احمد ایرانخواه

از آنجایی که امکانات و امیدهای فراوان در عصر جدید پیش روی بشر قرارداده شده است، مسایل اجتماعی این عصر نیز متفاوت خواهد بود. امروزه بیشتر جمعیت کشورها، ازجمله کشور ما، در شهرها و کلان شهرها زندگی می کنند. این جمعیت شهرنشین با مسایل و آسیب های متنوع، گسترده و گاه آزاردهنده و دایمی روبه رو هستند. به طوری که می توان گفت، مسایل و آسیب های اجتماعی معاصر در شهرها ظهور و بروز پیدا کرده است. شهرتهران نیز به عنوان کلانشهری بزرگ بالطبع با چنین مسائلی روبرو است. از اینرو سوال تحقیق اینگونه مطرح است که وضعیت پراکنش فضایی آسیب های جرم زا درمناطق مختلف تهران چگونه است؟ برای جمع آوری اطلاعات از مراکز مختلف مرتبط با مسائل آسیب های جرم زا استفاده شده است و جهت ترسیم نقشه های مربوطه از مجموعه نرم افزاری Arc gis، نرم افزارArc map و نوار ابزار simbology استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد، نسبت پراکنش این آسیب ها در مناطق پایین شهری تهران، نسبت به سایر مناطق بیشتر است، پراکنش آسیب های جرم زا در تهران از الگوی خاصی تبعیت می کند و به سمت مناطق جنوب شهر افزایش می یابد، تراکم آسیب های اجتماعی به طور کلی در مناطق جنوبی شهر تهران بیشتر است و مناطق شمالی شهر آسیب های اجتماعی بسیارکمتری دارند. آنطورکه یافته ها نشان می دهد، در بین مناطق 22 گانه شهر، به ترتیب مناطق 4،5،7،8،9،10،13،11،16،21،19،17،18،12،15 بیشترین آسیب های اجتماعی و مناطق 1 و 2 و 3 و 6 و 22 شهر تهران، کمترین میزان آسیب های اجتماعی را داشته اند.

شهرکرج به عنوان مرکز استان البرز و قرارگرفتن در مجاورت پایتخت، دارا بودن شرایط ویژه صنعتی- اقتصادی، داشتن آب و هوای مناسب و قابلیت توسعه، بسیار مهاجرپذیراست. ویژگی های مذکور زمینه ی پدیدآمدن سکونتهای غیررسمی در پیراشهرکرج را موجب شده است. باتوجه به این موضوع هدف اصلی پژوهش تحلیل فضایی آسیب پذیری اجتماعی درمحله ی حصارک کرج (منطقه 5و6 شهرداری کرج) است. به طور کلی درباره آسیب ها و مسائل اجتماعی هفت رویکرد نظری وجود دارد. این هفت رویکرد عبارتند از آسیب شناسی اجتماعی، بی سازمانی اجتماعی، تضاد ارزش ها، کج رفتاری، انگ زنی، رویکرد انتقادی و رویکرد برساخت گرایی. تحقیق حاظر از لحاظ هدف شناختی و از منظر ارائه ی راهکار کاربردی است. این تحقیق به لحاظ ماهیت تحلیلی - اکتشافی، و در آن از داده های کمی-کیفی استفاده شده واز نظر زمان، مقطعی است. داده های پژوهش از طریق فن پرسشگری به تعداد350 پرسشنامه به صورت تصادفی- احتمالی از محدوده مورد مطالعه جمع آوری شد و با استفاده از تحلیل های آماره فضایی hot spot ,morans I, IDW ،high/low clustering, به تحلیل اکتشافی و بررسی تغییرات الگوهای فضایی شاخص های آسیب پذیری پرداخته شده است. نقشه های حاصل از تحلیل های اکتشافی نشان می دهدکه توزیع فضایی شاخص آسیب پذیری در منطقه از الگوی خاصی پیروی می کند واین الگوها تصادفی نیستند. نقشه های بدست آمده در قسمت یافته های تحقیق نشانگر چگونگی پراکنش نقاط داغ و سرد هر شاخص و خوشه بندی شدن الگوهای مربوط به همان شاخص درمنطقه است.

