رضا هاشمی معصوم آباد

شهر سالم را شهری تعریف می کنند که محیط های کالبدی - اجتماعی و فرهنگی خود را به طور پیوسته بهبود می بخشد و منابعش را توسعه می دهد و سلامت عمومی را تضمین می کند. در سال های اخیر، به ویژه با افزایش روند صنعتی شدن و گسترش بیماری های عفونی و همه گیر از کیفیت محیط سکونتی شهرها کاسته شده و نارسایی هایی مانند آلودگی های محیط زیستی، بیکاری، فقر، بد مسکنی و آسیب های اجتماعی روانی در شهرها عمومیت یافته است. شهر نورآباد همانند بسیاری از شهرهای دیگر با مشکلات عدیده ای از قبیل، بافت های فرسوده، مسکن نامناسب، کمبود خدمات اجتماعی و بهداشتی و آلودگی صوتی مواجه است که ادامه این روند باعث وارد آمدن آسیب های جدی به سلامت محیط و سلامت شهروندان خواهد شد. روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی تحلیل بوده و جهت ارزیابی نهایی و تحلیل داده ها از آزمون های آماری تی تست و جهت تبیین و مدل سازی اثرات نیز از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده گردید. نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای پژوهش نشان داد وضعیت شاخص های شهر سالم در محدوده موردمطالعه با میانگین 51/2 در وضعیت قابل قبولی قرار ندارند و ضعیف برآورد می شوند. تحلیل یافته های منتج از مدل سازی معادلات ساختاری بیانگر این است که مقدار بار عاملی شاخص ریشه دوم میانگین خطای مربعات برابر با (079/0) است که نشان دهنده مطلوبیت مدل پژوهش می باشد. همچنین تحلیل مدل عاملی مرتبه دوم نشان داد که بعٌد سلامت بیشترین بار عاملی را با وزن (94/0) را دارا می باشد و کمترین بار عاملی هم به بعٌد کالبدی فیزیکی با وزن عاملی (64/0) تعلق دارد. در راستای ارتقاء شاخص های شهر سالم و توزیع متوازن خدمات و امکانات می بایست سیاست های فضایی و برنامه ریزی ها بر اساس بسترسازی برای جذب سرمایه گذاری بیشتر بخش خصوصی و هدایت و سوق دادن آن ها به سمت پهنه های محروم صورت گیرد که نقش مدیریت شهری و سازمان های مرتبط بسیار پررنگ است.

مقدمه: یکی از پدیده های بحث برانگیز، بحرانی و تاکنون وانهاده شهری، بافت فرسوده و چالش ها و مشکلات مترتب بر آن و نیز دغدغه های مدیریت شهر در این زمینه است؛ بنابراین پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی در پی بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت مردمی در راستای ساماندهی بافت های فرسوده شهری در سطح منطقه سه شهر اردبیل می باشد. روش: از نظر شیوه گرد آوری داده ها از نوع پژوهش های میدانی و از نظر گردآوری اطلاعات از نوع روش پیمایشی است. حجم نمونه محاسبه شده از طریق فرمول کوکران 384 نفر می باشد که با هدف پوشش هرگونه خطای احتمالی به 400 نفر ارتقاء داده شد. شیوه نمونه گیری به صورت تصادفی ساده می باشد. در نهایت برای تجزیه وتحلیل اطلاعات جمع آوری شده از مدل های ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس، آزمون t و مدل رگرسیون در قالب نرم افزار آماری Spss و جهت ترسیم نقشه از نرم افزار GIS استفاده شده است. یافته ها: با توجه نتایج تحقیق بیشترین مقدار ضریب بتا مربوط به اعتماد به مدیران شهری با 76/0 و بعد از آن مربوط به پایگاه اجتماعی- اقتصادی با 13/0 است. بنا براین از بین متغیرهای موردمطالعه بیشترین تأثیر بر مشارکت شهروندان در ساماندهی بافت های فرسوده، متعلق به اعتماد به مدیران شهری می باشد. بحث: اعتماد به مدیران شهری، افزایش سطح تحصیلات و آگاهی شهروندان، مالکیت مسکن و مدت زمان ماندگاری در یک منطقه، از عوامل موثر در مشارکت شهروندان هستند که با اتخاذ تدابیر و برنامه جامع آگاهی بخشی و ارتقای سطح آن توسط رسانه های گروهی به ویژه صداوسیما، می توان جهت افزایش مشارکت به کار گرفت. در نهایت پیشنهاداتی با توجه به نتایج پژوهش ارائه شده است.

