محمدعلی زکی

انسجام اجتماعی یکی از مفاهیم اساسی و نیز نقطه آغاز تحلیل های جامعه شناختی است و تبیین و تحلیل آن یکی از بنیان های شکل گیری جامعه شناسی معاصر تلقی می شود. انسجام اجتماعی به چگونگی روابط بین فرد و جامعه می پردازد و معطوف به بررسی، تبیین، چرایی و کم وکیف روابط متقابل فرد و جامعه است. بررسی انسجام اجتماعی در سازمان های گوناگون (برای نمونه دانشگاه) و نیز به تفکیک سطوح متنوع (برای نمونه دانشجویان) مطلوب برخی پژوهشگران بوده است. براساس نظریة پیوند اجتماعی هیرشی، چهار عنصر اصلی باعث انسجام اجتماعی (پیوند فرد و جامعه) می شوند که با کارکردهای چهارگانة پارسونز مقایسه پذیرند. در تحقیق حاضر از مقیاس چندگانة انسجام اجتماعی راس و استراوس (1995) استفاده شد که براساس نظریة پیوند اجتماعی هیرشی ساخته و طراحی شده است. تحقیق حاضر از نوع پیمایش است و اطلاعات از 200 دانشجوی دختر و پسر دانشگاه اصفهان گردآوری شده است. براساس نتایج تحقیق، میزان انسجام اجتماعی دانشجویان زیاد (72درصد) ارزیابی شده است. تفاوت معناداری در انسجام اجتماعی بین دختران و پسران وجود ندارد. مؤلفه های انسجام اجتماعی به ترتیب شامل تعهد، باورها، وابستگی و درگیری گزارش شده که براساس مدل پارسونز (AGIL) به ترتیب متناظر کارکردهای کسب هدف (G)، حفظ الگوها (L)، یگانگی (I) و انطباق (A) بوده اند.

اعتماد اجتماعی از اجزای ضروری زندگی اجتماعی بوده و به منزله یکی از مفاهیم کانونی جامعه شناسی تلقی می شود. علایق جامعه شناسان در بررسی و تبیین اعتماد در طی دو دهه اخیر رشد سریع و فزاینده ای از خود نشان داده است. بدون انسجام اجتماعی و اعتماد، پایداری نظم اجتماعی امکان پذیر نیست. اعتماد اجتماعی تکیه گاه روابط اجتماعی و نیز اولین جزء اساسی نظریه های نوین سرمایه اجتماعی است. اعتماد اجتماعی را می توان به عنوان مجموعه ای از انتظارات، تعهدات اکتسابی و به لحاظ اجتماعی تایید شده در نظر گرفت که افراد نسبت به یکدیگر و نسبت به سازمان ها و نهادهای مربوط به زندگی اجتماعی خود دارند. اعتماد اجتماعی به مثابه پدیده اجتماعی تلقی شده و اصول پنج گانه جامعه شناختی تحلیل دورکیمی آن عبارتند از : «ماهیت و چیستی»، «الگوهای اجتماعی»، «همبسته ها»، «پیشایندها» و «پسایند های پدیده های اجتماعی». طی بیست سال گذشته، با توجه به اهمیت اعتماد اجتماعی درایران، تحقیقات متعددی در این خصوص انجام شده است. با توجه به فراوانی و تنوع تحقیقات انجام شده، نیازبه انجام تحقیقات ترکیبی مثل فرا ترکیب دراین حوزه احساس می شود. هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه چارچوب و الگویی جامع و یکپارچه در خصوص اعتماد اجتماعی در ایران خواهد بود. تحقیق از نوع فرا ترکیب خواهد بود. اطلاعات تحقیق با استفاده از چهار منبع اینترنتی پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (sid.ir)، پایگاه اطلاع رسانی نشریات علمی ایران(magiran.com)، پایگاه مجلات تخصصی نور (Noormags.ir)، پرتال جامع علوم انسانی (Ensani.ir) جمع آوری شده است. یافته های تحقیق حاضر حاکی از آن داشته که طی سالهای 1380 تا 1400تعداد 236 مقاله در موضوع اعتماد اجتماعی درایران ثبت شده است. نتایج استفاده از روش فراترکیب تحقیق را قادر به ارائه چارچوب و الگویی جامع و یکپارچه تبیین اعتماد اجتماعی در ایران نموده است. بر اساس مدل پیشنهادی اعتماد اجتماعی قابل تفکیک و تبیین در چهار بخش به ترتیب فراوانی عبارتند از پیشایندها (46 درصد)، پسایندها (38 درصد)، وضعیت (11 درصد) و کلیات (5 درصد) بوده است. بیشترین عوامل موثر بر اعتماد اجتماعی درایران اختصاص به دینداری (28 مقاله)، احساس امنیت اجتماعی (27مقاله)، طبقه اجتماعی (19 مقاله)، دگرخواهی (نوع دوستی) و رسانه های جمعی(هر کدام 11مقاله)، تحصیلات و رضایت از زندگی (هر کدام 9 مقاله) داشته اند. بیشترین اثرات اعتماد اجتماعی اختصاص به به دو متغیر مشارکت اجتماعی (20 مقاله) و احساس امنیت اجتماعی (13 مقاله) داشته است.

