مهران صولتی

یکی از موضوعات اساسی در جامعه شناسی سیاسی هر جامعه ای، ماهیت دولت در آن جامعه است. دولت ها ماهیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گوناگون دارند. در این نوشتار تأثیر موقعیت پیرامونیِ ایران در نظام جهانی بر تحول روابط دولت – ملت در عصر پهلوی اول بررسی می شود. هدف از این بررسی آن است که از اقدامات ایجابی دولت پهلوی در قبال این موقعیت پیرامونی سراغ گیرد و از ماهیت و ویژگی های آنها سخن بگوید. اولین فرض نگارندگان در این نوشتار آن است که نوسازی اقتصادی دولت پهلوی در راستای ایجاد هماهنگی اقتصاد کشور با نیازهای نظام سرمایه داری جهانی صورت پذیرفت. دومین فرض نیز تأکید را بر گسترش نظامی گری و نظارت بر همه عرصه های جامعه از سوی دولت رضاشاه می گذارد. در مجموع این نوشتار تحول روابط دولت – ملت در دوره پهلوی اول را واکنشی به موقعیت پیرامونیِ ایران در نظام جهانی می داند. این پژوهش با رویکرد جامعه شناسی تاریخی و به روش اسنادی انجام گرفته است. نتایج نشان داد که هر دو اقدام دولت پهلوی اول یعنی نوسازی اقتصادی و گسترش نظارت بر همه عرصه های حیات جمعی جامعه با وضعیت پیرامونیِ ایران در نظام جهانی مرتبط بوده است.

مدرنیته با ظهور خود سنت را به حاشیه راند و با کلان روایت هایی که به ارمغان آورد، پیام آور پیشرفت و آزادی شد. جهانیان هم به آموزه های روشنگری دل سپردند و کوشیدند تا به آرمان های برابری، خردگرایی و حقوق بشر جامه عمل بپوشانند. اما قرن بیستم و آغاز بحران هایی از جمله، بحران اقتصادی دهه 1930م، واقعه شرم آور هولوکاست و رویداد ویرانگر جنگ جهانی دوم، نقطه پایانی برخوش بینی های انسان مدرن نسبت به آینده جهان نهاد. پست مدرنیسم هم به مثابه تشکیک در بنیادهای مدرنیته جلوه گر شد و زمان ه ای را رقم زد که بیش از همه با ابهام، تکثر و عدم قطعیت پیوند یافته بود. همان احوالی که برخی آن را با ظهور جامعه خطر مقارن می دانند. کرونا هم به مثابه بحران، زاییده چنین شرایطی است و متناسب با جامعه ای که اکنون با مخاطرات ریز و درشتی دست و پنجه نرم می کند. کتاب آشوب، نوشته جِرد دایموند، بحران های امروز جهان را با تجربه نویسنده از زیستن در هفت کشور فنلاند، ژاپن، شیلی، امریکا، اندونزی، آلمان و استرالیا در آمیخته و با بیان شیرین و روایی عرضه کرده است.