محمدتقى مصباح یزدی

محیط پیرامونى، به ویژه فضاى فرهنگى و زیست گاه انسان، نقش برجسته اى در اصلاح و یا انحراف افراد جامعه دارد. بر اثر اختلاف فرهنگ ها و ارتباط گسترده جوامع با دنیاى غرب از طریق رسانه هاى ارتباط جمعى، فضاى فرهنگى جامعه اسلامى آلوده شده است. تنها راه مبارزه با عناصر فرهنگى بیگانه و مصون ماندن از فرهنگ منحرف غربى، ترویج فرهنگ قرآن و معارف اهل بیت علیهم السلام مى باشد. وظیفه روحانیت، مبلغان دینى، رسانه هاى ارتباطى و به طورکلى متولیان فرهنگ این است که با ترویج فرهنگ سالم و معارف ناب اهل بیت علیهم السلام، به احیاى فضاى فرهنگى در جامعه اسلامى همت گمارند.

این مقال در مقام بیان ویژگى هاى شیعیان واقعى از زبان امیرمؤمنان على علیه السلام است. برخى از ویژگى هاى شیعیان واقعى عبارتند از: همواره ذکر خدا بر زبانشان جارى است، از دنیا رویگردانند، آثار توجه به خدا در چهره آنان هویداست، راهبان شب و شیران روز هستند. حلیم و بردبارند. کریم و بزرگوارند. زمین را فرش خود، آب را عطر و قرآن را شعار خود قرار داده اند. در میان مردم گمنام هستند. نسبت به پست و مقام دنیایى بى اعتنا هستند. شرّ ایشان به کسى نمى رسد. دل هایشان غمناک و خواسته هایشان اندک است. به کسى اظهار نیاز نمى کنند. گشاده رو و با خوش رویى با مردم برخورد مى کنند. داراى عزت نفس هستند. نیازهایشان اندک و به لقمه نانى اکتفا مى کنند.

دلبستگى به زندگى دنیایى موجب مى شود که انسان نعمت هاى خدا را محدود به نعمت هاى مادى ببیند. ازاین رو، وقتى به نعمتى مى رسد مى پندارد خدا به او عنایت کرده، اما وقتى از آن محروم مى شود، مى پندارد که مورد بى مهرى خدا قرار گرفته است. این در حالى است که نعمت هاى معنوى ازجمله ایمان به ولایت و معرفت و محبت، نعمت هاى اصلى خداى متعال هستند و با نعمت هاى مادى قابل قیاس نیستند. در روایات، حرمت مؤمن از حرمت کعبه، بلکه بسى بیشتر شمرده شده است. همچنین سرکشى از مؤمن و عیادت آنان اجر و قرب فراوانى دارد.

این متن شرحى است بر کلام امیرمؤمنان على علیه السلام در باب صفات شیعیان واقعى. حضرت طلیعه معرفى ویژگى شیعیان را سه ویژگى کلى مى شمارند که جامع و محور سایر صفات آنان است: معرفت حقیقى خداى متعال، عمل به دستورات و دارا بودن فضایل و ملکات فاضله. فلسفه شناخت فضایل در کلام بزرگان و ائمّه اطهار علیهم السلام این است که ما مدعیان تشیع، به شیعیان واقعى شباهتى یابیم. معرفت واقعى خدا زمانى به دست مى آید که انسان خداوند را با همه صفات ثبوتى و سلبى و صفات ذات و فعل او بشناسد و به آنها باور داشته باشد. این معرفت زمانى بر رفتار انسان اثر مى گذارد که عمیقا در جان و روح او نفوذ کرده باشد؛ انسانى که باور ندارد خداوند به هر رفتارى پاداش و کیفرى مى دهد و او مالک یوم الدین است و در قیامت اعمال ما را حسابرسى مى کند، بر اعمال خویش مراقبتى نخواهد داشت. ازاین رو، شیعیان واقعى که عارف به خدا هستند، لوازم آثار معرفتشان باید در رفتار و حرکات آنان تجلى یابد. پس رفتار و ویژگى هاى انسان هنگامى ارزشمند است که محور آنها معرفت خدا باشد.