امروزه مفهوم سرمایه فرهنگی به عنوان شناخت و ادراک فرهنگی و شیوه های عمل متناسب صلاحیت های فرهیختگی و نیز شناخت و قابلیت استفاده از کالاهای فرهنگی مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی قرارگرفته است. سرمایه فرهنگی به منزله یکی از مفاهیم کانونی جامعه شناسی است که در سال های اخیر به خصوص در ایران مورد توجه صاحب نظران علوم اجتماعی قرارگرفته است. علایق جامعه شناسان در بررسی و تبیین سرمایه فرهنگی در طی دو دهه اخیر رشد سریع و فزاینده ای از خود نشان داده است. با توجه به فراوانی و تنوع تحقیقات انجام شده، نیاز به انجام تحقیقات ترکیبی مثل فراترکیب در این حوزه احساس می شود. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی فراترکیب تحقیقات سرمایه فرهنگی در ایران خواهد بود. روش فراترکیب از روش های جدید و نوظهور در مطالعات کیفی است که استفاده از آن در تحقیقات علوم اجتماعی رو به گسترش بوده و می تواند در خلق و توسعه دانش، محققان علوم اجتماعی را یاری رساند. تحقیق حاضر از نوع روش فراترکیب و اطلاعات با استفاده از چهار منبع اینترنتی پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (sid.ir)، پایگاه اطلاع رسانی نشریات علمی ایران (magiran.com)، پایگاه مجلات تخصصی نور (Noormags.ir)، پرتال جامع علوم انسانی (Ensani.ir) جمع آوری شده است. طی سال های 1381 تا 1400 تعداد 229 مقاله در موضوع سرمایه فرهنگی در ایران ثبت شده است. نتایج استفاده از روش فراترکیب تحقیق را قادر به ارائه چارچوب و الگویی جامع و یکپارچه جهت تبیین سرمایه فرهنگی در ایران نموده است. بر اساس مدل پیشنهادی سرمایه فرهنگی قابل تفکیک در پنج بخش به ترتیب فراوانی عبارت اند از اثرات (70 درصد)، وضعیت (14 درصد)، عوامل مؤثر (11 درصد)، کلیات (3 درصد) و همبسته های سرمایه فرهنگی (2 درصد) بوده است.

هدف مقاله ی حاضر مطالعه گرایش های پژوهشی در مجلات علمی گردشگری است. در این راستا پس از مرور تحقیقات جدید، گرایش های هشتگانه در این زمینه معرفی شده اند. توضیح آنکه، رشد صنعت گردشگری موجب افزایش توجه دولتمردان به گردشگری شده است و این امر موجب توجه روز افزون به گردشگری به مثابه حوزه ای علمی وآکادمیک از سوی اندیشمندان نیز شده است. این امر، زمینه ی شکل گیری و رشد حوزه های علمی گردشگری به مثابه دانش شده است. عوامل متعددی در این موضوع سهیم هستند که از آن بین می توان به نقش مجلات علمی تخصصی پرداخت. انتشار مجلات علمی تخصصی در زمینه های مختلف و متعدد علوم، موجب رشد چشمگیر یافته های علمی در دو بخش نظری و پژوهشی شده است. تعداد رو به افزون انتشار مجلات عملی تخصصی گردشگری، علاقه دانشمندان را به مطالعه نقش مجلات علمی درگردشگری افزایش داده است به گونه ای که از اواخر دهه ی 1990 میلادی تاکنون تحقیقات بی شمار و متنوعی در زمینه تحلیل، سنجش و ارزیابی کارکرد مجلات علمی انجام شده است. از این نظر، من در این مقاله یکی از اولین قدمها را برای ارزیابی علمی مجلات تخصصی گردشگری برداشته ام.