محمد آرین منش

یکی از دیرپاترین بحران های خاورمیانه سیاست منازعه در مناسبات ایران و امریکا طی چهار دهه گذشته است. در طول تاریخ روابط دو کشور عوامل گوناگونی بر چگونگی این روابط تاثیر گذار بوده و متاثر از شرایط داخلی، خارجی و بین المللی شکل گرفته اند. جهت دستیابی به نقشه راه مطلوب در روابط دو کشور بررسی ابعاد مختلف این عوامل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنابراین سوال اصلی این پژوهش شناسایی و بررسی عوامل موثر بر مناسبات ایران و امریکا است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و پرسش نامه ای و روش گردآوری داده ها کتابخانه ای می باشد. براساس یافته های پژوهش تاثیر عوامل تاریخی به عنوان یکی از عوامل موثر شناسایی و مورد بررسی قرار می گیرد. در حوزه عوامل جغرافیایی به مباحث مرتبط با اهمیت و جایگاه جغرافیایی ایران و نقش ایران در حل و فصل منازعات منطقه ای پرداخته شده است. سومین حوزه مورد بررسی نقش عوامل نظری است که در این بخش به نقش موضوع تروریسم، حقوق بشر و تضادهای ایدئولوژیک در شکل دهی به روابط دو کشور اشاره می شود. در حوزه عوامل بین المللی نقش تعاملات ایران با سایر کشورها در قالب آینده نظام بین الملل و نقش کشورهای مزاحم قرار گرفته اند و در نقطه مقابل نهادهای رسمی و غیررسمی داخلی دو کشور نیز در شکل دهی به سیاست خارجی موثر هستند. نقش عوامل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دو حوزه دیگر مورد بررسی هستند و در پایان به حوزه توانمندی هسته ای و برنامه موشکی ایران پرداخته شده است.

The present research was performed to evaluate the Iran-US relationships in 2029 from the Iranian Professors’ point of view. Investigations were perfumed via future studies in two parts: The first part is based on library studies, and the second part is questionnaire-based field surveys, with the acquired data analyzed using MicMac and Scenario Wizard software tools. Based on the results of the analysis in the MicMac software, a total of 20 driver forces for the Iran-US relationships were identified. Considering the driver forces as descriptors of the Iran-US relationships, the most significant driver forces were found to be the government institutions context followed by the relationship-interfering countries, the role of the two countries’ leaders, future of the international system, think tanks, lobbies and pressure groups, nuclear capabilities and missile program of Iran, the role of geography, and historical records of the relationships between the two countries. Based on the outputs of the Scenario Wizard software, five scenarios were identified, including highly favorable, favorable, moderate, unfavorable, and highly unfavorable, with the development of the Iran-US relationships under the moderate scenario being highly probable.

یکی از الزامات دستیابی به ریشه ها و زمینه های یک موضوع، بررسی روند تاریخی آن موضوع است. اما آنچه می تواند مهمتر از تاریخ یک موضوع مورد توجه قرار گیرد، چگونگی فهم و یا تصور آن است. روابط ایران و آمریکا طی قریب به دو قرن گذشته با فراز و فرودهایی همراه بوده و صاحب نظران نیز نسبت به تقسیم بندی آن به دوره های مختلف اقدام نموده اند. رویکرد اصلی این مقاله توجه به تاریخ روابط دو کشور، از منظر ملت و دولت ایران در ادوار مختلف تاریخی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری داده ها کتابخانه ای می باشد. براساس یافته های پژوهش، روابط دو کشور به چهار دوره تاریخی تقسیم شده است. در دوره ابتدای روابط تا 1332 مناسبات دو کشور مثبت بوده و نوعی همراستایی در نگاه به این دوره بین ملت و دولت مشهود است. در دوره دوم که تا انقلاب 1357 به طول انجامیده شاهد نوعی تعارض در نگاه ملت با دولت در رابطه با آمریکا هستیم. دوره سوم، با پیروزی انقلاب اسلامی و اشغال سفارت آمریکا و در همراستایی نگاه ملت و دولت شکل گرفته و این روند تا سال ۱۳۷۶ ادامه می یابد. آخرین دوره تاریخی از ۱۳۷۶ آغاز و کماکان تداوم یافته است در این دوره ملت رفته رفته نگاه تخاصم آمیز با امریکا را رها کرده و تمایل به توسعه روابط دارند اما این امر با مقاومت مقامات حکومت روبرو گردیده و شکل دهنده دوره ای از تعارض شده است.