هدف از مطالعه حاضر، تحلیل فضایی پراکنش کاربری آموزشی شهر اردبیل بوده است. در همین راستا، با استفاده از مدل های آمار فضایی، تحلیل لکه های داغ و خودهمبستگی فضایی در نرم افزار Arc/GIS به بررسی نحوه توزیع فضایی کاربری های آموزشی در سطح شهر اردبیل پرداخته شد. داده های تحقیق به روش اسنادی و با مراجعه به منابع و سازمان های مربوطه گردآوری گردید. استفاده از روش های تحلیل آمار فضایی در پراکنش کاربری های آموزشی و داده های بروز زمانی (۱۳۹۵) و مکانی (محلات شهر اردبیل) از نوآوری های پژوهش حاضر می باشد. نتایج به دست آمده نشان داد که نواحی 6، 7 و 10، از منطقه 3 و ناحیه 6، از منطقه 1 بلوک های دارای وزنه بالای کاربری آموزشی و غلظت بالای لکه های داغ بودند. ناحیه 11، از منطقه 1، ناحیه 11، از منطقه 3 و نواحی 4، 8 و 9 از منطقه 2، نیز بلوک های با وزنه پایین آموزشی و غلظت کم لکه های داغ بودند که این نواحی به لحاظ پایداری در سطح پایین تری قرار داشتند. همچنین براساس شاخص موران، توزیع فضایی کاربری های آموزشی در شهر اردبیل به صورت خوشه ای می باشد. نتایج تحلیل تابع رگرسیون در محیط ادریسی نیز نشان داد که بین کاربری آموزشی و جمعیت، کاربری های مسکونی، درمانی، اداری انتظامی، تجاری، تجاری- خدماتی و ورزشی، همبستگی مثبت وجود دارد. بین کاربری فرهنگی و فضای سبز و کاربری کارگاهی صنعتی با کاربری آموزشی، همبستگی منفی برقرار است.  

دستیابی به عدالت اجتماعی در توزیع خدمات شهری، جهت تخصیص عادلانه هزینه های اجتماعی و برابری استفاده از ظرفیت های محلی برای رفاه و توسعه اجتماعی شهروندان ، یکی از اهداف مهم برنامه ریزان شهری است . هدف پژوهش حاضرتحلیل و ارزیابی پراکنش فضایی خدمات عمومی شهری با استفاده از شاخص خدمات بهداشتی – درمانی، فرهنگی- مذهبی و تأسیسات و تجهیزات شهری در مناطق چهار گانه شهر اردبیل با رویکرد عدالت اجتماعی می باشد. جمع آوری داده ها و اطلاعات با استفاده از روش های اسنادی، کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است . برای تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات از تکنیک آنتروپی شانون جهت تعیین ضریب اهمیت و به منظور میزان برخورداری از مدل ARAS استفاده شده از آزمون همبستگی پیرسون برای بررسی رابطه بین جمعیت و وضعیت برخورداری بهره گرفته شده است . با توجه به ارزیابی صورت گرفته با مدل ARAS مشخص شد، در خدمات بهداشتی – درمانی منطقه یک برخوردار ، مناطق دو و سه نیمه برخوردار و منطقه چهار محروم می باشد، در خدمات فرهنگی- مذهبی منطقه یک برخوردار ، مناطق چهار و سه نیمه برخوردار و منطقه دو محروم می باشد، در خدمات تأسیسات و تجهیزات شهری منطقه یک برخوردار ، مناطق سه و دو نیمه برخوردار و منطقه چهار محروم می باشد و در مجموع شاخص های خدماتی منطقه یک برخوردار و مناطق چهار، سه و دو نیمه برخوردار می باشند. در کل با توجه با توجه به نتایج بدست آمده مشخص شد

با افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی انسان ها به تدریج از طبیعت دور شده اند. تراکم بیش ازحد جمعیت، دخالت در محیط طبیعی و ایجاد محیط های انسان ساخت، نیازهای محیط زیستی، جسمی و روحی انسان را بیشتر بروز داده است. از طرف دیگر تمرکز بیش ازحد فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شهرهای بزرگ باعث هجوم جمعیت به شهرها شده و به دنبال آن نیاز به فضاهای تنفسی شهری را هرچه بیشتر ملموس ساخته است. شهر اردبیل نیز طی دهه های اخیر رشد فزاینده فیزیکی را در اثر هجوم بی سابقه مهاجرین روستا-شهری تجربه کرده است. ازاین رو در این پژوهش، با استفاده از توانمندی های سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل های تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) به بررسی وضع موجود تخصیص پارک و فضای سبز در شهر اردبیل مبادرت شده است. روش پژوهش با توجه به هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است. معیارهای موردبررسی در 9 مؤلفه جهت چیدمان مکانی فضای پارک های شهری– منطقه ای گروه بندی شده است. برای وزن دهی معیارهای مورد استفاده از تکنیک های CRITIC و مقایسه زوجی و نیز برای اولویت بندی تناسب اراضی به منظور استقرار پارک و فضای سبز از مدل VIKOR در محیط نرم افزاری IDRISI SELVA استفاده شده است. در ادامه برای ارائه الگوی مناسب جهت چیدمان مکانی این کاربری ها از روش تصمیم گیری چند معیاره VIKOR استفاده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که پارک های شهری - منطقه ای در قسمت شرق منطقه 1، جنوب غربی منطقه 3 و شمال منطقه 4 به لحاظ دسترسی به پارک با کمبود مواجه است. استفاده از نقشه خروجی حاصل از مدل VIKOR مکان های مناسب جهت احداث پارک جدید مشخص شده است و با استفاده از نقشه ی وضع موجود فضای سبز و نقشه ی خروجی حاصل از روش VIKOR الگوی بهینه جهت احداث پارک شهری- منطقه ای پیشنهاد شده است.

فضاهای بی دفاع، یکی از مسائل جدی در محیط های شهری است که احتمال وقوع جرم و ناهنجاری اجتماعی در آنها بیشتر است. این فضاها زمینه را برای وقوع جرائم مکان- مبنا تسهیل می کند؛ از این رو، شناسایی این فضاها، برای اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و کاهش زمینه وقوع جرم، ضروری است. هدف این پژوهش، شناسایی، تحلیل و رتبه بندی میزان خطرپذیری فضاهای بی دفاع محدوده مورد مطالعه (منطقه 3 شهر اردبیل) است؛به این منظور، با استفاده از روش برداشت میدانی و فرم محقق ساخت، 172 فضای بی دفاع- که برای آن، تعریف علمی وجود دارد- شناسایی شد. برای انجام دادن تحلیل ها، معیارهایی مانند فراوانی فضاهای بی دفاع، تراکم جمعیتی و ساختمانی، گروه های درآمدی، کیفیت شبکه معابر، کیفیت کالبدی بافت، ویژگی اجتماعی، قیمت زمین و ساختمان و کاربری زمین با استناد به پیشینه پژوهش، تعریف شد. سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و روش های تحلیل فضایی برای تحلیل ها استفاده شد. یافته های این پژوهش نشان داد شدت تراکم فضاهای بی دفاع در برخی محله های شهر (محله های شماره 3، 4، 6 و 9) بیشتر از سایر محله هاست. همچنین، 35/45 درصد محله ها با خطرپذیری زیاد و خیلی زیاد و 37/36 درصد با خطرپذیری کم و خیلی کم مواجه است. نتایج روش میانگین نزدیک ترین همسایگی نشان داد ازنظر توزیع جغرافیایی، فضاهای بی دفاع در محله های خاصی خوشه بندی شده است. نتایج پژوهش نشان داد نوع کاربری زمین، گسست یا نبود نظارت اجتماعی، کیفیت اندک بناها و ساختار خیابان ها در شکل گیری فضاهای بی دفاع در محیط های شهری، نقش دارد. درنهایت، با توجه به یافته های پژوهش، پیشنهادهایی برای برنامه ریزی کاهش خطر وقوع ناهنجاری های احتمالی ارائه شده است.

