگونگی ادراک یک فضا، توجه بیشتری شود. در این پژوهش تلاش شد تا درکی عینی از عوامل موثر بر مفهوم ادراک بصری نور و تاثیرات مطلوب و نامطلوب ناشی از آن، تابش، میزان توزیع، انعکاس نور، چگونگی اثرات متفاوت سطوح روشنایی و همچنین مناظر مختلف خارج از پنجره که بر ادراک و آسایش بصری انسان دخیل هستند، مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج پژوهش نشان داد که می توان اساس طراحی در مقوله رسیدن به آسایش بصری را در سه حیطه آسایش روانی، سلامت فتوبیولوژیکی و لذت ادارکی به هم پیوند داد.

روش های یادگیری، یکی از مباحث مطرح امروزی است که هدف اصلی آن، یافتن راهکارهای جدید برای ارتقای کیفیت آموزشی است. ساختارهای آموزشی ایران در دهه های گذشته، تغییرات چندانی نکرده است که یکی از اصلی ترین دلایل آن، ناآشنایی اساتید با روش های نوین آموزشی است. آموزش معماری ایران  نیز مانند دیگر علوم با مسائل و پیچیدگی های خاص خود همراه است. برای انجام این پژوهش، با تحلیل استقرایی محتواهای نظری، ابتدا انواع روش های آموزشی، بررسی و دسته بندی نظری و عملی شده اند، سپس هر کدام در دو دسته، شامل روش و راهکار کاربردی، الگوسازی شده و چهارچوب محتوای تشکیل دهنده آن ها مشخص شده است. در قسمت روش، هدف ما تعیین چهارچوب کلی شکل گیری محتوای موضوعی آن از نظر متد آموزشیِ مدنظر است. در گزینه فرایند، کاربرد و روند استفاده از آن روش و ابزارهای ممکن در آن روند آموزشی، مشخص شده اند. سپس موارد انتخابی بر اساس معیارهای مؤثر در آموزش معماری ایران، با هدف یافتن پتانسیل های ممکن برای پژوهش های آینده، ارزیابی کیفی تطبیقی شده اند. درنهایت، پس از تحلیل نظریِ روش های آموزشی با معیارهای ساختاری تأثیرگذار در آموزش معماری ایران، پتانسیل های بسیاری مشخص شده اند که در میان آنها روش مبتنی بر حل مسئله، یکی از راهکارهای معتبر معرفی شده است؛ ولی ارزیابی دقیق هر کدام به پژوهش های فراتری نیاز دارد. اهداف پژوهش: 1.بررسی گونه ها و روش های  آموزشی و شرایط کاربرد آن ها. 2.تحلیل روش های آموزش نظری و عملی و درک چهارچوب های روش گرا در معماری. سؤالات پژوهش: 1.در ساختار نظام آموزشی ایران چه گونه ها و روش های آموزشی وجود دارد؟ 2.در آموزش معماری در ایران چه روش ها و ساختارهایی وجود دارد؟

اهداف: این پژوهش میزان بار گرمایش، سرمایش، نورروز حداکثری و تهویه مطبوع را در گونه های مختلف ساختمانی تهران بررسی و بر مبنای تابع هدف بهینه، گونه ساختمانی را با درنظر گرفتن فرم کلی و تراکم نسبی محاسبه نموده و بر اساس نسبت پنجره به دیوار، نحوه توزیع پنجره به دیوار و جهت گیری معرفی می کند. ابزار و روش ها: ابتدا با بررسی منابع مختلف انواع گونه های ساختمان تهران استخراج گردید. گونه ها به روش مدولار چیدمان شده و پس از محاسبه تراکم نسبی دسته بندی شدند. سپس گونه ها با نرم افزار انرژی برای محاسبه بار گرمایش، سرمایش، نورروز حداکثری و تهویه در حالات مختلف مدل سازی و شبیه سازی شدند. برای هر گونه 60 آنالیز صورت گرفت و در انتها گونه ها مقایسه و گونه بهینه معرفی گردید. یافته ها: در گونه با تراکم نسبی ۰٫۹۵ و 10% WWR= و West 270، کمترین بار گرمایش و سرمایش بدست آمد. این گونه اگرچه دارای بار انرژی حداقل می باشد، اما دارای نور روز و تهویه حداکثر نمی باشد. بدین منظور پس از یکسان سازی واحد و نوشتن تابع هدف گونه ساختمانی با تراکم نسبی 0.54 و 40% WWR= و Uniform 180 کمترین بار مصرفی انرژی و بالاترین مقدار نورروز و تهویه به عنوان فرم بهینه انتخاب شد. نتیجه گیری: در نتایج اولیه پژوهش اگرچه گونه ساختمانی با تراکم نسبی بالا کمترین بار گرمایش و سرمایش داراست اما با درنظرگرفتن سایر متغیرها این گونه از منظر عملکرد اقلیمی حالت بهینه نمی باشد. از این رو میزان اهمیت متغیرها و ضریب وزنی آن ها در تابع هدف برای تصمیم گیری در مورد میزان مصرف انرژی گونه های ساختمانی بسیار حائز اهمیت است.

