حامد شاد

اهمیت اداره جامعه اسلامی در عصر غیبت و ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در این دوران، مسئله ای بسیار مهم است که از آغاز غیبت تاکنون همواره مورد مطالعه و بررسی بوده است. در این نوشتار این مسئله با هدف اثبات ضرورت تشکیل چنین حکومتی، با ارائه ادله قرآنی و روایی، با شیوه توصیفی تحلیلی بررسی شده، و این نتیجه به دست آمده که آیات و روایات بسیاری بر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت دلالت روشن و بی خدشه دارند. درباره روایات معارض نیز تبیین شده که برخی از این روایات از نظر سندی ضعیف و بی اعتبار هستند. در بین روایات معتبر، برخی از آنها با تبیین شاخص های قیام مثبت و منفی، قیام های مثبت را تجویز و بلکه تحسین می کنند. برخی دیگر که با اطلاقشان بر نفی هرگونه قیامی قبل از قیام قائم علیه السلام دلالت دارند، در اثر تعارض با ادله و روایات دیگر، از اطلاق می افتند و دلالتشان بر نفی قیام های غیر الهی که از نام دین و اهداف دینی استفاده ابزاری می کنند، محدود می شود.

در زیارتنامه حضرت زهرا ÷ آمده است: «ای آزموده ای که آفریدگارت تو را قبل از آفریدنت آزمود و تو را شکیبا یافت!» عبارت مذکور در این مقاله با تحلیل عقلی و برهانی تبیین شده است. حضرت زهرا ÷ به استناد روایات، پیش از خلقت صُلبی (مادی و دنیوی) خلقتی نوری داشته است. ارتباط وجود نوری و وجود دنیوی حضرت و نیز متحد بودن و در عین حال مختلف بودن این دو وجود که مدلول عبارت مورد بحث است، با تمسک به اصول فلسفی تبیین می شود. همچنین با استناد به ادله ی عقلی و نقلی تبیین شده است که سنت الاهیِ «امتحان» با دو گونه ی تکوینی و تشریعی اختصاصی به حیات دنیوی ندارد و در عوالم پیش از عالم دنیا نیز جاری بوده است. روش کار در این مقاله توصیفی تحلیلی است.

مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که خدا به عبادت انسان نیازی ندارد، اما چرا او را به تذلل در برابر خود امر کرده است؟ پاسخ این است که کرنش و تذلل در برابر خدا، عیناً عزت و تعالی انسان است. این ادعا با تبیین فلسفی و با شیوه ی توصیفی تحلیلی بررسی و با استشهاد به آیات و روایات اثبات شده است. تکیه گاه فلسفی در این بحث، آموزه ی «وجود رابط معلول نسبت به علت» است. ضمن توضیح این مسئله، تبیین شده که انسان فعل خدا است و وجودی رابط دارد؛ و همان طور که وجود رابط متقوم به وجود مستقلِ مربوطٌ الیه است، علم به وجود رابط نیز متقوم به علم به وجود مستقل است. در این پژوهش به این یافته می رسیم که انسان با دریافت تحقیرهای تکوینی و تشریعیِ خدا، با حقیقت رابط خود، و در پی آن با ذات مستقل و بی نیاز خدا آشنا می شود. از آن جا که تحقق علم حضوری بدون اتحاد وجودی عالم و معلوم معنا ندارد، او با هستی مستقل خدا ارتباط وجودی آگاهانه پیدا می کند و به عزت الاهی می رسد.

ابن سینا در مقام اثبات جوهر نفسانی و غیرمادی برای انسان، برهان هوای طلق را مطرح می کند و مدعی می شود که وجود جوهر نفسانی امری بدیهی است و با بیانی تنبیهی، ما را به درک این امر بدیهی یاری می کند. او برهان هوای طلق را به عنوان یک برهان تجربی مطرح نمی کند، اما حالت تصویرشده در برهان، علاوه بر تحقق فرضی، قابلیت تحقق عینی و واقعی را هم دارد. حالت غفلت از بدن و حواس ظاهری که او مفروض می گیرد، با استفاده از «داروهای بی حسی» و با استفاده از «عملیات محرومیت حسی» به تحقق عینی رسیده است. آنچه با کمک این برهان درک می شود، نفس مجرد است، نه مفهوم کلی یا صورت خیالی بدن یا افعال و حالات درونی و یا یکی از اعضای داخلی مانند مغز. روش تحقیق در این مقاله، عقلی، توصیفی و تحلیلی است.