محمدرضا امانی

امروزه ارتباط بین فضای اینترنتی و محیط جامعه بر اعتراض های محلی و ملی تاثیرگذار بوده و به دگردیسی گسترده ای در فرهنگ های رسمی منجر شده است. در این معنا، شبکه های اجتماعی ابزاری برای جنبش های اجتماعی دانسته می شوند که معترضان هویت خود را در آن معنا کرده یا بروز می دهند. این جنبش ها در غیاب دستاوردهای سیاسی ملموس، به حوزه فرهنگ عمومی دسترسی مناسبی پیدا می کنند تا بتوانند از طریق جذب گسترده حامی در زمینه مسائل سیاسی تاثیرگذار باشند. آن ها از شبکه ها و فضای مجازی بهره می گیرند تا کنش های هویتی را در اجتماع شکل دهند. این پژوهش در صدد است تا با اتکای بر روش مقایسه ای، به پرسش از چگونگی ارتباط بین شبکه های مجازی و جنبش های اجتماعی جدید پاسخ دهد. مطالعه تحولات اجتماعی و سیاسی 2009 در ایران و 2012 در انگلستان، نشان می دهد جنبش های اجتماعی جدید با محوریت بخشیدن به کنش های هویتی، تلاش می کنند تا از شبکه های مجازی در راستای چیرگی بر کنترل اجتماعی الگوی فرهنگی، سازمان یابی جنبش های اجتماعی و گسترش اعتراض های مدنی بهره ببرند.

اهمیت روزافزون منابع آب شیرین، سهیم بودن بسیاری از کشورها در این منابع و ارزش انکارناپذیر آنها، ایجاب می کند در عملکرد کشورها در بهره برداری از این منابع، تأمل گردد تا از این طریق، راهی برای مدیریت بحران آب در عرصه بین المللی یافت شود. عملکردی که نشان دهنده رویکرد حاکمیتی آنها در چگونگی استفاده از منابع آبی مشترک است. در مقاله حاضر به بررسی تأثیر رویکردهای نظری حاکمیت بر بهره برداری از رودخانه های مرزی و مشترک با تمرکز بر آسیای مرکزی پرداخته شده است. پرسش اصلی آن است که حق حاکمیت چه تاثیری بر بهره برداری از رودخانه های مرزی و مشترک کشورهای آسیای مرکزی بین سال های 1991-2014 گذاشته است؟ در پاسخ به این پرسش، فرضیه ما این است که اعمال حق حاکمیت محدود سرزمینی، موجب شکل گیری همکاری در بهره برداری از رودخانه های مرزی و مشترک در آسیای مرکزی شده است. در مسئله آسیای مرکزی با بررسی قراردادهای منعقده میان این کشورها در ارتباط با مسئله بهره برداری از رودخانه های مرزی و مشترک؛ مشخص شد که با ترویج دو اصل بنیادین استفاده منصفانه و معقول و منع ایراد ضرر مهم از مناقشات در میزان و چگونگی بهره برداری از منابع آبی کاسته شده و مدیریت بحران آب را با چشم اندازی امیدوارکننده روبه رو ساخته است. این مقاله از روش توصیفی- تبیینی بهره گرفته است.

پژوهش حاضر به منظور ارزیابی میزان احساس امنیت زائران آستان مقدس احمد بن موسی الکاظم شاه چراغ(ع) انجام شد. بدین منظور 150 نفر از زائران آستان مقدس (126 مرد و 24 زن) با استفاده از روش نمونه گیری اتفاقی از بین زائران و گردشگران مراجعه کننده به آستان مقدس انتخاب شدند. برای سنجش امنیت اجتماعی از پرسشنامه 28 گویه ای که با الهام از پرسشنامه معرفی شده توسط صحابی (1389) و هزارجریبی (1390) تهیه شده بود، پس از وارسی پایایی و روایی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آماره های توصیفی و آزمون تی تک نمونه ای حاکی از آن بود که میزان احساس امنیت زائران آستان مقدس احمد بن موسی الکاظم شاه چراغ(ع) به طور معنی داری بالاتر از متوسط بود. در پرتو شواهد موجود نتایج مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پیشنهادهایی جهت استفاده مسئولان و دست اندرکاران ارائه شد.

