علیرضا کلانتر مهرجردی

تطور تاریخ نشانگر آن است که هویت سازی ملی فرآیندی همیشگی بوده و نباید تصور شود که وقتی ملتی شکل گرفت بخودی خود تداوم می یابد بلکه برعکس روح ملت بودگی در معرض فراز و فرود قرار دارد. از این رو فرآورده گفتمانیِ جریان های یک کشور می تواند بر فرآیند ملت سازی موثر اُفتند. هویتها، به مثابه سازه های اجتماعی در فرایند سازه گرایی اجتماعی تفسیر می شوند و همواره در سایه بازتفسیرها، از روش های مختلف برای تبیین آن استفاده شده است؛ لذا با سوال چیستی خوانش جریان ملی گرا- به عنوان یکی از عمده جریان های معاصر ایران- ازهویت ملی این مقاله با انتخاب جریان گفتمان به مثابه روشی برای شناسایی الگو در پی استخراج گفتمان هویت ملی جریان ناسیونالیسم در ایران معاصر است چرا که تبیین الگویی، به تحلیل درک و چیستی پدیده ازمناظر گوناگون کمک بیشتری می نماید. جریان فکری سیاسی ناسیونالیسم و نیروهای سیاسی متصف به آن، بعنوان یک از جریان های موثر در تاریخ معاصر ایران برای پژوهش انتخاب گردید. در این مقاله در نتیجه کاربست روش گفتمان، ضمن درک تطور هویت ملی در سیر تاریخی، به الگویِ گفتمانِ هویت ملی در جریان پیش گفته دست خواهد یافت.

امروزه هیچ حوزه ای از زندگی بشری نیست که تحت تأثیر فناوری ها به ویژه اشکال رایج تر آن شامل اینترنت و تلفن همراه نباشد. در دنیای سیاست نیز موبایل و کارکردهای مختلف آن از جمله پیامک، توانسته تأثیرگذاری خود را به خوبی نشان دهد و به عنوان یک عامل اطلاعاتی و تبلیغاتی به کار گرفته شود. در این مقاله تلاش شده است تا نقش و کارکرد موبایل در عرصه زندگی سیاسی و اجتماعی امروزی و پیامک متنی به عنوان الگوی تأثیرگذاری این رسانه جدید مورد واکاوی و بررسی قرار گیرد. به نظر می رسد تلفن همراه به عنوان وسیله ای فراگیر، ارزان، قابل دسترس برای همگان و تقریباً همیشه در دسترس توانسته جایگاه خود را- به عنوان یک رسانه و عامل اجتماعی اثرگذار در جاممعه امروز- پیدا کند و با فهم همین اهمیت و جایگاه ، سیاستمداران و فعالان سیاسی اجتماعی تلاش دارند تا حداکثر استفاده از این فرصت را برای خود فراهم آورند .

مقاله پیش رو به هویت ملی بعنوان یکی از عوامل اصلی پایداری نظام های سیاسی و اجتماعی خواهد پرداخت که یکی از اهداف و حوزه های اصلی جامعه پذیری در هر نظام سیاسی تقویت و بازسازی این موضوع می باشد. از آنجا که هویت ها در فرایند شالوده ریزی یا سازه گرایی اجتماعی به طور مجدد بازتعریف و باز تفسیر می شوند و همواره در سایه بازتفسیرها از روش های مختلف برای تبیین این مفهوم استفاده می شود؛ لذا در این تحقیق پژوهشگران به گفتمان هویت ملی جریان لیبرالیسم به عنوان یکی از نیروهای موجود در ایران می پردازد؛ تا ضمن تطبیق گفتمان دو اندیشمند قبل و بعد انقلاب به الگوی گفتمانی هویت ملی این جریان نزدیک شود. کاربست روش جریان گفتمان برای خوانش و تبیین هویت ملی به عنوان حیات بخش یک ملت در این تحقیق توانسته به ما در تفسیر و مفصل بندی بهتر مفاهیم در دو مقطع تاریخی یاری دهد. لذا پژوهشگران ضمن بیان جریان گفتمان به مثابه روش برای درک هویت ملی در یکی از جریان های معاصر ایران به بررسی آثار دو اندیشمند مورد گزینش پرداخته است. در نتیجه با فهم تطور هویت ملی در سیر تاریخی حوزه گفتمانگی دو سوژه مذکور، به یک الگوی تطبیقی از گفتمان هویت ملی در جریان لیبرالیسم دست یافته است.

