محمود امیدی

اخلاق و تربیت اخلاقی در عصر حاضر از بنیادی ترین موضوع بشریست که همواره مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران مختلف در اقصا نقاط جهان بوده است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی مقایسه ای اهداف تربیت اخلاقی از دیدگاه روسو و آیت الله جوادی آملی انجام شده است. روش تحقیق این پژوهش تحلیل تطبیقی می باشد. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که هدف غایی تربیت اخلاقی در نظام طبیعت گرایانه[1] روسو تبعیت انسان از طبیعت و در نظام وحیانی آیت الله جوادی آملی تقرب انسان به سوی خدا می باشد. روسو برای نیل به چنین غایتی محافظت از نفس، تواضع و اعتدال، تحقق آزادی، نوع دوستی و دگرخواهی و آیت الله جوادی نیز شناخت خالق، شناخت خود، فطرت جویی، تواضع و اعتدال، کرامت مداری، تحقق آزادی، نوع دوستی و دگرخواهی را به عنوان اهداف واسطه ای معرفی نموده اند. وجوه اشتراک خاصی بین اهداف ترسیم شده هر دو اندیشمند وجود دارد که از مهمترین آن توجه ویژه هر دو اندیشمند به تربیت اخلاقی است. ولی از مهمترین وجوه اختلاف دو صاحب نظر این است که، روسو دستیابی به اهداف اخلاقی را در دوری از جامعه می داند، در حالی که از نظر استاد جوادی آملی دست یابی به چنین مقاصدی در درون جامعه محقق می شود. همچنین محوریت طبیعت از یک سو و خداوند متعال از سوی دیگر از مهم ترین تضادهای ماهوی و سرچشمه های معرفتی اهداف تربیت اخلاقی در دو دیدگاه است که جهت دهی زیست اخلاقی آدمی را از ابتدا تا انتها بر عهده دارد.

هدف پژوهش حاضر،واکاوی اصول و روش های تربیت اخلاقی از دیدگاه امام علی7و ژان ژاک روسو است. حضرت علی7اوّلین پیشوای شیعیان، نکات برجسته ای را دربارهٔ تربیت اخلاقی بیان فرموده اند. از سوی دیگر، ژان ژاک روسو مربی و دانشمند برجستهٔ غربی نیز، آراء اخلاقی مهمی را دربارهٔ تربیت اخلاقی کودکان بیان می نماید. روش پژوهش، توصیفی- تحلیل اسنادی و از روش فیش برداری برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. بدین منظور مطالب از منابع دست اوّل هر دو صاحب نظر (نهج البلاغه، امیل) و هم چنین منابع مرتبط انتخاب و استفاده شده است. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که اصول مشترک تربیت اخلاقی امام علی7 و روسو به ترتیب عبارتند از: تربیت اخلاقی تدریجی، تربیت اخلاقی آزادمنشانه و تربیت اخلاقی الگوگیری. روش های تربیت اخلاقی امام علی7عبارتند از: روش حکمت، روش عقلانی و روش تربیت منفی. از روش های تربیت اخلاقی روسو هم می توان به روش تجربی، روش عقلانی و روش تربیت منفی اشاره نمود.

تحقیق حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب های درسی فارسی دوره های ابتدایی و متوسطه ازحیث توجه به فروع دین به رو ش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا انجام شد. جامعه پژوهشی، کتاب های درسی فارسی دوره های ابتدایی و متوسطه (پایه های اول تا دوازدهم) سال تحصیلی 1396 است که باتوجه به ماهیت موضوع پژوهش و محدودیت جامعه آماری از نمونه گیری صرف نظر شد و کل جامعه آماری به عنوان نمونه درنظر گرفته شد. ابزار اندازه گیری، چک لیست تحلیل محتوای محقق ساخته مشتمل بر فروع دین بوده که به لحاظ روایی، مقبولیت علمی داشته و پایایی آن نیز با استفاده از روش توافق ارزیابان 93/0 محاسبه شد. نتایج پژوهش با استفاده از شاخص های آمار توصیفی در فرایند تحلیلی آنتروپی شانون مورد بررسی قرار گرفت. عمده ترین یافته های پژوهش بیانگر آن بود که کتاب های فارسی 411 مرتبه به فروع دین، توجه کرده اند که توزیع ضریب اهمیت آن در نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تولی و تبری به ترتیب 0/148، 0/059، 0/001، 001/0، 0/079، 0/144، 0/151، 0/142، 0/153، 123/0 بوده است.

پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی برنامه درسی دروس عمومی معارف اسلامی دانشگاهی به منظور ارائه راهکارهای کیفیت بخش انجام شد. روش پژوهش توصیفی- پیمایشی و رویکرد آن نیز کاربردی است. از میان همه دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه شاهد (1300 نفر) 297 دانشجو به روش نمونه گیری تصادفی سهمیه ای به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بود و داده های حاصل نیز با استفاده از شاخص های آمار توصیفی و استنباطی در محیط نرم افزار SPSS تحلیل شدند. نتایج نشان داد وضعیت محتوای برنامه درسی (14/3) در حد متوسط، شیوه های تدریس (61/3) و روش های ارزشیابی (28/3) کمتر از حد متوسط است. از این رو توجه به راهکارهایی مانند 1- بازنگری و به روز کردن محتوا. 2- برقراری ارتباط عمودی و افقی بین محتوا. 3- استفاده اساتید از شیوه های جدید تدریس. 4- بهره گیری از فناوری های نوین آموزشی. 5- استفاده از روش خود ارزشیابی. 6- ترغیب دانشجویان به انجام کارهای پژوهشی، می تواند کیفیت بخش برنامه درسی دروس عمومی معارف اسلامی باشد.

