بیتا اکبری

ادبیات عرفانی (ادب صوفیه) از حیث تنوع و غنا در فارسی و عربی اهمیت خاص دارد و همواره ترجمه آن مورد توجه بسیاری از مترجمان غربی بوده است. این نوع ادبی وجوه متعدد و مهمی دارد که شامل نظم، نثر، فلسفه، اخلاق، تاریخ، تفسیر، دعا، مناجات، حدیث و موسیقی است. لذا ترجمه آن نسبت به سایر متون سخت تر و دارای ریزش های بیشتری است. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است، مشکلات پدید آمده به هنگام ترجمه متون عرفانی در بررسی کتاب «عبهرالعاشقین» اثر روزبهان بقلی شیرازی است. درست است که تعریف ترجمه برگردان متنی از زبان مبدأ به زبان مقصد بدون کوچکترین افزایش یا کاهشی در صورت و معنی آن متن می باشد، لیکن این تعریف فقط جنبه نظری دارد؛ زیرا هیچ پیامی را بدون تغییر در صورت و معنی آن نمی توان از زبانی به زبان دیگر منتقل کرد به خصوص آثار عرفانی روزبهان بقلی که دربردارنده جهانی پر رمز و راز است و خیال انگیز. آنچه تأثیر بسیار عمیقی بر خواننده آثار روزبهان می گذارد، سبک اوست که برخی مواقع ترجمه آن به اندازه ترجمه آثار امام محمد غزالی دشوار است، از آن روی که آرایش و جمله بندیِ قوی تر و ژرف تری دارد.

پژوهشگران همواره به انگیزه و نقش آن در فعالیت های انسان به ویژه در آموزش و یادگیری زبان دوم/ خارجی توجه نشان داده اند. پس از آشکار شدن کاستی های مدل انگیزشی گاردنر، در سال های 1990 مشخص شده بود که تصورات ذهنی زبان آموزان تأثیر بسزایی در انگیزش آن ها دارد. نظریه نظام خودانگیزشی دورنیه، به عنوان تلفیقی از نظرات گاردنر، هیگینز، مارکوس و نوریوس با مفهوم خودهای ممکن در روان شناسی، یکی از جدیدترین نظریه ها برای بررسی انگیزش در یادگیری زبان دوم/ خارجی است. در این پژوهش، عوامل انگیزشی نظریه نظام خود انگیزشی را درمورد فرانسوی آموزان ایرانی بررسی می کنیم. بر اساس متغیرهای مطرح شده در این نظریه پرسش نامه ای تهیه شد و در میان 160 زبان آموزِ فرانسوی زبان خارجی/دومِ دانشگاهی و مؤسسه ای توزیع شد و با استفاده از نرم افزار اس.پی.اس.اس. آنالیز شدند. یافته های این پژوهش مؤید این است که از طریق شناخت و تقویت متغیرهای خودِ آرمانی، خودِ بایسته و تجربیات یادگیری می توان میزان تلاش فردی را پیش بینی کرد. با محاسبه ضریب هم بستگی پیرسون مشخص شد که متغیر خودِ آرمانی با متغیرهای پیشگیری محور، ترفیع محور و تلاش فردی ارتباط مستقیم دارد. همچنین بین متغیر اضطراب و متغیرهای خودِ آرمانی و تلاش فردی رابطه معنی داری وجود ندارد؛ اما با متغیر خود بایسته رابطه ای مستقیم وجود دارد.

تصویر درعالم عرفان هویتی متعالی می یابد. در همین راستا ژیلبرت دوران Gilbert Durand ادیب واسطوره شناس فرانسوی، معتقد است تصویر مقدم بر فکر است و هر تعقّلی بر پایه تخیّل زاییده و پرورده می شود. در ادبیات عرفانی، تصاویر حقیقی و حاصل «تخیّل فعال» و زائیده عالم مثال اند. در این مقاله، نگاه تحلیلی به صور خیال در عبهرالعاشقین، اثر روزبهان بقلی شیرازی، با رویکرد «الگوشناسی تخیل» ژیلبرت دوران، و در سایه نظرات هستی شناختی سهروردی پیرامون عالم مثال، شناختی جدید از برخی مفاهیم نزد عارف مذکور بدست داده است: نشان داده ایم چگونه در عبهرالعاشقین، محرک الگوهایی همچون «عروج» در قالب نمادهایی آمده اند که در آن ها ترس از زمانِ ماندگی تلطیف شده، و «محرکه های وضعیتیِ» تخیل جای خود را به «محرکه های حرکت رو به پایین» و یا «ریتم دار» داده اند، بگونه ای که ترس از مرگ در فنائی عاشقانه پنهان گردیده، و یا اصولاً از ترس خالی شده است. رژیم روزانه تخیل با ارزشگذاری مثبت به سمت رژیم شبانه تخیل گذر کرده و ساختار دوقطبی آن به ساختاری ترکیبی رسیده است و اینچنین دوگانگی وجودی عروج انسانی، از عالم ماده به عالم ماورایی با حسی از خوف (ترس از گذر زمان) و رجاء (آرامش مهار زمان) آمیخته شده است.