هدف : این تحقیق با هدف تحلیل محتوای روزنامه ها در امر کنترل و مقابله با مواد مخدر درایران انجام شد. روش : تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از تحلیل محتوا انجام شد. در جامعه آماری تحقیق (روزنامه های اطلاعات و ایران) برای تحلیل محتوای مقالات و گزارش های تحلیلی روزنامه ها، از 20 گویه محتوایی استفاده شد. هریک از این گویه ها به گزینه های مختلفی تقسیم شدند. یافته ها : طبقه بندی اخبار پوشش داده شده در این روزنامه ها بیانگر این است که انعکاس خبری روزنامه ها در مورد مواد مخدر بیشتر مربوط به قاچاق کلان مواد مخدر، نهادهای مبارزه با مواد مخدر، پیشگیری و درمان و اعتیاد و گروه های قربانی بوده است. بازنمایی این دو روزنامه از مسائل اعتیاد و مواد مخدر در جامعه چندان منطبق با واقعیات اجتماعی این حوزه نبوده است. نتیجه گیری: بازنمایی موضوعات مواد مخدر در روزنامه های ایران و اطلاعات تقریبا مشابه بوده است. تفاوت ها بیشتر مربوط به اهداف رسانه ای هر یک از این روزنامه ها بوده است. روزنامه ایران به عنوان رسانه ی رسمی دولت در انعکاس اخبار مربوط به مواد مخدر عمدتا بر حوزه های رسمی تاکید داشته و در مقابل روزنامه اطلاعات برخی از ابعاد اجتماعی مثل مجازات قاچاقچیان یا قاچاق کلان مواد مخدر را بیشتر پوشش داده است.

هدف: سازمانهای مردم نهاد(سمن ها) جایگزین مناسبی برای ارائه ی خدمات دولتی هستند. هدف از پژوهش حاظر بررسی نقش آنها در حوزه ی کاهش و پیشگیری از آسیب های اجتماعی شهر تهران است. روش: جهت دستیابی به داده های مورد نیاز، مصاحبه عمیق با سمن های فعال در این حوزه صورت گرفت که برای تعیین حجم جامعه و انتخاب مصاحبه شوندگان، از روش گلوله برفی (شیوه نمونه گیری) استفاده شد. یافته ها: یافته های تحقیق نشان داد: اکثر سمن ها درحوزه ی آسیب های رفاهی، یا به صورت ترکیبی در زمینه ی آسیب های جرم زا و ساختاری فعالند. تعریف آنها از مفهوم آسیب اجتماعی بیشتر معطوف به مسئله اجتماعی بوده و سمن های فعال شهر تهران را در این حوزه ناکافی دانسته اند. اقداماتشان عمدتا به صورت آموزش، مددکاری، توانمند سازی و فرهنگی بوده که در این راستا از حمایت های دولت وقوانین مربوطه رضایت خاطر ندارند. علت آسیب ها را به ترتیب اولویت: فقر مادی، فقر فرهنگی، محیط شهر و مشکلات آن، سیاست ها و قوانین نامناسب بیان، ورشد فعالیت سمن ها و میزان همکاری مردم را مثبت ارزیابی کرده اند. مصاحبه شونده گان به ترتیب: الگوی پیشگیری اجتماعی رشدمدار، الگوی کنترل وپیشگیری جامعه مدار، الگوی کنترل وپیشگیری توانمندسازی، الگوی کنترل وپیشگیری مددکاری اجتماعی، الگوی کنترل وپیشگیری طراحی محیطی و الگوی کنترل وپیشگیری انتظامی را پیشنهاد کرده اند. نتیجه گیری: پیشگیری از آسیب-های اجتماعی در راستای تامین امنیت، نیازهای انسانی و توسعه ی اجتماعی در جوامع مختلف است. گستردگی اقدامات و نظرات گوناگون در رفع آسیب های اجتماعی باعث شده تا دولت ها به تنهایی قادر به برآورد آن نباشند، از اینرو لازم است همکاری های چند جانبه با حاکمیت- مردم و جامعه صورت پذیرد تا نتایج بدست آمده کیفی تر و سریعتر رخ دهد.

برای برنامه ریزی در جهت کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی در شهر، لازم است مدیریت شهری اطلاعات دقیقی از ویژگی های آسیب های اجتماعی هر محله داشته باشد، تفکیک مناطق شهری بر اساس شاخصی خاص از آسیب های اجتماعی اطلاعات بسیار جزئی را از هر محله به برنامه ریزان ارائه می کند. هدف این تحقیق رتبه بندی مناطق شهر تهران از نظر آسیب اجتماعی فراوانی افراد معتاد است، که برای این منظور از روش کمی با ماهیت کیفی استفاده شده است. در تحقیق حاضر ابتدا آمار خانوارهای شهر تهران بر اساس سرشماری سال 1390 و به تفکیک بلوک در تمامی محلات مشخص شده در گام بعد حجم نمونه با استفاده از نرم افزار G*POWER بدست آمده است. یافته های تحقیق رتبه بندی مناطق 22 گانه شهر تهران با شاخص فراوانی افراد معتاد، نشان داد که توزیع این شاخص تصادفی نیست و از الگوهای خاصی تبعیت می کند. الگوهایی که در سطح فضای مناطق شکل می گیرند، نتیجه مجموعه ای از فرآیندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و رفتاری است، که مردم ساکن این محلات از خود بروز می دهند. نتیجه ی رتبه بندی بدینسان است که مناطق 18 و 15 و 17 در رتبه های اول تا سوم از نظر فراوانی و ازدیاد شاخص فراوانی افراد معتاد قراردارند بدین معنی که این مناطق وضعیت نامطلوبی در ایمنی از نظر مسئله ی فراوانی افراد معتاد دارند در مقابل مناطق 1 و 5 و 6 آخرین رتبه ها را به خود اختصاص داده اند که نشانگر وضعیت امن این مناطق در برابر آسیب فراوانی افراد معتاد است.