این مقاله به تبیین عرفان حقیقى از عرفان هاى کاذب مى پردازد. از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام، «عارف باللّه» کسى است که به عالى ترین مقام معرفت بشر که دستیابى به آن براى ایشان ممکن است، نایل آید. همواره در طول تاریخ از عرفان تحریف هایى صورت گرفته و آن را با شاعر یکسان پنداشته اند؛ زیرا عرفا و شعرا مفاهیم معنوى و عرفانى را در قالب مفاهیم تخیلى و شعرى بیان مى کنند. این برداشتى عامیانه و نادرست است. در قرآن نیز گاهى اوقات تعابیر استعارى، کنایى و تخیلى به کار رفته اند. ازاین رو، عرفان هرگز به معناى داشتن مهارت در ارائه مفاهیم معنوى در قالب شعر و یا به صورت کنایه، استعارى و تخیلى نیست. عارف باللّه کسى است که افزون بر شناخت ذهنى خدا و اسماء و صفات او، عمیقا نیز خداوند و صفات او را باور داشته باشد. این عرفان، نشانه کامل انسان و شیعه واقعى و روح تشیع است و در پرتو تجلى نور الهى در قلب مؤمن حاصل مى شود.

این مقاله به شرح و تفسیر اوصاف و ویژگى هاى شیعیان واقعى در کلام معصومان علیهم السلام مى پردازد. ازجمله مهم ترین ویژگى که مى توان به واسطه آن شیعیان واقعى را شناخت، رسیدگى آنان به یکدیگر، به ویژه توجه شیعیان به فقرا و رسیدگى به آنان است. همچنین از دیگر ویژگى هاى شیعیان اینکه به قدر نیاز و ضرورى از دنیا بهره مى گیرند. ازآنجاکه بندگان خالص خدا، قیامت را باور دارند و نگران فرجام خویش در قیامت هستند، سخت به عبادت و بندگى خدا مشغولند و همه همت آنان فراهم سازى توشه براى آخرت است. نیمه هاى شب سر به آستان ربوبى مى سایند و از ترس عذاب اخروى، زارى مى کنند. گویا مست و مدهوشند که این امر ناشى از باور به آخرت و فرجام قیامت است. البته، شیعیان واقعى همواره قدرشناس نعمت هاى بیکرانى هستند که خداى متعال به ایشان ارزانى داشته است.

این مقاله شرحى است بر کلام معصوم علیه السلام در باب صفات شیعیان توسط استاد علّامه مصباح. عنوان «شیعه» از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام، جایگاه، منزلت و قداست خاصى دارد. شیعیان از نظر اهل بیت علیهم السلام، داراى ویژگى هاى ممتازى هستند. ازجمله صفاتى که موجب مى شود شیعیان در پناه خدا از آفات و خطرات دشمنان در امان بمانند، عبارتند از: 1. به اصلاح رابطه با خدا بپردازند؛ 2. ارتباط خود را با امامشان اصلاح کنند؛ 3. به وظایف خویش در قبال برادران دینى عمل کنند. از ویژگى هاى شیعیان اینکه پارساترین و باتقواترین مردمانند، با متانت و آرام سخن مى کنند، عقده گشانى نمى کنند، در ستایش پیشوایان معصوم، زیاده روى نمى کنند، با دوستان اهل بیت علیهم السلام با رفاقت رفتار مى کنند. با گمراهان همنشینى نمى کنند، دشمن اهل بیت را دوست نمى دارند. همچنین در روایاتى متانت، خوشرفتارى، ناآزمندى، نداشتن گمان بد به دیگران، در برخورد با دیگران مهربان، عامل به وظایف خود و عزت نفس، از مهم ترین ویژگى شعیان واقعى شمرده شده است.

این مقاله شرحى است بر کلام امیرمؤمنان على علیه السلام در باب صفات متقین و پرهیزگاران. فلسفه خلقت بشر، عبادت و بندگى خداست. خداوند انسان را آفرید و عبادت خود را بر او واجب ساخت و اطاعت و بندگى خود را بر او تکلیف گرداند. خداى متعال روزى همه بندگان خویش را از طریق حلال مقرر کرده است، اگر کسى دنبال روزى حرام باشد، از روزى حلال محروم و عذاب مى شود. خداوند سبحان به بشر عقل را به عنوان راهنماى او اعطا کرده است، اما این عقل نمى تواند مصالح واقعى بشر را به او بنمایاند. لذا براى او قوانین و مقرراتى قرار داد که مطابق آن عمل کند و به سعادت برسد؛ هرچند در عمل به این تکالیف مخیر است. هرگز خداى سبحان تکالیف شاقى را براى بشر وضع نکرده است، اما شیطان همواره او را وسوسه مى کند که از انجام این تکالیف سر باز زند. اینجاست که اختیار بشر، با راهنماى عقل درونى و راهنمایان الهى، ره سعادت را به بشر مى نمایاند.