صدف گلمرادی

رمان تنها حوزه ی آفرینش ادبی است که نه همچون علوم اجتماعی و فلسفه آلوده تعقل شده است و نه مانند شعر و افسانه یکسره حیاتی مستقل از زندگی عملی روزمره انسان دارد و براین اساس دارای بیشترین ظرفیت برای بازنمایی زندگی انسان معاصر است. مقاله ی حاضر به دنبال نقد جامعه شناسانه ی سرمایه های شخصیت های زن در رمان دل فولاد نوشته ی منیرو روانی پور است. رهیافت نظری این مقاله ایده ی انواع سرمایه ی پیر بوردیو جامعه شناس، مردم شناس و فیلسوف فرانسوی است. بوردیو بر این باور است.وی علاوه بر ایده ی مارکسیستی سرمایه ی اقتصادی انواع دیگری از سرمایه های فرهنگی، اجتماعی و نمادین را نیز بر می شمرد. بنابراین در این مقاله در پرتو نظریه فوق انواع سرمایه های زنان، تولید، بازتولید و تبدیل آن ها بررسی می گردد و با توجه به حجم و ترکیبی که زنان از این سرمایه ها در اختیار دارند فرادستی یا فرودستی آنان در فضای اجتماعی نشان داده می شود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که سرمایه ی اقتصادی زنان سیری منفی را سپری می کند، آنان درتولید و بازتولید سرمایه ی نمادین با بحران ناباروری مواجه اند، سرمایه ی اجتماعی شان نیز زخم خورده ی انواع کنترل های اجتماعی و اشکال متفاوت خشونت است، تنها سرمایه های فرهنگی زنان است که در سطحی محدود ومنحصر روندی پویا را در دو سوی افقی و عمودی نشان می دهد.

محور این مقاله نقد جامعه شناسانه ی رمان معاصر بر اساس نظریه ی انواع سرمایه ی پیر بوردیوی فرانسوی( 1930- 2002 ) است. بوردیو ایده ی مارکسیستی سرمایه ی اقتصادی را به انواع دیگر مبادلات در فضای اجتماعی تعمیم می دهد. او انواع قابلیت های افراد را که برای آنان قدرت خرید موقعیت های مختلف مادی و معنوی ایجاد می نماید، سرمایه ی اجتماعی، سرمایه ی فرهنگی و سرمایه ی نمادین می نامد. بر این اساس در این مقاله به بازنمایی انواع سرمایه ی زنان در رمان نیمه ی غایب حسین سناپور می پردازیم و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و روایت شناسی نشان می دهیم که در این رمان زنان چه استراتژی هایی برای تولید و بازتولید، انباشت و حفظ سرمایه ها بر می گزینند و در چه مواردی سرمایه های منفی، «حفره های ساختاری» و «تله های اجتماعی» مانع قدرت گرفتن آنان در میدان رقابت می گردند.بررسی جامعه شناسانه ی سرمایه های زنان در رمان نیمه ی غایب به بازتولید جایگاه فرودستی شخصیت های داستانی زن در میدان های مختلف می پردازد، شیوه های گوناگون سرمایه های منفی و ضعف انواع سرمایه های این شخصت ها را نمایان می کند، از روابط محدود و غیر مولد شان به عنوان سرمایه ی اجتماعی ناکارآمد پرده برمی دارد، سوژه ی منفعل اقتصادی بودن زنان داستان را آشکار می سازد، سرمایه های فرهنگی پنهان و عینیت نیافته ی شان را معرفی می کند و فقر سرمایه ی نمادین آنان را بر ملا می نماید.

این مقاله بر نقد جامعه شناسانه رمان معاصر تمرکز دارد. راهنمای نظری این پژوهش ایده انواع سرمایه پیر بوردیو است. بوردیو بر این باور است که نظریه سرمایه اقتصادی مارکس مبادلات را به نوع تجاریِ آن تقلیل می دهد؛ در حالی که توضیح دادن ساختار و کارکرد جهان اجتماعی بدون در نظر گرفتن سرمایه در تمام شکل هایش امری محال است. در پرتو این نظریه با بررسی انواع سرمایه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و نمادین و قدرتی که از این راه برای زنان حاصل می شود، به بازنمایی جایگاه آنان در رمان قصه تهمینه ، اثر محمد محمدعلی، می پردازیم و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و روایت شناسی به این نتیجه می رسیم که در فضای اجتماعی این رمان هیچ سرمایه متقارنی برای زنان وجود ندارد. آنان فقط با تکیه بر یک بُعد از سرمایه شان، در میان خود، به تخاصم آشکار و پنهان می پردازند؛ در همین محیط برای جای گیری در قدرت منازعه می کنند و به فرادست و فرودست تقسیم می شوند. بنابراین، اگر چه در فضاهای خرد زنانه مادرانی با «قدرت پدرانه» می بینیم، در فضای کلان اجتماعی سرمایه های تثبیت شده، کلان، و گسترده متعلق به مردان است و زنان قصه، حتی تهمینه، در جوار آن ها حاشیه ای بر متن تلقی می شوند. به این ترتیب، متن به نوعی آگاه یا ناخودآگاه در بازتولید فرادستی مردان و فرودستی زنان در عرصه ها تجربه ای عینی و کلیدی به دست می دهد.