شهرام رهنما (حسنوند)

موقعیت ویژه استان لرستان در غرب ایران و نقش آن در پیوند دادن جنوب ایران به غرب، شمال غرب و مرکز ایران در ادوار مختلف، سبب عبور راه های ارتباطی مهم و پرترددی از آن شده است. یکی از راه هایی که در دوران اسلامی از لرستان عبور می کرد، راه ارتباطی شاپورخواست به نهاوند و همدان است. این راه ارتباطی، تاکنون به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است و از مسیرهای عبور آن، شمار و کیفیت آثار و شواهد باستان شناسی مسیر آن اطلاعات دقیقی در دست نیست. این کمبود، ضرورت انجام پژوهشی مستقل را به منظور شناسایی و معرفی شواهد باستان شناسی این مسیر ارتباطی فراهم کرده است. پژوهش حاضر با طرح دو پرسش به بررسی این محور ارتباطی پرداخته است: 1- چه شواهد باستان شناسی از راه ارتباطی شاپورخواست به نهاوند در دوران اسلامی باقی مانده است؟ 2- روند تکوین این راه در دوران اسلامی چگونه بوده است و چه جابه جایی هایی در این دوران در مسیر آن رخ داده است؟ رویکرد پژوهش، تاریخی است و یافته ها با استفاده از بازدیدهای میدانی و مطالعات کتابخانه ای به دست آمده است. در بررسی مسیر این راه، مجموعه ای از آثار معماری شامل قلعه، پل، کاروانسرا، محوطه های استقراری و کتیبه شناسایی شد که با توجه به الگوی پراکنش این آثار، مسیرهای عبور راه قابل شناسایی است. شواهد نشان داده که این راه از یک الگوی تاریخی پیروی کرده و بر یک مسیر باستانی منطبق است که تغییرات و جابه جایی های آن در دوران اسلامی جزئی بوده و منازل و ایستگاه های آن با کمترین تغییری تا دوران معاصر استفاده می شده اند.

فرایند شکل گیری شهرهای کهن در ادوار مختلف تاریخی و انجام مطالعات باستان شناختی در آنها می تواند تاثیرات بسیار مهمی در توسعه گردشگری شهری مناطق مختلف داشته باشد. دشت الشتر منطقه ای سرسبز، با آب و هوای مطبوع و خاک غنی است که از دوران پیش از تاریخ تاکنون همواره مسکن اقوام و گروه های مختلف انسانی و یکی از مقاصد گردشگری قابل توجه استان لرستان بوده است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف مطالعه زمینه ای بررسی عوامل مؤثر بر توسعه تأسیسات و مؤسسات گردشگری در مقاصد تاریخی و باستانی (مورد مطالعه: شهر الشتر) طراحی شد. این پژوهش، به لحاظ هدف توسعه ای کاربردی، از نظر پارادایم در گروه تحقیقات کیفی و از حیث روش از نظریه بنیانی بهره برده است که مبتنی بر رویکرد استقرایی است. جامعه آماری شامل دو دسته مطلعان کلیدی (کارشناسان و گردشگران داخل و خارج این شهر) بودند که به روش نمونه گیری هدفمند، 23 نفر با روش گلوله برفی انتخاب شدند و با استفاده از مصاحبه های عمیق و نیمه ساختارمند و در نهایت رسیدن به اشباع نظری داده ها جمع آوری گردید. برای تحلیل روایت ها از روش کدگذاری سه مرحله ای باز، محوری و انتخابی استفاده گردید و سپس تئوری بنیانی براساس مدل پارادایمیک درک معنایی اثرات شکل گیری بنیان های تاریخی و باستانی شهرستان الشتر بر توسعه گردشگری ترسیم گردید. یافته ها نشان داد عوامل مؤثر بر توسعه تأسیسات و مؤسسات گردشگری در مقصد تاریخی و باستانی محدوده مورد مطالعه به ترتیب مقوله های دسترسی ها (حمل و نقل، آب و برق و ارتباطات و مدیریت تجاری منطقه، تأسیسات و تسهیلات زیربنایی (خدمات اقامتی و پذیرایی: سفره خانه ها، ویلاها، هتل آپارتمان و مسافرخانه ها)، شبکه حمل و نقل در مقصد، محیط ها و پارک های گردشگری، گردشگری روستایی و عشایری (قبرستان امیر) با اهمیت بوده اند و مهمترین مقوله (مقوله هسته) "اجزای ساختار گردشگری" شناخته شد.

تاریخ نگاری سنتی بیشتر ماهیت روایی داشت و به سرگذشت برگزیدگان جوامع می پرداخت. این نوع نگارش تاریخ، اگر کنش های دیگر اقشار و مباحثی همچون باورها و جنبش ها و رویدادهای غیرسیاسی و گاه غیراعتقادی را گزارش می کرد، باز در جهت منافع قدرت ها و مصلحت برگزیدگان جامعه بود. تاریخ نگاری مدرن با ابتنا بر ضرورت نقد بی اعتنایی تاریخ نگاری سنتی به وجوه غیرسیاسی و غیراعتقادی تاریخ کوشیده است تا نگرشی ساختاری به تاریخ داشته باشد و در پرتو گرایش های مختلف تاریخ نگارانه، وجوه مختلف تاریخ را بررسی کند. تاریخ نگاری اجتماعی به عنوان گرایشی نو که در چنین فضایی زاده شد با نگاه تحلیلی به تاریخ و با توجه به ضرورت پرداختن روشن تر و چندوجهی به زندگی روزانه مردم با گرایش های تاریخ شناختی جدیدتری هم چون تاریخ فرهنگی، و قوم شناسی نیز پیوند خورده است و سعی در جاودانه ساختن کنش و میراث اجتماعی و فرهنگی انسان دارد. تاریخ اجتماعی بیشتر به کنش ها و شیوه های زندگی، انگیزه ها و خواست های مردمان عادی توجه می کند. این رهیافت با تأکید بر نقش شهروندان عادی، مطالعه نقش رهبران را کم رنگ تر می سازد و مسیر مطالعه جامع نگر تاریخ را هموارتر می کند. نوشتار حاضر ضمن مروری بر سیر تحول جایگاه علم تاریخ و تاریخ نگاری از دوران سنتی تا جدید، به جایگاه و چیستی تاریخ اجتماعی پرداخته، مهم ترین علل رشد و رونق این رهیافت را وامی کاود