افغانستان با قرار داشتن در موقعیتی ژئواستراتژیک، نقش مهمی در تحولات آسیا و غرب آسیا دارد. این جایگاه باعث شده تا توجه به رویدادهای داخلی این کشور، برای دیگر بازیگران جهانی و منطقه ای نیز از اهمیت بسیار برخوردار باشد. در این راستا، بررسی چگونگی تطابق حضور نظامی آمریکا در افغانستان و نیز خروجش از این کشور که با شاخص های جنگ اخلاقی، از آن به عنوان ابزاری برای توجیه اقداماتش استفاده کرده، می تواند نشان دهنده اهداف واقعی آمریکا از حضور در افغانستان باشد. بر این اساس، مقاله ضمن مقایسه شاخص هایی که رویکرد جنگ اخلاقی به منظور توجیه استفاده از نیروی نظامی مطرح می کند، با نحوه ورود و خروج آمریکا از افغانستان به این نتیجه می رسد که بین این شاخص ها و اهداف اعلام شده از سوی آمریکا همخوانی وجود ندارد؛ بنابراین، مقاله این فرضیه را مطرح می کند که حمله نظامی به افغانستان با پشتوانه ایدئولوژیکِ جنگ اخلاقی، از یک سو در راستای گسترش سیطره و نفوذ آمریکا در منطقه آسیای مرکزی و از سوی دیگر، تأمین منافع اقتصادی این کشور از طریق تحمیل هزینه های نظامی به افغانستان و دیگر کشورهای منطقه بوده و خروج بدون مقدمه نیز فقط در راستای تأمین همین منافع می باشد. در واقع، آمریکا با توجیهی اخلاقی، اهدافی غیراخلاقی را در افغانستان دنبال کرد و هنگامی که از رسیدن به آن ها بازماند، آن توجیهات را کنار گذاشت و با خروج شتاب زده، نشان داد که جنبه غیراخلاقی حضورش سنگین تر از جنبه اخلاقی آن بوده است.

احزاب سیاسی در ایران، حامل ویژگی های سیاسی-اجتماعی و پیشینه تاریخی می باشند که در هم افزایی ناخواسته، به جای تبدیل شدن به عاملی برای توسعه، مانعِ محقق شدنِ آن بوده اند. اگرچه درباره ویژگی ها و موانع نظام حزبی در ایران، پژوهش های نظری زیادی صورت گرفته است؛ اما درباره «پیشران های توسعه بر اساسِ متغیرهای مختلف در ساخت های چهارگانه؛ شامل نقش عاملیت دولت، جامعه، گروه های اجتماعی و احزاب سیاسی، تاکنون مطالعه ای انجام نشده است. با توجه به این فقدان، پرسش اساسی این نوشتار این است که پیشران های توسعه احزاب سیاسی در جمهوری چیست؟ فرضیه به دست امده در این پژوهش این است که مهم ترین پیشران ها، تقویت ساختار دموکراتیک قدرت و آزادی های سیاسی، تقویت گفتمان تحزب، تقویت سرمایه اجتماعی، توسعه نهادهای جامعه مدنی، استقلال احزاب، توسعه فرهنگ مشارکت و کار جمعی، تسهیل گردش نخبگان سیاسی، قانونمندی و شفافیت ساختار احزاب و نظارت بر آن ها می باشد. چارچوب نظری مورد استفاده در این پژوهش، آینده پژوهی است که با استفاده از روش های کتابخانه ای، پرسشنامه و استفاده از نرم افزار میک مک داده های به دست امده تجزیه و تحلیل شده است.کشف و توصیف پیشران های توسعه احزاب، مهم ترین یافته این پژوهش است.

قانون اساسی نزدیک ترین عنوان به قرارداد اجتماعی در یک دولت-ملت، است. بازنگری در قانون اساسی به عنوان یکی از راه های انطباق با الزامات و نیازهای نوین، مورد توجه قانون گذاران قرار گرفته است. بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی مصوب 1358 به رسمیت شناخته نشد، اما در سال 1368، ذیل اصل 177 یکی از اصول اضافه شده، اصل بازنگری در قانون اساسی بود. به رغم اهمیت این اصل قانونی ، تبیین شفاف فرآیند بازنگری و گام های پیش رو چندان مورد توجه نبوده است. برهمین اساس پرسش این نوشتار این است: چه دشواره هایی پیش روی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی وجود دارد؟ باتوجه به نگاه تاریخی و جنس پرسش مطرح شده در این پژوهش، «توصیف پرمایه» به عنوان ادبیات نظری مورد توجه قرار گرفته و باخوانش داده های گوناگون می کوشد تبیینی آشکار از برخی دشواره های بازنگری قانون اساسی ارائه نماید.