سعیده داوری مقدم

گفتمان انقلاب اسلامی با اتکاء به الگوهایی چون فاطمه(س) و زینب(س) پشتوانه مهمی برای حضور مؤثر زنان در جامعه ایران بوده است. در این میان طیفی از زنان مذهبی که کنشگرانی فعال هستند، بیش از دیگران در روند هویت یابی خود از این دو الگو پیروی کرده اند. سوژه هایی که در پژوهش کیفی حاضر به صورت هدفمند انتخاب شدند، کسانی هستند که در میدان اربعین هم حضوری کنشگرانه دارند. آنها عزم جدی برای تأسی نمودن به الگوی هویتی زن شیعه دارند، با این حال عدم شناخت کافی نسبت به این الگو، مانع از تحقق آن شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که اگرچه فضای مناسکی اربعین بستری مناسب برای پیوند روحی سوژه ها با زینب(س) -به عنوان یکی از الگوهای هویتی زن شیعه- است، با این حال صرف حضور، بدون داشتن دغدغه کافی برای شناخت این الگو، ره آوردی هویتی برای سوژه های حاضر در میدان اربعین نخواهد داشت.

مقایسه بین الگوی تجربه زیارت در دو آیین زیارتی «پیاده روی اربعین» و «پیاده روی زیارتی آخر صفر به مشهد»می تواند شناخت مناسبی از الگوهای زیارتی شیعیان به ویژه ایرانیان به دست دهد. مقاله حاضر با پرسش از این تفاوت ها و شباهت ها، در چارچوب یک پژوهش کیفی با تکنیک های مشاهده مشارکتی و مصاحبه های عمیق نیمه ساخت یافته با زائران و خادمان در هردو آیین پیاده روی، انجام شده است. داده های پژوهش از دو مطالعه تجربی در مورد پیاده روی اربعین و پیاده روی آخر صفر به مشهد، هر دو در سال 1396 گردآوری شده اند. نتایج تحقیق نشان دهنده وجوه شباهت های بنیادین در الگوهای کلی سفر و تجربه زیارت ایرانیان در این دو آیین است. درعین حال، تفاوت های مهمی نیز بین تجربه زیارت زائران در این دو آیین وجود داشته که به ویژه در الگوی غالب سفر، نحوه خدمات رسانی به زائران و ساماندهی این فعالیت ها و همچنین الگوی ابراز هویت و تنوع فرهنگی موجود در بستر این دو آیین، قابل مشاهده است.

 پژوهش حاضر به این پرسش پاسخ می دهد که جایگاه زنان سینماگر در سینمای قبل و بعد از انقلاب اسلامی (1347-1392) چه تغییراتی کرده است. براساس یافته های پژوهش با تکیه بر دیدگاه بازتاب و روش اسنادی و تحلیل محتوای کمی، در دوره ده ساله پیش از انقلاب، حضور زنان در عرصه سینما به غیر از جایگاه موسیقی و تا حدودی جایگاه بازیگری در سایر جایگاه ها از دوره های مختلف بعد از انقلاب کمتر بوده است. در دوره «دفاع مقدس» علی رغم کاهش تعداد فیلم های تولیدشده، زنان در برخی جایگاه های مهم مانند کارگردانی و تولید فیلم حضوری پررنگ داشتند، اما در دو بخش موسیقی و بازیگری، میزان مشارکت آن ها کاهش چشمگیری داشته است. ویژگی شاخص دوره «سازندگی» افزایش مشارکت زنان در اغلب جایگاه ها در مقایسه با قبل است. در دوره «اصلاحات» با وجود کاهش تعداد فیلم های تولیدشده، حضور زنان در تمام جایگاه ها به جز بازیگری از دوره پیش از خود با افزایش مشارکت مواجه بوده است. در دوره «عدالت محوری» مجموع حضور زنان در عرصه های گوناگون تولید فیلم در مقایسه با دوره قبل و در مقایسه با کل فیلم های تولیدشده، با کاهش مواجه بوده است. همچنین در این دوره، شاهد کاهش معنادار حضور زنان در سه عرصه موسیقی، بازیگری و صدا در مقایسه با دو دوره قبل هستیم، اما در دو عرصه نویسندگی و کارگردانی، حضور زنان از دوره قبل اندکی افزایش یافته است.

