حمیده بنیادی

زبان شناسی اجتماعی شناختی، نگرشی نو در حوزه زبان شناسی است که از تعامل دو رویکرد زبان شناسی اجتماعی و زبان-شناسی شناختی بوجود آمده و هدف آن بررسی ابعاد اجتماعی شناختی زبان در کاربرد روزمره است. پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و هدف از آن تحلیل کتاب فارسی پایه هشتم، دوره متوسطه اول (اکبری شلدره، 1397) در چارچوب زبان شناسی اجتماعی شناختی است. در این مطالعه، واحد تحلیل "جمله" و داده ها به شیوه اسنادی و تمام شماری استخراج شده اند. از میان 1200 جمله استخراج شده، جمله هایی که ساختار استعاری داشتند، (500 جمله)، بر اساس طرح واره های تصوری جانسون (1987) بررسی شدند. از این میان، جمله های حاوی متغیرهای اجتماعی (170 جمله) مشخص شده و در پایان تعامل طرح واره های تصوری با متغیرهای اجتماعی مورد تحلیل (کمّی و کیفی) و بازنمایی قرار گرفتند. در این تعامل 320 مورد طرح واره تصوری و 240 مورد متغیر اجتماعی مشارکت داشتند. طرح واره های تصوری «نیرو»، «حرکت»، «حجم» و «فرایند» و متغیرهای اجتماعی «نگرش اعتقادی و مذهبی»، «فرهنگ» و «همبستگی» بیشترین مشارکت را در تعامل دو رویکرد زبان شناسی شناختی و اجتماعی داشتند. گرچه کاربرد بیش از 500 جمله استعاری نشان می دهد که مؤلفان به رشد خلاقیت و تفکرات انتزاعی نوجوانان توجه داشته اند؛ اما، با توجه به تعامل 34 درصدی از جمله های استعاری با متغیرهای اجتماعی، نگارندگان معتقدند رویکرد زبان شناسی اجتماعی شناختی در این کتاب به تمامیت به منصه ظهور نرسیده است. از دیگر یافته ها آن که هر چه تعداد طرح واره ها نسبت به متغیرهای اجتماعی در یک جمله بیشتر باشد، آن جمله از پیچیدگی مفهومی بیشتری برخوردار است و عکس آن نیز صادق است. ایجاد حس صمیمیت با کاربرد بالای متغیر «همبستگی»، تبعیض جنسیتی، معرفی فرهنگ ایرانی-اسلامی در ساختارهای استعاری از دیگر یافته های این پژوهش می باشند.

داستان های عامیانه بازتاب هویت فرهنگی هر ملت هستند که ایدئولوژی حاکم و پس زمینه های ذهنی آن جامعه را منعکس می کنند. مطالعه حاضر با استفاده از دیدگاه نشانه معناشناسی گفتمانی به لایه های زیرساختی نظام روایی در داستان عامیانه «کره اسب سیاه» نفوذ کرده و عوامل گفتمانی کنش و شوش را در شش مرحله در فرایند معناسازی تحلیل کرده است. شوش و کنش متقابل بین شاهزاده و کره اسب و تعامل بین این دو نظام حسی ادراکی و هوشمند، مهم ترین عامل شکل گیری و ایجاد تغییر از وضعیتی به وضعیت دیگر و حالت های پس از تغییر در این داستان هستند. در این نظام روایی گاهی احساس و ادراک با تأثیر بر عوامل معنایی، معنا را به وجود می آورد و گاهی نیز کنش، شوش زا می شود. همچنین، در این پژوهش مراحل ارتقای توانش های مادی و معنوی اسب به عنوان موجودی غریزی و مادی به موجودی اسطوره ای و کنشگری آسمانی و به عبارتی سازوکار استعلایافتگی کره اسب تبیین می شود.