در عصر حاضر، تربیت فرزندان از اساسی ترین دغدغه های والدین است. دین آسمانی اسلام تعالیمی مناسب و امام علیA تعالیمی خاص درباره تربیت فرزندان دارند. ازاین رو، هدف این پژوهش درآمدی بر اصول فرزندپروری با تأکید بر سیره علوی بود. روش پژوهش توصیفی تحلیلی و اسنادی بود. داده ها به روش کتابخانه ای و از طریق فرم های فیش برداری گردآوری و درنهایت به شیوه توصیفی تحلیلی و اسنادی ارزیابی شد. نتایج پژوهش حکایت از آن داشت که عزت، آزادی، محبت، تکریم، اخلاق مداری، توجه به تفاوت های فردی، تدریجی بودن تربیت، همه جانبه بودن تربیت و بازی از اصول اساسی امام علیA در تربیت فرزند است.

هدف پژوهش حاضر بررسی ویژگی های معلم اثر بخش در اندیشه های تربیتی فارابی فیلسوف مسلمان و موسس فلسفه ی اسلامی و روسو معلم و اندیشمند بزرگ تعلیم و تربیت غرب است. روش پژوهش توصیفی- تحلیل اسنادی، و ابزار گرد آوری اطلاعات فرم های فیش برداری بوده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در نظام تربیتی فارابی معلم دارای دو ویژگی فطری و اکتسابی است. ویژگی فطری معلم همچون، خوش بیانی، خوش حافظه و با هوش و زیرک بودن اوست و از ویژگی اکتسابی معلم می توان به حکیم و دانا، حافظه قوی و حافظ دین و شریعت بودن او اشاره کرد. از جمله روش های تدریس پیشنهادی فارابی برای اثر بخشی بهتر تدریس می توان به روش تدریس اقناعی، برهانی، صعودی، نزولی اشاره کرد. در نظام تربیتی روسو، معلم دارای ویژگی های همچون جوان بودن، بومی بودن، هماهنگ با طبیعت، توجه به تفاوتهای فردی می باشد. از روش های تدریس پیشنهادی روسو هم می توان به روش های تدریس: اکتشافی، فعال، آزمایش و گردش علمی اشاره کرد.

شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر تحکیم ارزش های اسلامی در بین دانشجویان هدف پژوهش حاضر است. روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی و جامعة آماری40 نفر از استادان دروس معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم هستند که به سبب محدودیت تعداد، همگی به عنوان نمونه انتخاب شد ه اند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامة محقق ساخته است که پایایی آن مطابق آلفای کرونباخ، معادل 83/0تعیین گردیده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، علاوه بر روش های آمار توصیفی، از آزمون استنباطی Z تک گروهی و تحلیل واریانس یک راهه(F) استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد: طراحی و ترسیم محتوای متون برنامه درسی بر مبنای آموزه های فرهنگ اسلامی؛ تأمین، تربیت و به کارگیری مدیران حساس به ارزش های اسلامی؛ به کارگیری نمادهای ارزشی متناسب با دانشگاه اسلامی در طراحی محیط و فضاهای آموزشی؛ ایجاد جوّ فرهنگی مناسب بین کارمندان و استادان از طریق التزام عملی به رعایت ارزش های اسلامی - به ترتیب - از مهم ترین عوامل مؤثر در توسعه و تحکیم ارزش های اسلامی در بین دانشجویان هستند.

پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی برنامه درسی تربیت اخلاقی بر اساس دیدگاه جوادی آملی انجام شد. روش پژوهش تحلیلی- استنتاجی بود. تمامی آثار دست اول جوادی آملی مستندات لازم برای طراحی برنامه درسی را تشکیل می دادند که از میان آن ها مطالب مرتبط با مبانی فلسفی و عناصر برنامه درسی به صورت هدفمند انتخاب شدند. مطالب مرتبط با مبانی فلسفی و گزاره های اخلاقی توسط مدل پیشنهادی کلایزی (1978) در هفت گام مورد استخراج و استنتاج قرار گرفتند و ذیل عناصر برنامه درسی تجلی یافتند. نتایج نشان داد که برنامه درسی تربیت اخلاقی فعالیت هایی است که به منظور ایجاد دانش، صفات و رفتارهای اخلاقی در متربی پیش بینی می شود و شامل چهار عنصر اهداف، محتوا، روش های یاددهی- یادگیری و روش های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است. اهداف ذیل دو دسته غایی (رسیدن متربی به مقام خلیفه اللهی و قرب به کامل مطلق) و واسطه ای (شناخت جنبه های گوناگون خویشتن، شناخت خدا، اندیشیدن قبل از انجام عمل، تبعیت از حق در امور و قضاوت های اخلاقی، آگاهی و عمل به مسئولیت ها، تقویت نیروی اراده، زیبایی بینی در افعال خدا، کسب آمادگی برای خدمت به خلق، معرفت بر نتیجه دنیوی و اخروی نیات و عملکردهای اخلاقی) تنظیم شد. محتوا در خدمت اهداف بوده و می بایست واجد دستورالعمل هایی چون تنوع قالبی، منبعث از قرآن و روایات، تأثیرپذیر از فضای زمانه، در نظر داشتن تاریخ و ادبیات ایران و اسلام، تناسب حکیمانه، صلابت و لطافت باشد. روش های یاددهی- یادگیری رویکردی منطقی، شبهه زدایانه و عاطفی دارند. روش های ارزشیابی نیز شامل خودارزیابی، نظر و قضاوت مربی، مشارکت فعال والدین و ارزیابی تیمی پیشرفت تحصیلی می باشند که اطمینان آوری خاصی دارند و همگی در خدمت یادگیری اخلاقی متربی تنظیم و معرفی شده اند و به دور از خطی نگری و اضطراب هستند.