سبک زندگی ، زبان هویت فردی و اجتماعی محسوب می شود. افراد هویت خود را از طریق گزینش های معناداری که از میان کالاها و الگوهای رفتاری انجام می دهند، ابراز می کنند و همبستگی درون گروهی و تمایزهای بین گروهی خود را نیز به تصویر می کشند. سبک زندگی برخی افراد در شرایط خاص به عنوان الگو و نمادی برای این همبستگی ها و تمایزها عمل می کند. به ویژه در شرایط بحرانی، سبک زندگی رهبران انقلابی نقش مهمی در این تمایز بخشی ها ایفا می نماید. این پژوهش با بررسی سبک زندگی سه رهبر انقلابی معاصر - امام خمینی، گاندی و ماندلا - بر آن است تا نشان دهد که چه شباهت ها و تفاوت هایی بین سبک زندگی آن ها وجود داشته است. یافته های پژوهش با استفاده از روش کیفی و فن تحلیل مضمون، نشان داد که علی رغم برخی تفاوت ها که بعضاً مهم نیز هستند، هر سه این رهبران تقریباً سبک زندگی مشابهی داشته اند و در بیشتر مؤلفه ها و شاخص ها، مشابهت های آن ها بیشتر از تفاوت هایشان بوده است.

پس از انقلاب اسلامی ایران، تغییرات قابل ملاحظه ای، آرام آرام درسبک زندگی افراد جامعه رخ داد. شواهد این تغییرات در سبک زندگیِ ایرانیان در بخش هایی از زندگی آنها قابل مشاهده است. از سوی دیگر، برخی معتقدند که میزان دین داری در جامعه ایران کمتر شده است. به استناد پژوهش های انجام شده در ایران، کاهش دین داری به ویژه در ابعاد عملی و نیز جمعیِ معنادار و تأمل برانگیز است. در عین حال، مسئله جدید مورد پرسش در حوزه دین در ایران، نه تنها دین داری و تحولات آن، بلکه عرفی شدن است. به بیان دیگر، پرسش اصلی این است که آیا جامعه دینی ایرانی نیز همانند تجربة غربی- مسیحی به مسیر عرفی شدن تن داده است؟ در این پژوهش، با توجه به همین دغدغه علمی، رابطه احتمالی بین ابعاد سبک زندگی ایرانیان و عرفی آنان بررسی شده است. پاسخ به پرسش یادشده از طریق یک مطالعه پیمایشی در شهرستان بروجرد انجام شده است. باتوجه به حساسیت های موضوعِ عرفی شدن در جامعه ایران، نمونه گیری به روش اتفاقی انجام شده است. یافته های پژوهش نشان داد که بین گرایش به سبک زندگی مدرن در ابعاد گوناگون با گرایش های عرفی در افراد، رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. چنین رابطه ای، به ویژه در ابعاد عینی ترِ عرفی شدن، شدت بیشتری داشت.

داعش یکی از گروه های نوظهور بنیادگرای اسلامی است که دارای ویژگی های قابل توجهی در مقایسه با سایر گروه های بنیادگرا می باشد. از ویژگی های منحصر بفرد داعش، خشونت بی سابقه ایست که آنها نسبت به سایرگروه ها و افراد اعمال می کنند. مسأله مورد توجه در این نوشتار بررسی چرایی شکل گیری این گروه و بدنبال آن بروز این سطح از خشونت توسط آنها می باشد. فرض بر این است که روابط موجود در نظام جهانی، نظام های سیاسی تبعیض آمیز غرب و دیکتاتوری خاورمیانه، رسانه ها و افکار پسا استعماری منجر به شکل گیری این گروه شده اند و زمینه ایجاد بحران هویت و احساس محرومیت را در این افراد فراهم کرده اند. پژوهش حاضر با استفاده از مستندات موجود و محتوای رسانه ها و در واقع با تطبیق واقعیات تجربی با مبانی نظری موجود به اثبات فرضیات مطرح شده در این زمینه پرداخته است و در نهایت به این نتایج منجر شده است که نظام استعماری مستتر در نظام جهانی و تبعیض موجود در نظام های سیاسی غربی و دیکتاتوری حاکم بر نظام های سیاسی خاورمیانه باعث ایجاد بحران هویت و وضعیتی اعتراض گونه در افراد جوامع مختلف می شود. این افراد همگی بدنبال قهرمانی هستند تا زیر پرچم او انتقام خود را از نظام های سیاسی موجود بگیرند. شکل گیری گروه رادیکالی چون داعش پاسخ به نیاز انتقام جویی و استقلال عده زیادی در سرتاسر جهان است و به همین دلیل تبلیغات این گروه در سطح جهان با استقبال گسترده ای مواجه شده است. در نهایت شکل عینی انتقام اعضای این گروه در خشونت بی سابقه آنها نمود پیدا می کند که در واقع نمایش جامعه پذیری در نظام های سیاسی خشن آنها نیز محسوب می شود