علیرضا شیخیانی

قصه قدمتی کهن در عرصة فرهنگ و انتقال مفاهیم انسانی دارد و سازگارترین فرم کلامی با ذهن بشر است. شاید از همین روست که کتب آسمانی اغلب پیام خویش را در قالب قصه بیان داشته اند. از آنجا که قصه های قرآنملاک های فنّی قصه های امروزی را دارد، راه را برای مقایسه و تحلیل نظریه های انتقادی جدید باز گذاشته است. یکی از این راه ها، ریخت شناسی قصه ها از دیدگاه ولادیمیر پراپ است. روش ولادیمیر پراپ یکی از بهترین شیوه های تحلیل و ریخت شناسی قصه ها بر پایة کنش شخصیّت ها و خویشکاری آن هاست.  نوشتة حاضر به بررسی ریخت شناسی قصّة حضرت موسی (ع)در قرآنبا بهره گیری از روش پراپ، بر اساس روش توصیفی تحلیلی می پردازد و برای وصول به نتیجه ای بهتر، قصه به سه بخش تقسیم شده است و شخصیت ها و خویشکاری های هر بخش، هدف تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که این قصه با الگویی که پراپ از قصه های پریان ارائه می دهد، با اندکی جابجایی در خویشکاری شخصیّت های قصه هماهنگ است؛ زیرا از سی ویک خویشکاری قصه های پریان، بیست وسه خویشکاری در بین شش شخصیّت موجود در قصه دیده می شود و جریان قصه از آرامش و رسیدن به اوج و رسیدن به آرامش مجدّد، با سه حرکت از حرکت های ششگانه پراپ همسانی دارد

قصّه در عرصه فرهنگ و انتقال مفاهیم انسانی قدمتی کهن دارد. این نوع ادبی سازگارترین فرم کلامی با ذهن بشر است که دارای نفوذی دو چندان بوده و به همین روی اغلب کتب آسمانی پیام خویش را در قالب قصّه بیان داشته اند. از آنجایی که قصّه های قرآن دارای ملاک ها و مؤلّفه های فنّی قصّه های امروزی است، راه را برای مقایسه و تحلیل نظریه های انتقادی جدید باز گذاشته است. یکی از این راه ها، بررسی قصّه ها بر پایه کنش شخصیّت ها و خویشکاری آن ها از دیدگاه ولادیمیر پراپ است. نوشته حاضر با بهره گرفتن از نظریه پراپ و بر اساس روش توصیفی- تحلیلی به بررسی خویشکاری و شخصیت های قصّه حضرت عیسی (ع) در ترجمه تفسیر طبری می پردازد. برای وصول به نتیجه ای بهتر قصّه به سه بخش تقسیم شده است و شخصیت ها، خویشکاری ها و حرکت ها در هر بخش مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرند. یافته ها نشان می دهد که این قصّه با الگویی که پراپ از قصّه های پریان ارائه می دهد با مقداری جابجایی در خویشکاری شخصیّت های قصّه هماهنگ است؛ زیرا که از سی و یک خویشکاری قصّه های پریان، بیست و یک خویشکاری در بین پنج شخصیّت موجود در قصّه موجود است. همچنین حرکت های اول و دوم از حرکت های ششگانه پراپ در این قصه دیده می شود.

الأسلوبیه فرع من اللسانیات الحدیثه التی تعنی بتحلیل الأسالیب الأدبیه وتهتم بدراسه الطریقه الفنّیه فی التعبیر عن الدلالات أو المعانی. والمنهج الشکلانی من أهمّ الاتجاهات الحدیثه فی دراسه الأسلوب حیث یعتقد الشکلانیون الروس أنّ الشکل هو الذی یحدّد المعنی والمفهوم للنص وأنّ الأثر الأدبی محض شکل ویجب أن یدرس من الناحیه الشکلیه. والشاعر الفلسطینی محمود درویش من الشعراء الذین اقترن إسمهم بحرکه الحداثه الشعریه واستطاع أن یطرح أفکاره ومضامینه بأسلوب رائع ومثیر للانتباه، وإنّنا إخترنا قصیدته «الجداریه» لتکون محوراً لهذه الدراسه لما تمتاز به شکلاً ومضموناً. تسعی هذه المقاله أن تکشف عن الدلالات الأسلوبیه المتمثّله بالبعد الصوتی، البیانی والانزیاحی من منظار الشکلانیین الروس لقصیده «الجداریه» وفقاً للمنهج الوصفی-التحلیلی؛ بما أنّ النقد القدیم لا یستطیع أن یبیّن ویشرح هذه الأسرار والرموز، فقد اعتمدنا علی المنهج الشکلانی فی النقد الحدیث الذی قادر أن یقوم بهذه المهمّه.