عصر حاضر جهان فناوری های ارتباطی و رسانه های نوین است. جامعة ایرانی ازیک سو، با استفادة روزافزون از رسانه های نوین، و از سوی دیگر، با صورتی از مصرف زدگی به عنوان فاعل کاربست نوآوری ها مطرح است. مفهوم «جهادی بودن» در این پژوهش، به عنوان الگویی پیش رونده دارای چهار مقولة علم، قدرت، برنامه، مجاهدت در خود، و هدف از آن تحقق پیشرفت در همة زمینه های مرتبط با زیست مسلمانان است. برای تبیین نظری مسئلة ضمن اتکا به کلام وحی در احصای الگو، به رویکرد و نظریة «ترمیم پذیری» پارسونز اشاره شده است. مطابق این چارچوب، جامعة ایرانی- اسلامی یک ساخت در نظر گرفته شده، و رسانه های نوین دو وجه کارکرد مثبت و منفی دارند. فرهنگ جهادی براساس ذات مبتنی بر قوت و انعطاف در پیشرفت جامعة اسلامی، تلاش دارد تا مانع تاثیرأت منفی این عرصه بر سبک زندگی گردد. پژوهش حاضر نشان می دهد که می توان با کاربست الگوی عمل جهادی، در جهت حفظ ارزش ها، انسجام اجتماعی و حضور فعال، به پیشرفت های مدنظر در برنامه ریزی های مرتبط با سبک زندگی اسلامی نائل گشت.

هویت و هویت ملی از عمده مسائل جامعه شناسی سیاسی است. امروزه متفکران سیاسی در سایه تحولات سریع عصر جدید، در ادبیات سیاسی از مسئله هویت بسیار سخن گفته اند. از راه های پرداختن به این مسئله در ایران، بررسی گفتمان جریان های فکری سیاسی موثر در فضای سیاسی اجتماعی جامعه ایرانی است. خوانش جریان اسلام گرا (به عنوان یکی از جریان های اصلی که در وقوع انقلاب اسلامی به نیروی هژمون مبدل گشت) از هویت ملی می تواند بستر مناسبی برای راهبری مطالعات انقلاب اسلامی بگشاید. این مقاله با روش تحلیل گفتمان و با انتخاب دکتر علی شریعتی و حجت الاسلام سید علی خامنه ای به عنوان دو نماینده طیف اسلام گرایی، درصدد پاسخ به سؤال چیستی الگوی هویت ملی جریان اسلام گرا در پیش و پس از انقلاب است و فرض است که به میزان زیادی نمایندگان منتخب در مولفه ها و مفاهیم اصلی مشابهت دارند.

هویت فرهنگی از عمده مسائل مطالعات فرهنگی و جامعه شناسی فرهنگی در همه جوامع، بالاخص جوامع در حال گذار است. امروزه عمده متفکران اجتماعی در جهان در سایه تحولات سریع و پرشتاب عصر جدید به تبع جهانی سازی و جهانی شدن، در ادبیات خود از مسأله هویت و بالاخص جایگاه فرهنگ در منازعه های آفندی و پدافندی سخن گفته اند. یکی از راه های پرداختن به این مسأله در ایران، بررسی اندیشه های فکری- فرهنگی راهبردی در فضای سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی است. فهم و شناخت خوانش اسلامی- به عنوان یکی از جریان های اصلی پس از وقوع انقلاب اسلامی که به نیروی هژمون مبدل گشت- از هویت فرهنگی و دگرهای معارض آن می تواند بستر مناسبی برای سیاست گذاران، مجریان و حافظان راهبردی الگوی خطوط فرهنگی درگفتمان دفاعی فراهم سازد. این مقاله با کاربست تحلیل گفتمان به مثابه یک روش و همچنین به تصویر کشیدن روش تحلیل گفتمان به مثابه یک مدل، درصدد تبیین الگوی هویت فرهنگی به مثابه گفتمان دفاعی در اندیشه آیت الله سید علی خامنه ای (حفظه الله) به عنوان منتخب طیف اسلام گرا است. در پایان پژوهشگر با این باور که مؤلفه های هویت فرهنگی در اندیشه های آیت الله خامنه ای (مدظله) حاوی گفتمانی دفاعی برای غلبه بر جریان های رقیب است، موفق به ترسیم الگوی پیش فرض می گردد.