 امروزه گردشگری به یکی از عوامل مؤثر بر توسعه ی اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی جوامع تبدیل شده است. همچنین یکی از بخش هایی است که در صورت برنامه ریزی و توجه به آن، می تواند ارزآوری قابل توجهی داشته باشد و آورده اقتصادی حاصل از آن می تواند اشتغال بخش وسیعی از بیکاران جامعه را تضمین کند. گردشگری شهری نیز که یکی از زیر بخش های گردشگری بوده، اخیراً موردتوجه برنامه ریزان و متولیان امر قرار گرفته است. در این بین، شهر اردبیل با توجه به سابقه تاریخی و پتانسیل های بالقوه و بالفعل آن، همه ساله پذیرای شمار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی بوده و هست. از این رو انجام مطالعات گسترده و پژوهش های به روز در راستای سنجش وضعیت گردشگری شهر اردبیل و شناسایی فضاهای گردشگری آن در راستای مدیریت بهینه امور گردشگری این شهر، مساله ای مهم و ضروری است. بنابراین در تحقیق حاضر با بهره بردن از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و ابزارهایی چون GPS و نرم افزار ARCGIS و مدل های Vikor، AHP و Fuzzy، اقدام به پهنه بندی و شناسایی فضاهای گردشگری شهر اردبیل شده است.  نتایج به دست آمده از تحلیل های صورت گرفته در تحقیق حاضر حاکی از آن است که هسته ی مرکزی شهر اردبیل با محوریت رودخانه ی بالغلی چای و دریاچه شورابیل و در جهت شمال شرقی- جنوب غربی، قابلیت بالایی در جذب گردشگر دارد. در واقع این نواحی را می توان به عنوان فضای غالب (مرکز ثقل) گردشگری شهر اردبیل نام گذاری کرد. فضایی که با تمرکز فوق العاده ی جاذبه های تاریخی، گردشگری و تفریحی مشخص شده است. در واقع اینچنین می توان گفت که فضای گردشگری شهر اردبیل و مناطق با قابلیت بالای جذب گردشگری تابعی از هسته ی مرکزی و تاریخی شهر اردبیل و رودخانه ی بالغلی چای و دریاچه ی شورابیل بوده است. به طوریکه این مسئله باعث تمرکز بیش از حد عناصر گردشگری در  مجاورت این عناصر شده است. 

در مقوله مسکن، تهیه طرح و برنامه های توسعه با توجه به ابعاد اجتماعی و کالبدی مسکن می تواند از شکاف و نابرابری در رفاه سکونتی ساکنان و رشد بی برنامه شهر جلوگیری کند. بر این اساس، این پژوهش با هدف تحلیل فضایی ابعاد اجتماعی و کالبدی مسکن، تناسب بین عرضه و تقاضای مسکن و ارتباط کمبود مسکن با گسترش افقی در شهر اهواز انجام شده است. نوع پژوهش «کاربردی- توسعه ای» و روش انجام آن «توصیفی- تحلیلی» است. گردآوری داده ها با روش کتابخانه ای- اسنادی صورت گرفت. از 20 شاخص اجتماعی و کالبدی برای سطح بندی مناطق شهر اهواز استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های رتبه بندی مافوق و مادون (SIR)، هولدرن، آنتروپی شانون و ضریب همبستگی پیرسون و همچنین نرم افزار Visual PROMETHEE استفاده شده است. نتایج حاصل از یافته ها نشان داد که در شاخص های اجتماعی و کالبدی، مناطق 2، 3، 4 و 8 در وضعیت مطلوبی قرار دارند. اما مناطق 1، 6 و 7 در شرایط مناسبی از لحاظ شاخص های اجتماعی و کالبدی نیستند. این امر بیانگر عدم تعادل توزیع مسکن مناسب در شهر اهواز است. ضریب همبستگی پیرسون با میزان sig دو طرفه 501/0 نشان دهنده عدم تناسب عرضه و تقاضای مسکن در این شهر است. همچنین، حاصل روش های هولدرن و آنتروپی شانون نمایانگر توسعه مساحت مسکونی از سال 1385 تا 1390 است، ولی این توسعه بدون توجه به تقاضای مسکن در مناطقی صورت گرفته است که مسأله کمبود مسکن در آنها شدید نبوده است. این امر نشانگر رشد ناپایدار شهر اهواز در بخش مسکن است.   

