ابوطالب قاسمی وسمه جانی

غذا در کنار سایر مؤلفه های فرهنگی، مثل آداب ورسوم و زبان، یکی از عناصر اساسی جاذبه فرهنگی گردشگری به شمار می رود. با وجود این، به اهمیت جاذبه های گردشگری غذا در برنامه ریزی مقاصد گردشگری کمتر توجه شده است. این مقاله به بررسی تأثیر ظرفیت های گردشگری غذا در مرکزیت فضایی مقاصد گردشگری می پردازد. بدین منظور از رویکرد تحلیل شبکه مقاصد گردشگری و مدل جاذبه در استان مازندران استفاده شده است. بنابراین تعاملات فضایی گردشگری غذا بین شهرستان های استان با توجه به تعداد و تنوع جاذبه ها و زیرساخت های گردشگری آن ها و عامل فاصله به منزله عامل محدودکننده روابط فضایی گردشگری تعیین شد و شاخص های مرکزیت درجه، مرکزیت بردار ویژه و مرکزیت بینابینی با استفاده از نرم افزار یوسینت محاسبه و در محیط جی آی اس به نقشه تبدیل شد. نتایج نشان می دهد که گردشگری غذا می تواند چشم انداز ظرفیت های توسعه گردشگری ناحیه ای را تغییر دهد؛ به طوری که شهرستان بابل به رغم برخورداری کمتر از زیرساخت های گردشگری در مقایسه با برخی شهرستان های استان مازنداران، بیشترین مرکزیت درجه گردشگری غذا را داشته و مناسب ترین ناحیه برای توسعه گردشگری غذا است. همچنین مناسب ترین مراکز برای استقرار مراکز نظارت بر کیفیت خدمات گردشگری غذا و تأسیس مراکز اطلاعات و هدایت گردشگران در شرق استان، شهرستان بابل و آمل و در غرب آن، شهرستان چالوس است.

سیاست گذاری دولت در حوزه توسعه زیرساخت ها و خدمات گردشگری، منجر به اثرگذاری آن بر نظام برنامه ریزی فضایی-کالبدی شده و تصمیمات آن منجر به توزیع و شکل گیری نظام فضای-کالبدی در زنجیره صنعت گردشگری می شود. این پژوهش با هدف سطح بندی استان های کشور از نظر برخورداری از تأسیسات و زیرساخت های اصلی گردشگری کشور و توزیع بهینه آنها در نظام فضایی-کالبدی صنعت گردشگری انجام پذیرفته است. این پژوهش از نوع مطالعات اکتشافی بوده که برای برای سطح بندی استان های کشور از مدل FANP و VIKOR استفاده شده است. بر اساس یافته های تحقیق، استان های کشور در 5 گروه بسیار برخوردار تا بسیار کم برخوردار از نظر تعداد و تنوع تأسیسات و زیرساخت های شبکه ارتباطی، سطح بندی شدند. نتایج تحقیق نشان می دهد دولت به عنوان سیاست گذار اصلی توسعه گردشگری در مقوله برنامه ریزی فضایی-کالبدی و رویکرد آمایشی صنعت گردشگری در استان های کشور، موفق عمل نکرده است و نوعی توسعه نامتوازن آن را موجب شده است به طوری که تمرکز تأسیسات گردشگری در برخی استان ها و کمبود آنها در برخی استان های دیگر کاملاً مشهود است، لذا نیاز به خدمات مختلف حوزه گردشگری، توزیع انواع تأسیسات و زیرساخت ها در استان ها برای تحت پوشش قرار دادن همه نوع نیاز گردشگران بسیار مهم و حیاتی می باشد.