به دنبال افزایش قیمت بنزین در آبان ماه 1398، اعتراض هایی در سطح شهرهای ایران رخ داد. این اعتراض ها که به صورت مسالمت آمیز آغاز و در انتها به شورش انجامید، به بحرانی امنیتی برای حاکمیت تبدیل شد که با دامنه، شدت و گستردگی بسیاری همراه بود. این در حالی بود که طی دو سال قبل از آن (دی 1396 و مرداد 1397) اعتراض هایی با دامنه محدودتر انجام شده بود. در این حادثه تعدادی از مردم، نیروهای نظامی و امنیتی کشته و مجروح شدند و به زیرساخت های کشور علی الخصوص در سطح جامعه شهری آسیب ها و خسارت های درخور توجهی وارد شد؛ بنابراین به منظور جلوگیری از وقوع مجدد چنین مسئله ای، این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ این سؤال است: چه عواملی منجر به بروز این بحران امنیتی در شهرهای ایران شده است؟ برای یافتن پاسخ با روش توصیفی تحلیلی و با گردآوری اسناد و فیش برداری مرتبط، نظریه مرتبط بررسی شد و باتوجه به آن وقایع مرتبط از سال 139۶ تا 139۸ تحلیل گردید. در پاسخ، فرضیه طرح شده با کاربست نظریه محرومیت نسبی این است که کاهش توانایی های مردم منجر به بروز اعتراض، شورش و در نهایت تبدیل به یک بحران امنیتی می شود. نتیجه آنکه مردم طی دو سال زندگی خود در سال های 139۶ تا 139۸ در وضعیت تحریم های بین المللی، کاهش رشد اقتصادی، افزایش نرخ خوراکی ها، افزایش نرخ دلار، سکه و کاهش درآمد سرانه، کاهش توانایی هایشان آشکار شد و با آغاز ناگهانی افزایش قیمت بنزین این حس ایجاد شد که فاصله میان انتظارات و توانایی ها بسیار زیاد شده است. احساس محرومیت نسبی ایجادشده در مردم، منجر به اعتراض هایی شد که در نهایت به شورش و بحران امنیتی تبدیل گشت.

نذر کردن از دیرباز جایگاه مهمی در بین اقشار مختلف جامعه دینی ایران داشته و این سنت هنوز هم علاقمندان بسیاری دارد. هدف از انجام این پژوهش بررسی جامعه شناختی ترجیحات انجام نذر در زائران حرم مطهر حضرت  احمد بن موسی الکاظم شاهچراغ (ع) بود. بدین منظور تعداد 135 نفر (97 نفر زن با میانگین سنی 31/35 سال و 38 نفر مرد با میانگین سنی 38/40 سال) از زائران حرم مطهر حضرت احمد بن موسی الکاظم شاهچراغ (ع) که در آذرماه 1397 به قصد زیارت به آن آستان مقدس مشرف شده بودند، با استفاده از نمونه گیری در دسترس انتخاب و پس از جلب رضایت، پرسشنامه محقق ساخته 13 گویه ای را تکمیل کردند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی (میانگین، انحراف استاندارد و فراوانی و درصد) و استنباطی (آزمون خی دو و آزمون تی مستقل) حاکی از آن بود که 7/86 درصد زائران دست کم یک بار نذر انجام داده اند. مهمترین ترجیحات زائران برای نذر، شامل صدقه و انفاق برای مستمندان و ایتام، نذر ذبح حیوانات و تقسیم آن بین مستمندان، نذر اهدا قرآن کریم و کتب ادعیه و نذر برای امور عام المنفعه (توسعه و تجهیز مراکز بهداشتی درمانی) بود. از بین متغیرهای جمعیت شناختی، تنها وضعیت تأهل با ترجیحات نذر ارتباط داشت و افراد متأهل بیشتر به نذر کردن راغب بودند. بر اساس نتایج پژوهش پیشنهادهایی در جهت ترویج فرهنگ نذر و استفاده بهینه از نذورات ارائه شد.

سنت حسنه ی وقف به عنوان یکی از میراث های ارزشمند دین مبین اسلام همواره مورد توجه ایرانیان بوده است با این حال به نظر می رسد پژوهش های کمی در خصوص این سنت ارزشمند، انجام شده است. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی نگرش زائران حرم مطهر احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ(ع) نسبت به سنت حسنه ی وقف بود. در این پژوهش که به روش پیمایش و با استفاده از پرسشنامه انجام شد، تعداد 137 نفر از زائران (94 نفر زن با میانگین سنی 07/31 سال و 42 نفر مرد با میانگین سنی 23/38 سال) از طریق نمونه گیری در دسترس انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی (آزمون تی تک نمونه ای) حاکی از آن بود که در بین زائران، نگرش مثبتی نسبت به وقف وجود دارد. همچنین بررسی اولویت های زائران جهت اختصاص درآمد وقف حاکی از آن بود که کمک به محرومین، نیازمندان و ایتام، احداث مدرسه، کمک به مدرسه و کمک به زوج های جوان (ازدواج، اشتغال، تأمین جهیزیه، مسکن و نظایر آن) به ترتیب اولویت بیشتری برای زائران دارد. در بررسی راهکارهای افزایش گرایش به سنت وقف نیز، افزایش آگاهی از اثرات دنیوی و اخروی وقف، پخش سریال ها و برنامه های تلویزیونی در ارتباط با وقف، تشکیل انجمن های واقفین و تجلیل و قدردانی از واقفین، از جمله پیشنهادهای زائران بوده است. در مجموع یافته های پژوهش مؤید آن بود که نگرش زائران نسبت به وقف مثبت است؛ با این حال آگاهی بخشی بیشتر می تواند موجب افزایش گرایش به وقف شود.