سمیرا قلی یی

بسیاری از آیات قرآن کریم، افزون بر تفسیر ظاهری، معنای باطنی نیز دارند. برخی از این تفسیرهای باطنی برخاسته از روایات تفسیری معصومین(ع) و صحابه است. آیه 107 سوره صافات که می فرماید: "وَ فَدَیْناهُ بذبْحٍ عَظیمٍ" نیز از جمله این آیات است. پرسش پژوهش حاضر این است که مقصود از تفسیر باطنی آیه 107 سوره صافات چیست؟ این پژوهش در صدد است با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی، با نگاهی بر تفسیر ظاهری آیه، به تفصیل پیرامون تفسیر باطنی آن بپردازد. دستاودهای پژوهش حاکی از این مطلب است که تفسیر باطنی آیه 107 سوره صافات بر امام حسین(ع) ناظر است. حضرت ذبح عظیمی است که از نسل حضرت ابراهیم(ع) متولد می شود. این تفسیر باطنی برخاسته از روایتی تفسیری نقل شده از امام رضا(ع) است که با سند صحیح در برخی کتاب های معتبر و متقدم شیعه نقل گردیده است و معیارهای یک تفسیر باطنی ضابطه مند را دارد.

شیواترین ابزار بیان و انتقال مفاهیم و انگاره های مدنظر، روایت و به تصویر کشیدن وقایع در قالب «قصه» است که اهداف متعددی را با خود به همراه دارد. داستان طوفان نوح(ع) یکی از داستان های مشترک در میان دو کتاب مقدس تورات و قرآن است. این پژوهش در راستای تحلیل عناصر داستان طوفان نوح(ع)، با روش تحلیل تطبیقی خرد، سامان یافته و با استفاده از روش های جزئی دانش نشانه شناختی، واکاوی شده است. تاکنون پژوهش مشابهی صورت نگرفته است. نتیجه به دست آمده نشان می دهد هرچند اشتراک هایی بین دو روایت در عناصری همچون بیان نزول عذاب به سبب نافرمانی، تبیین شخصیت نقش اصلی داستان، کوهستانی بودن مکان داستان، محوریت زمانی خطی و منسجم وجود دارد، درباره پیرنگ داستان، زاویه دید، شخصیت ها، کشمکش، گفت و گو و صحنه پردازی تفاوت های چشمگیری به چشم می خورد. نکته مهم دیگر اینکه روایت تورات از طوفان نوح(ع) با پرداختن بیش از حد به جزئیات زمانی و مکانی، بیشتر شبیه روایتی تاریخی است؛ اما روایت قرآن از ماجرای طوفان در ورای بیان داستان، بیشتر اهداف هدایتی و انذاری و عبرت انگیز را دنبال می کند که این موضوع سبب جذابیت و اثرگذاری بیشتر روایت قرآنی شده است

بر اساس این پژوهش، امام رضا (ع) مباحث مربوط به علوم قرآنی از جمله بیان آیات الأحکام، ذکر شأن و سبب نزول آیات و توضیح آیات متشابه را در جلسات مناظره ای که با صاحبان دیگر ادیان داشتند، مطرح نمودند. حضرت در اثبات عصمت انبیای الهی (ع) با در کنار هم نهادن آیاتی از قرآن کریم و هم چنین با استناد به روایتی از امام صادق (ع) از روش تفسیری قرآن به قرآن و قرآن به سنت استفاده نمودند. استدلال های کلامی حضرت در حوزه توحید، عصمت و امامت است. تبیین اراده خداوند با استفاده از براهین عقلی در مناظره امام رضا (ع) با صاحبان ادیان در اثبات عصمت انبیا (ع) کاربرد دارد. امام رضا (ع) در جلسه مناظره با علمای مرو، با استناد به حدیث منزلت، و با تطبیق آیه 87 سوره یونس بر امیرالمؤمنین(ع)، از روش تفسیری جری و تطبیق استفاده نمودند.