گردشگری یکی از پویاترین فعالیت های اقتصادی عصر حاضر است که در توسعه پایدار محلی نقش مهمی دارد و اولویت توسعه آن نیازمند شناخت عوامل تأثیرگذار و محدودکننده طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. در عین حال، مناطق نمونه گردشگری به سبب دارا بودن مجموعه ای از جاذبه های طبیعی و تاریخی از اهمیت خاصی در نزد گردشگران برخوردار هستند. بر این اساس هدف از انجام این پژوهش انتخاب و اولویت بندی مناطق نمونه گردشگری بین سه منطقه"بنددره بیرجند، باغستان آبگرم فردوس و منطقه نمونه قائن" در استان خراسان جنوبی با استفاده از روش ANP است. به همین منظور برای به دست آوردن نتایج مناسب در زمینه اولویت بندی مناطق نمونه گردشگری در استان خراسان جنوبی از ساختار سطح بالای ANP شامل زیر شبکه های (BOCR) سود، فرصت، هزینه و خطر استفاده شد. نتایج به دست آمده از تحلیل ANP نشان داد که مناطق باغستان- آبگرم فردوس، بند دره بیرجند و منطقه نمونه قائن به ترتیب با وزن های 59/0، 28/0 و 12/0 در اولویت اول تا سوم قرار دارند. از بین زیر شبکه ها، زیر شبکه سود با وزنی معادل 33/0 از اهمیت بیشتری نسبت به سایر زیر شبکه ها برخوردار است. همچنین معیار استراتژیک پتانسیل های گردشگری با وزنی معادل 51/0 از اولویت بالاتری نسبت به سایر معیارها برخوردار است.

گردشگری به عنوان یکی از  ابزارهای دستیابی به توسعه مطرح است، به طوری که این فعالیت با ترکیب و به کارگیری همزمان منابع داخلی و خارجی، منافع اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی زیادی دارد. در اغلب کشورها، به منظور هویت بخشی و عینیت بخشی به فعالیت های گردشگری، برای دست یابی به اهداف توسعه ای، مکان هایی برای ایجاد تأسیسات گردشگری و خدمات رسانی به گردشگران، درنظر گرفته می شود. مناطق نمونه گردشگری به عنوان یکی از تأسیسات گردشگری، بر اساس ماده 8 قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به منظور ارایه خدمات به گردشگران و کاهش یا حذف عدم تعادل منطقه ای و نابرابری درآمد و فرصت های اشتغال، توسط بخش خصوصی و غیردولتی تأسیس و اداره می شوند. این پژوهش به دنبال بررسی کاستی ها و چالش های مناطق نمونه گردشگری کشور است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی-توسعه ای بوده که در قالب سنت کیفی از طریق بررسی اسناد و مدارک معتبر و انجام مصاحبه های اکتشافی و شیوه دلفی انجام شده است. نمونه مورد بررسی به صورت نمونه در دسترس، متشکل از 63 نفر مورد پرسش قرار گرفته اند. روش کار به این ترتیب بوده که پس از جمع آوری داده ها، از طریق اسناد و مدارک و تکمیل مصاحبه ها و پرسشنامه آگاهان و صاحب نظران، نتایج و یافته ها با رویکردی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است و سپس با استفاده از تکنیک دلفی، نتایج و گزاره های به دست آمده با نمونه مورد بررسی در میان گذاشته شد و پس از بحث و تبادل نظر، مشخص شده است که مناطق نمونه گردشگری کشور با مسایل و مشکلات اجرایی پیچیده ای در زمینه مطالعات امکان سنجی، نامشخص بودن محدوده، نگرش آماری و کمی به آنها، وسعت زیاد، واگذاری اراضی، تغییر کاربری اراضی، تبعات منفی تمرکز منابع مالی، مسایل زیست محیطی، مشکلات اعتباری، تسهیلاتی و زیرساختی و مشکلات نظارتی، مواجه هستند.

روددره های شهری جزیی از پیکره طبیعی شهر و بستر پیوند زندگی شهری با طبیعت است. احداث تأسیسات در حریم و حتی بستر این روددره ها، روند طبیعی را در آن هادچار اختلال کرده است. در این میان، برنامه ریزی این دره ها به عنوان سبز راه و محل گذران اوقات فراغت و فعالیت های گردشگری می تواند در بهبود وضعیت زیست محیطی این نواحی در کنار ایجاد پتانسیل های تفریحی برای ساکنان شهر و گردشگران مؤثر باشد. این پژوهش با تکیه بر مطالعه در روددره فرحزاد شهر تهران، در پی ارزیابی نقش احیا و باززنده سازی روددره ها در توسعه گردشگری شهری است. نوع پژوهش کاربردی و به روش توصیفی- تحلیلی و همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش، گردشگرانی هستند که برای گذران اوقات فراغت به روددره فرحزاد مراجعه می کنند. به دلیل نداشتن تعداد دقیق آمار، تعداد نمونه با مشورت با اساتید، 350 نفر تعیین شد. روش گردآوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه ای و میدانی است. تمرکز اصلی پژوهش در بخش مطالعه میدانی بر پرسشنامه است. داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه پس از کدگذاری و انتقال به نرم افزار رایانه ای SPSS، تجزیه و تحلیل شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آماره های ضریب همبستگی و رگرسیون خطی ساده استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که احیا و باززنده سازی روددره فرحزاد در رونق گردشگری شهری تأثیر زیادی داشته و موجب توسعه گردشگری شهری شده است. البته مشاهدات میدانی و مصاحبه با افراد مطلع نشان می دهد که هنوز اهداف توسعه پایدار گردشگری شهری محقق نشده است.