ایران به دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیایی، اتصال به آسیای میانه و خلیج فارس از شمال به جنوب، دسترسی به دریاهای آزاد، همسایگانی محصور در خشکی و ارتباط نزدیک با قاره اروپا و آفریقا همواره یکی از راههای مهم مواصلاتی بین المللی شناخته می شود. ازاینرو ایجاد راههای ارتباطی مناسب در آن پر اهمیت است. پروژه های متعددی نیز در این زمینه اجرایی شده که از جمله آن، ساخت آزادراه تهران-شمال است، با بهره برداری از پروژه مذکور، نواحی پیرامونی به ویژه روستاهای منزوی در دامنه البرز میانی به شریانهای اصلی حمل و نقل مرتبط شده و دگرگونی های سریع محیطی، اقتصادی و اجتماعی را تجربه می کنند. بنابراین سوال پژوهش اینگونه مطرح است که ساخت آزادراه چه تآثیراتی بر روستای سنگان خواهد داشت، جامعه آماری پژوهش را خانواده های ساکن در روستای سنگان(باغ دره) تشکیل می دهد. نمونه گیری پژوهش، با روش خوشه ای صورت پذیرفت، بدین منظور از میان خوشه ها به تصادف نمونه گیری بعمل آمد. در تهیه پرسش نامه پژوهش 30 شاخص لحاظ گردید که هر10 شاخص به صورت 3دسته زیرمعیار؛ ثبات اقتصادی، عدالت اقتصادی و رفاه اقتصادی قراردارد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار GIS انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد در معیار ثبات اقتصادی، شاخص تأثیر ایجاد آزادراه در دگرگونی روستایی و تغییر ساختار بیشترین تأثیر را داراست. در معیار عدالت اقتصادی بیشترین ارتباط بین شاخصهای میزان رضایت از شغل و محل زندگی، میزان گسترش خدمات اجتماعی و میزان بکارگیری از اینترنت است. در معیار رفاه اقتصادی بیشترین ارتباط با شاخص میزان افزایش درآمد اهالی به صورت ارتباط دو طرفه برقرار است.

فقر ازجمله آسیب های جوامع انسانی از دیرباز تاکنون بوده است که دارای سطوح مختلف و شدت گوناگونی است. امروزه مسئله فقر برای کشورها بسیار مهم تلقی می گردد که در شهرها آثار آن به راحتی قابل ملاحظه است هرساله برای رفع فقر تحقیقات و برنامه ریزی های گسترده ای صورت می گیرد. فقر در شهر تهران نیز وجود داشته و بخشی از آن در اثر سیاست های نادرست شهری ایجادشده است. سیاست های جمعیتی بخصوص در امر مهاجرت و حاشیه نشینی افسارگسیخته، گسترش روزافزون سکونتگاه های غیررسمی و عدم کنترل و مدیریت بهینه گروه های آسیب دیده اجتماعی در سطح شهر مهم ترین ضعف های برنامه ریزی نهادهای شهری در این زمینه بوده است، ازاین رو به منظور بررسی فقر در شهر تهران داده های مرتبط با فقر اجتماعی جمع آوری شده و اطلاعات حاصل از آن مورد پردازش قرار گرفت که نتایج نشان داد نقطه قوت برجسته ای در حوزه مدیریتی آسیب ها و مسائل فقر وجود ندارد بااین وجود، شناخت مناسب فقر در شهر تهران از سوی سازمان ها و نهادهای متصدی، مهم ترین نقطه قوت در این زمینه است. به نظر می رسد در زمینه فقرزدایی اقدام مدیریتی خاصی صورت نگرفته و یا اینکه حداقل مصداقی برای آن قابل بیان نیست، ازاین رو اجرای طرح های فقرزدایی و توزیع عادلانه ثروت مهم ترین اقدامات مدیریتی در سال های اخیر بوده است.