شناخت و بررسی امکانات و توانایی ها و در پی آن تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی نخستین گام در فرایند برنامه ریزی و توسعه چنین نواحی به شمار می رود. در فرایند برنامه ریزی و توسعه نواحی روستایی شناخت نواحی از لحاظ وضع موجود و سطح توسعه یافتگی، بررسی تفاوت های محلی و ناحیه ای در زمینه توسعه، تبیین عوامل مؤثر در توسعه و نهایتاً تلاش برای حل مسائل و مشکلات و تأمین نیازها در راستای تعدیل نابرابری ها موجود از اهمیت خاصی برخوردار است. لزوم شناسایی نواحی و روستاهای محروم به منظور برنامه ریزی جهت تخصیص بهینه امکانات و خدمات، در جهت کاهش و یا رفع فقر، محرومیت و نابرابری های ناحیه ای برای رسیدن به توسعه (پایدار) امری ضروری است. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش , VIKORو مدل پرسکات آلن به وضعیت برخورداری سکونتگاه های روستایی استان اردبیل (به عنوان جامعه آماری تحقیق) نماگرهای آموزشی، بهداشتی- درمانی، ارتباطات و حمل و نقل، بازرگانی و خدمات و سیاسی – اداری مورد بررسی قرار گرفته است. در مجموع نماگرهای توسعه بعد از قالب بندی در مدل پرسکات آلن نشان می دهد: سکونتگاه های روستایی شهرستان اردبیل در سطح توسعه یافته (/ 81< Fi ≤1)، شهرستان مغان در سطح نسبتاً توسعه یافته (/ 61< Fi ≤ /80)، شهرستان های نیر، پارس آباد، خلخال، نمین، موثر و مشکین شهر در سطح در حال توسعه (/ 41< Fi ≤ /60) و شهرستان های سرعین و بیله سوار در سطح نسبتاً در حال توسعه (/ 21< Fi ≤ /40) می باشند. در برآیند تحلیل شکاف توسعه، باید به بازتاب عواملی از جمله ساختار مدیریتی متمرکز، عوامل محیطی، نارسایی های نظام برنامه ریزی فضایی اشاره کرد.

در این پژوهش برای نشان دادن نابرابری میان شهرستان های استان اردبیل 60 شاخص توسعه در بخش های بهداشتی درمانی، اجتماعی، آموزشی، فرهنگی، زیربنایی، با استفاده از مدل ویکور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. همچنین جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و ترسیم نمودارها و نقشه ها از نرم افزارهای Excel، SPss، ARC Map 10.1 استفاده شده است. همچنین جهت تعیین وزن شاخص های پژوهش از طریق تکمیل پرسش نامه توسط کارشناسان ( 20 نفر از کارشناسان و متخصصان) از مدلAHP استفاده گردید. طبق بررسی های صورت گرفته به این نتیجه رسیدیم که در سال 1390 از مجموع 10 شهرستان استان اردبیل، شهرستان اردبیل، توسعه یافته و شهرستان های گرمی، سرعین و خلخال شهرستان های رو به توسعه، شهرستان های پارس آباد، بیله سوار و نمین کمتر توسعه یافته و شهرستان های مشگین شهر، نیر و کوثر توسعه نیافته اند. این نابرابری ها بازتاب و برآیند عوامل محیطی، اقتصاد سیاسی، نارسایی های نظام برنامه ریزی فضایی به ویژه قطب رشد شهر اردبیل می باشد. همچنین طبق تحلیل و بررسی ها صورت گرفته به این نتیجه رسیدیم که نابرابری ناحیه ای در مقیاس شهرستان های استان اردبیل به صورت نامتعادل می باشد، بین جمعیت هر شهرستان و میزان توسعه یافتگی آن رابطه معناداری مثبتی وجود دارد، بین فاصله از مرکز استان و میزان توسعه یافتگی رابطه معناداری مثبتی وجود دارد.

هدف اصلی این پژوهش بررسی وضعیت بوستان آزادی شهر اردبیل به عنوان مهم ترین بوستان در این شهر از منظر مؤلفه های امنیتی است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر نوع تحقیق توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری داده ها از روش برداشت میدانی و فرم محقق ساخته استفاده شده است. در انجام این پژوهش از 15مؤلفه و 72شاخص استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش ممیزی ایمنی(S.A) و برای رتبه بندی معیارها از مدل ویکور(VIKOR) استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که الف) وضعیت عمومی بوستان از نظر مؤلفه هایی مثل نشانه ها، خطوط دید، مکانهای کور و بدون دفاع، کاربری های مجاور و تعمیر و نگهداری بوستان مطلوب است. ب) وضعیت امنیتی بوستان در برخی مؤلفه ها ازجمله خوانایی و نوع مبلمان شهری کاملاً نامطلوب است. نتیجه نهایی اینکه وضعیت عمومی این بوستان از نظر مجموع مؤلفه های امنیتی تا حدودی مطلوب است.