چایکاری از جمله مشاغل اقتصادی در بخش کشاورزی است که در مناطق شمالی کشور تعداد زیادی از ساکنین منطقه را به خود مشغول نموده است ، و نقش مهمی در برآورد نیازهای معیشتی خانوارهای منطقه دارد. به رغم این مهم در پی مشکلاتی که در کشت و صنعت چای کشور وجود داشت ، جهت بهبود اوضاع و سروسامان دادن به وضعیت کشت و صنعت چای ایران، در سال 1379 طرح اصلاح ساختار چای به اجرا درآمد. اکنون پس از گذشت حدود یک دهه از زمان اجرای طرح ، ارزیابی تحقق اهداف طرح و میزان رضایتمندی بهره برداران با مشارکت مردم محلی و گروه های ذینفع ، ضروری می باشد.   در همین راستا پژوهش حاضر در دهستان دیوشل شهرستان لنگرود انجام پذیرفت. جامعه ی آماری ، چایکاران دهستان مورد نظر می باشند که 235 بهره بردار با استفاده از فرمول کوکران انتخاب گردیدند. روش پژوهش از نوع مطالعات توصیفی-تحلیلی است که برای جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز از مطالعه کتابخانه ای و پیمایش میدانی و همچنین ابزار پرسشنامه استفاده شده است و برای داده پردازی و تحلیل اطلاعات نیز  نرم افزار spss مورد بهره برداری قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که طرح مورد چندان موفق نبوده و اهداف پیش بینی شده در طرح تحقق نیافته ، و اجرای  طرح اصلاح ساختار چای، منجر به نارضایتی چایکاران از وضعیت کشت و صنعت چای گردیده است. با توجه به اشتغال گروه زیادی از روستاییان نواحی شمال کشور و منطقه مورد مطالعه، در این فعالیت اقتصادی، جهت پایداری این کشت و صنعت تجدید نظر در این طرح ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد.

امروزه گردشگری روستایی نقش مهمی در ایجاد اشتغال و فعالیت های اقتصادی روستاییان دارد بطوریکه گرایش زیادی در جهان برای سرمایه گذاری در این صنعت به وجود آمده است و میل به تنوع سازی فعالیت های روستایی از طریق گردشگری روبه فزونی می رود. در کشور ما روستاهای زیادی با جاذبه های گوناگون، هر ساله مقصد بازدید بسیاری از مسافران در فصول مختلف گردشگری می باشند، روستاهای شهرستان لنگرود نیز با جاذبه های متنوع طبیعی گردشگران بسیاری را از نقاط مختلف و از مسافت های دور و نزدیک به سوی خود می کشاند ، لذا شاهد شکل گیری انواع مختلف گونه های گردشگری روستایی در این شهرستان می باشیم این پژوهش نیز در همین زمینه و در جهت شناسایی گونه های گردشگری روستایی موجود در محدوده مورد مطالعه می باشد. پژوهش صورت گرفته از نظرهدف  کاربردی و بر مبنای روش بررسی توصیفی - تحلیلی می باشد که با استفاده از  مطالعات اسنادی و میدانی تهیه شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که شهرستان لنگرود به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی ، دارای انواع گونه های گردشگری روستایی از قبیل :  گردشگری ساحلی (روستای چمخاله) ، گردشگری جنگلی (روستاهایی همچون بلوردکان و منطقه خرما و سیسکو) ، گردشگری جاده ای( با واقع شدن روستاهایی چون لیلاکوه ، مریدان ، سلوش ، ملاط و . . . در مسیر ارتباطی با مناظر زیبای باغات چای و شالیزار) ، گردشگری مساکن و بافت سنتی روستایی و یک بخش بالقوه با نام گردشگری کشاورزی می باشد.