نور روز در طول موج های کوتاه، غنی است و در زمان های روشنایی روز، به نظر می رسد مهم ترین نقش را برتنظیمات بیولوژیکی انسان دارد. پیشرفت علم درطول چند سال اخیر با بررسی های اساسی در مورد جایگاه معماری و اثرات سلامت نور روز و پنجره ها، باعث شده است که تحقیقات در زمینه نور روز، به سرعت در حال تغییر باشد. با این رویکرد نوشتار حاضر می کوشد عوامل موثر بر ادراک، آسایش بصری و سلامت درفضاهای مسکونی در ارتباط با نور روز را در شهر تبریز مورد وارسی قرار دهد. پژوهش حاضر به لحاظ حاضر هدف کاربردی، و به لحظ روش توصیفی- تحلیلی است. برای دستیابی به این هدف، پارامترهای محیطی ، با هر دو روش ذهنی و عینی، برای تجزیه و تحلیل عاملی مؤلفه های اصلی ارائه شدند. تجزیه و تحلیل با استفاده از آمار توصیفیSPSS انجام شد. نتایج پژوهش نشان می دهد میزان درخشش نور روز می تواند بر کیفیت ادراک ما اثر بگذارد. علاوه بر آن، دسترسی روزانه به نور روز، جز آسمان، شکل، اندازه و موقعیت پنجره نیز می تواند تاثیر گذار باشد. نور روز به عنوان یک موضوع پژوهشی، خود را رابط بین عوامل روانشناختی و عوامل محیطی قرار می دهد.

حرکت هوا در ساختمان ها توسط دیوارها، کف و سقف ها محدود می گردد و امکان دارد به صورت ناخوشایندی کند گردد؛ کند شدن علاوه بر تحمیل بار انرژی، می تواند در مواقع کمبود انرژی، اثرات منفی بر سلامت ساکنین داشته باشد. تهویه طبیعی به معماران کمک می کند تا با روشهای صحیح، هزینه انرژی مورد نیاز برای ایجاد شرایط آسایش در ساختمان را به حداقل برسانند. در ساختمان های حیاط مرکزی، شکل و تناسبات حیاط بر الگوی حرکت و سرعت باد تاثیر گذار است و اندازه بازشوها نیز بر حجم و سرعت باد ورودی به ساختمان تاثیر می گذارد. از این رو پژوهش حاضر با این فرض که می توان در خانه های مسکونی بومی، رابطه معناداری بین تناسبات بازشوها و حیاط یافت، انجام شده و اقلیم گرم و خشک به عنوان یکی از وابسته ترین اقلیم ها به تهویه و شیراز به عنوان نمونه ای از شهرهای مستقر در این اقلیم انتخاب شده است. بنابراین در جستجوی وجود نسبت های تکرار شده در بناهای موجود، نمونه های موردی در یک دوره تاریخی، با ویژگی های مشابه و حداقل عوامل مداخله گر انتخاب گردیده است. روش تحقیق تحلیلی-توصیفی است، که به کمک منابع اسنادی، عکس برداری، برداشت میدانی و آنالیز نرم افزاری انجام شده است. در نهایت این رابطه در قالب محاسبه جریان حجمی هوا و تناسب حیاط و بازشوها، حیاط و نمای جبهه رو به باد، تناسب حیاط و زیربنا و غیره از نمونه های با گونه چهارطرف محدود و دارای حیاط مرکزی استخراج گردیده است. تناسبات بدست آمده دارای الگوی مشخصی در بناهای مورد بررسی بوده و نسبت ها با توجه به ویژگی های بنا ها در بازه عددی محدودی قرار گرفته اند.

تحلیل رفتار افراد در هنگام مخاطرات و در مرحله پیش از فرار عامل مهمی در جهت پیش بینی تصمیم سازی های فرار مخصوصاً در ساختمان های بلند به علت داشتن ارتفاع و تعداد افراد است. فرار افراد ارتباط مستقیم با ادراک خطر آن ها دارد. هر چه ادراک خطر بالاتر رود زمان خروج افراد در مرحله پیش از فرار نیز کاهش می یابد. این مطالعه باهدف، ابتدا تعیین رفتارهای افراد گرفتار شده در حریق در مرحله پیش از فرار و سپس بر اساس مدل تصمیم گیری برای اقدام محافظتی، سنجش میزان ادراک خطر این رفتارها و درنهایت تعیین رفتارهایی که در مرحله پیش از فرار زمان بیشتری را به خود اختصاص می دهد، تبیین می گردد. روش تحقیق از نوع ترکیبی و ضریب تعیین(R 2 ) و همچنین ضریب مسیر(Beta)، از تحلیل نرم افزار Spss22، از طریق تحلیل رگرسیون خطی به دست آمده است. دامنه تحقیق شامل 8 ساختمان بلند اداری در معرض حریق قرار گرفته در بین سال های 1396-1390 در تهران است که دارای حجم نمونه 245 نفر از افرادی است که یا در حریق گرفتارشده اند و یا در جریان فرار شرکت کرده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که اولاً: رفتارهای شکل گرفته در مرحله پیش از فرار در دو قسمت عملکردی و اطلاعاتی دسته بندی می شود و ثانیاً: بر اساس مدل تصمیم گیری برای اقدام محافظتی رفتارهای"عدم باز کردن درب واحد به علت دود گیر بودن در لابی و راهرو"،"جمع آوری دارایی ها"و "با توجه به آشنایی از مسیر، مکان راه پله را پیدا کردم"دارای بیشترین رابطه با ادراک خطر و صرف زمان کمتری است. افزودن شدت و اعتبار نشانه ها و هشدارها، اطلاع رسانی صوتی، نصب تابلوها و علائم و بالا بردن سطح آشنایی از مکان افراد در ساختمان های بلند اداری، باعث بالا رفتن ادراک خطر و کاهش زمان فرار در مخاطرات آتش سوزی می شود.