سجاد اعتمادیان

در بسیاری از سازمان ها و شرکت ها برنامه ریزی راهبردی را بدون در نظر گرفتن کنترل راهبردی طراحی کرده اند. در واقع مدیریت راهبردی دارای سه ضلع تدوین، اجرا و کنترل است که عمدتا ضلع کنترل راهبردی مورد غفلت واقع می شود این درحالی است که برنامه ریزی راهبردی برای شرایط متلاطم و پویای محیطی بسیار مناسب است و مهم تر این که کنترل راهبردی نیز در این محیط ها دارای اهمیت بالایی است. این پژوهش تلاش دارد تا ضمن نشان دادن اهمیت کنترل برنامه ریزی راهبردی بتواند مدلی برای کنترل راهبرد ارائه دهد. پژوهش از نظر هدف از نوع توسعه ای- کاربردی و به لحاظ روش توصیفی با رویکرد تحقیقات آمیخته است. گمرک ایران دارای دو ضلع تدوین و اجرای برنامه ریزی راهبردی اما فاقد کنترل راهبرد است و  پس از بررسی و مطالعات در حوزه مدل های کنترل راهبردی و مصاحبه و ارائه چهار دور پرسشنامه  با پایایی 80% به روش دلفی در سال 98 تعداد 17 متغیر با اهمیت برای مدل کنترل راهبردی گمرک شناسایی و مدل کنترل راهبردی  بر اساس آن تدوین شد که این 17 متغیر عبارتند از «شرایط زمینه ای شامل: کنترل های تشخیصی، تعاملی،محتوایی و فرایندی، شرایط مداخله ای شامل: کنترل مشوق ها، کنترل فرهنگی و کنترل غیر رسمی، شرایط محیطی شامل: کنترل بنیادی هدف گرا، کنترل بنیادی انسان گرا، کنترل تدریجی، کنترل تدریجی فرایندگرا، و کنترل محیطی درون سازمانی شامل: کنترل قبل از عمل، حین عمل، بازخور، نظارت محیطی، تغییر ناگهانی و بنچ مارکینگ( بهینه گزینی) و عملکرد». سپس برای اطمینان بیشتر از مدل به دست آمده، مدل در قالب نرم افزار PLS و با پرسشنامه کمی با پایایی بالای 80% که میان 290 نفر از پرسنل گمرکات اجرایی و ستادی در سطح استان تهران توزیع شد آزمون شد و نتایج حاصله ضمن تائید متغیرهای 17 گانه، مدل بر اساس متغیرهای 17 گانه را به جهت کمی نیز تائید کرد.

سازمان های حوزه تجارت نیازمند تطبیق خود با تغییرات این حوزه هستند.گمرک ایران نیز بر اساس برنامه ریزی استراتژیک سازمان جهانی گمرک اقدام به تدوین و اجرای برنامه ریزی استراتژیک کرد. هدف پژوهش حاضر تحلیل تجربیات پدیدار شناختی مدیریت استراتژیک در سازمان گمرک به روش تحلیلی جیورجی است. روش تحلیل جیورجی به تحلیل داده ها در پدیدارشناسی توصیفی می پردازد و شامل 5 مرحله است:1.در نظر داشتن نگرش پدیدارشناسی 2.مطالعه متن مصاحبه برای درک کلی از آن 3.تفکیک واحدهای معنایی اولیه 4.تبدیل واحدهای معنایی به عبارات روانشناختی و 5.ساخت ساختار روانشناختی عمومی تجربه بر اساس مولفه های اصلی. برای مشخص شدن اهمیت این روش تحلیل و کاربرد آن، در این پژوهش یک سوال مطرح می شود: تجربیات مدیریت استراتژیک در زمان تدوین و اجرای برنامه استراتژیک است که منجر به جهت دار شدن عملکرد سازمان شد و متغیرهای مهم در این سازمان چیستند؟ جامعه مورد مطالعه کارکنان و مدیرانی هستند که در استراتژی های سازمان نقش داشتند و تجربیات خود را بیان و توصیف می کنند. با نمونه گیری مبتنی بر هدف تعداد 12 نفر از کارکنان و مدیران صفی و ستادی انتخاب شدند. سپس داده های مورد نیاز با مصاحبه انفرادی نیمه ساختارمند (30 تا 55 دقیقه) در محدوده زمانی 15/2/98 تا 20/6/98 جمع آوری شد. یافته های پژوهش به روش جیورجی در 5 مفهوم اساسی طبقه بندی شد که عبارتند از فرهنگ و ارزش های سازمانی، کنترل، شبکه ها و ارتباطات، عملکرد و ساختار سازمانی.

