رکسانا میرکاظمی

اهداف فعالیت های مراکز اقامتی درمان اعتیاد در ایران موفقیت هایی در درمان افراد وابسته به مواد دربر داشته است. اما گزارش های مبنی بر شیوع زیاد مرگ ومیر معتادان تحت درمان در مراکز اقامتی، جای تأمل و بررسی دارد. این مطالعه با هدف بررسی علل مرگ ومیر معتادان تحت درمان در مراکز درمانی اقامتی در ایران انجام شد. مواد و روش ها این مطالعه، توصیفی است و جامعه مطالعه شده شامل تمام مرگ ومیر های اتفاق افتاده از ابتدای سال ۱۳۹۰ تا ابتدای سال ۱۳۹۵ در تمام مراکز اقامتی میان مدت و بلند مدت است. جمع آوری اطلاعات از طریق دو پرسش نامه صورت گرفت، اولین پرسش نامه اطلاعات مراکز و دومین پرسش نامه اطلاعات مرگ ومیر را بررسی می کرد. مراکز بر اساس اطلاعات ثانویه موجود در پرونده ها پرسش نامه ها را کامل کردند. تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS صورت گرفت. یافته ها درمجموع در ۵ سال مطالعه شده، ۱۰۷ نفر در مراکز اقامتی فوت کردند. نسبت مرگ ومیر در میان مراجعان موضوع ماده ۱۶ که به مراکز موضوع ماده ۱۵ ارجاع داده شده بودند، (۴۷ در ۱۰۰ هزار نفر) بیشتر از نسبت مرگ ومیر در میان کل پذیرفته شدگان در مراکز اقامتی (۲۱ در ۱۰۰ هزار نفر) بوده است . میانگین زمانی ای که این افراد قبل از فوت در مراکز اقامت داشتند، ۱۱ روز بوده است. مهم ترین علل مرگ ومیر معتادان تحت درمان، بیماری های قلبی عروقی و بیش مصرفی مواد گزارش شده است. نتیجه گیری هرچند میزان زیاد کم گزارشی تعمیم نتایج را به کل کشور ناممکن می کند، اما نتایج این مطالعه نشان می دهد تعداد کل مرگ ومیرها در مراکز اقامتی درمان اعتیاد در طول سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۳۹۴ افزایش یافته است و این آمار در میان مراجعان موضوع ماده ۱۶ بیشتر است. بیشتر این مرگ ومیرها با اقدامات بهنگام و مؤثر قابل پیشگیری هستند.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از سال 1383 برنامه پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد و پیشگیری از ویروس نقص ایمنی انسان( HIV ) را در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه( PHC ) ادغام کرده است. چالش های اساسی این برنامه، طبق دیدگاه صاحب نظران، شامل تغییر مفهوم و کارکرد نظام PHC ، هماهنگی کم خدمات کاهش تقاضای مواد با نظام PHC ، نبود پذیرش طرح ادغام خدمات کاهش تقاضای مواد در نظام PHC ، وضعیت قوانین موجود، سیاست گذاری و چالش های مربوط به ماهیت اعتیاد است .

مقدمه: طرح پیشگیری اجتماع محور از اعتیاد، یکی از مهم ترین اقدامات سازمان بهزیستی کشور است که بیش از یک دهه از شروع آن می گذرد. نتایج نظارتهای انجام شده در سالهای اخیر، نیاز به ارتقاء کیفیت دانش و عملکرد تسهیلگران تیمهای اجتماع محور را نشان می داد؛ به همین دلیل مداخله ای به منظور ارتقای کیفیت برنامه های اجتماع محور پیشگیری از اعتیاد از طریق روش سر تسهیلگری در هفت استان کشور صورت گرفت. هدف از این مطالعه ارزیابی اجرای آزمایشی این طرح است. روش: این مطالعه از نوع مداخله ای آینده نگر بود. درمجموع 113 تیم به عنوان مداخله و 75 تیم به عنوان شاهد از 7 استان انتخاب شدند. مداخله شامل انتخاب تسهیلگران باتجربه به عنوان سرتسهیلگر و حضور آنان در کارگاه آموزشی سرتسهیلگران و سپس حضور در کنار تسهیلگر کم تجربه تر با هدف انجام فعالیتهای آموزشی، ایجاد انگیزه، رفع مشکلات برنامه حین اجرا و فعالیت تیمهای اجتماع محور در مدت شش ماه بود. به منظور ارزیابی مراحل انجام مداخله اجتماع محور یک فرم جمع آوری اطلاعات تهیه و از طریق مصاحبه اطلاعات موردنیاز ثبت شد. داده ها در ابتدا و پایان مداخله جمع آوری و برای تجزیه وتحلیل و مقایسه آنها در ابتدا و پایان مداخله بین گروههای مورد و شاهد، از آزمون t زوجی، آزمون t و آزمون مربع خی استفاده شد. یافته ها: نتایج مطالعه بیانگر تغییر معنی دار در تعداد جلسات برگزارشده تیمها در هر ماه، ارزیابی داراییهای جامعه، استفاده از جامعه به جای متخصصان به عنوان منبع اطلاعات برای ارزیابی نیاز، سهم بیشتر جامعه محلی در تأمین بودجه، تدوین پیشنهادنامه مداخله اجتماع محور و پایش و ارزشیابی مداخله های اجتماع محور بود. بحث: نتایج این مطالعه نشان داد که مداخله به روش سرتسهیلگری در ارتقا برنامه اجتماع محور پیشگیری از اعتیاد در ایران مؤثر است.