سازمان ها برای رویارویی با محیط دگرگون خود نیازمند انعطاف پذیری در عملکرد و گرایش کارآفرینی برای عملکرد نوآورانه باتوجه به رهبری تحول آفرین هستند. هدف پژوهش حاضر، درک تجربیات رهبران تحول آفرینی است که با گرایش کارآفرینی، گمرک را الکترونیک کرده اند. سؤال پژوهش  با عنوان " رهبران در طی فرایند الکترونیکی کردن گمرک، چه تجاربی کسب کرده اند؟" شکل گرفت. جامعه مورد مطالعه، مدیران و رهبرانی هستند که از سال 1393 تا 1396 گمرک را الکترونیک کرده و تجربیات خود را بیان و توصیف می کنند. برای انتخاب افراد از نمونه گیری مبتنی بر هدف استفاده شد. (4 مدیر اجرایی و 4 مدیر ستادی) سپس داده های موردنیاز با مصاحبه انفرادی نیمه ساختارمند (30 تا 50 دقیقه) در محدوده زمانی 15/11/1395 تا 15/2/1396 جمع آوری شد. یافته های پژوهش با استفاده از روش تحلیل کلایزی، در هفت مفهوم اساسی طبقه بندی شد. این مفاهیم عبارتند از: رهبری (انگیزه الهام بخش، ترغیب ذهنی، ملاحظات فردی)؛ نوآوری (نوآوری فرایند و محصول، نوآوری فنی و اجرایی) و گرایش کارآفرینی (پیشگامی و رویکرد تهاجمی). نتایج پژوهش، نشان دهنده آن است که رهبری تحول گرا تأثیر مثبت و معنی داری برگرایش کارآفرینی کارکنان در اجرای گمرک الکترونیک دارد. ازطرف دیگر، می توان گفت گرایش به کارآفرینی تأثیری مثبت بر عملکرد نوآورانه در گمرک الکترونیک دارد.

امروزه واکنش موفقیت آمیز و پویای هر سازمانی در گستره رقابت ها و تغییرات جهانی، مستلزم تغییر در فعالیت های سازمانی، چگونگی اداره آنها و به ویژه رهبری است؛ رهبرانی که با ژرف نگری، تزریق ارزش ها، و پیونددادن علائق فردی و جمعی، سازمان را یاری رسانده و همچنین با حمایت از افکار و ایده های جدید، زمینه را برای توسعه و بهبود  فعالیت ها و قابلیت های کارآفرینی فراهم می سازند. پژوهش حاضر به تبیین تأثیر رهبری تحول گرا بر توانمندسازی روان شناختی کارکنان برای توسعه قابلیت ها و فعالیت های کارآفرینی در سازمان پرداخته است. این پژوهش کاربردی و از نوع توصیفی- پیمایشی است. نمونه آماری براساس فرمول کوکران 254 نفر از بین جمع کارکنان دانشگاه لرستان (اعضای هیئت علمی و کارمندان به تعداد750 نفر) با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شده است. ابزار مورداستفاده در این پژوهش، پرسشنامه بوده که روایی آن از روش اعتبار محتوا و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ تأیید شده است. برای بررسی و آزمون فرضیه ها از رویکرد معادلات ساختاری و نرم افزار Amos استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در سطح خطای 05/0 رهبری تحول گرا تأثیر مثبت و معناداری بر توانمندسازی روان شناختی و کارآفرینی سازمانی دارد. به علاوه می توان گفت که در سطح خطای 05/0، توانمندسازی روان شناختی، نقش متغیر میانجی در تأثیر رهبری تحول گرا بر کارآفرینی سازمانی دارد.