نرجس انصاری

موسیقی، نقش بارز در ساختار شعر امروزی دارد و باعث برانگیختن احساسات مخاطب و نیز زیبایی کلام می شود. ارتباط شعر با موسیقی موضوع غیرقابل انکار است؛ زیرا زیبایی و ماندگاری هر شعری بستگی به میزان بهره مندی آن از موسیقی دارد. ازاین رو محمود درویش و قهّار عاصی، ازجمله شاعرانی هستند که به عنصر زیبایی شناسی توجّه ویژه نشان داده اند. شعر درویش، برخاسته از روح حماسی او و برآمده از حس وطن پرستی او نسبت به سرزمین فلسطین است و مجموعه «از آتش از ابریشم» قهّار عاصی نیز، از روحیه وطن پرستانه او حکایت دارد؛ هردو کوشیده اند تا با یهره گیری از عنصر موسیقی، مفاهیم و مضامین را به شکل زیبا به مخاطب انتقال دهند. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی نظام موسیقایی دو مجموعه شعری «کزهر اللوز أو أبعد» محمود درویش و «از آتش از ابریشم» قهّار عاصی بر اساس روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از آمارهای دقیق از اشعار برگزیده دو شاعر است. بررسی ها نشان می دهد که آنان در اغلب مضامین شعری خویش باهم اشتراک دارند ولی نگارندگان، می کوشند تا شیوه کاربرد موسیقی در شعر این دو شاعر و نحوه همخوانی موسیقی با محتوای آن را روشن سازند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در نحوه استفاده از موسیقی و ارتباط آن را با مضمون و محتوای شعر این دو شاعر اختلاف وجود دارد؛ ولی پیوند میان موسیقی، محتوی، احساسات و اندیشه، همواره در شعر آنان رعایت شده است.

لقد لفتت الصوره انتباه النقاد والأدباء وعلماء البلاغه منذ القدیم ولیس ذلک بغریب؛ لأنّ الصوره تقوم بدور فعّال فی انتقال تجارب الشاعر ومشاعره إلی الآخرین والأسالیب المختلفه من التصویر تجعل عمل الشاعر الفنّى أشد وضوحاً وأکثر دقّه وهی ظاهره نواجهها فی کثیر من قصائد الرضی الرثائیه الذی استعان بأنواع الصوره لیرسم لوحه ممّا یرید إلقائه علی القاریء ولیزید عمله الأدبى تأثیراً علیه. هذا البحث تناول دراسه الصوره التشبیهیه فی مراثی الرضی التی لها دور أساسی بین أنواع صوره الشعریه معتمداً علی منهج وصفی -تحلیلی یتمثل فی القیام بدراسه مضمون الصوره نظریاً، ثمّ البحث عن الموضوع الرئیسی الذی یشتمل علی الابیات التی استخدم فیها الشاعر أنواع التشبیه إضافه الی تناسب صوره مع الغرض الذی یرید أن ینقله إلی المخاطب فهی کثیراً ما تصوّر حاله المتوفّی والمصابین، نفسانیه الشاعر، والموت ثمّ الأیام ومصائبه. ومن هذا المنظار یعالج البحث مضامین الصوره وبنیتها والشکلیه أیضاً. ومن النتائج التی توصل إلیها البحث هی أنّ استخدام حواسّ الصوت واللون یشکّل جانباً بارزاً عند رسم الصوره التشبیهیه؛ کما أنّ المادّی المحسوس یعدّ العنصر الهامّ فی التشبیه لدی الرضی وقد استمدّ اکثر صوره التشبیهیه من مظاهر الطبیعه والواقع المحسوس.

حذف از جمله پدیده های زبانی است که در حوزه های مختلفی هم چون نحو و بلاغت قابل بررسی است. «هالیدی» و «حسن»، حذف را در کنار برخی عوامل دیگر به عنوان عوامل انسجام متن مطرح کرده اند؛ بدین صورت که با حذف یک عنصر زبانی، شکافی در متن ایجاد می گردد که ذهن مخاطب آن را با توجه به عنصری پیشین پرمی نماید؛ چنین پدیده ای باعث انسجام و پیوستگی اجزای متن می گردد. در خطبه های نهج البلاغه نیز با حذفهای گوناگون حرف، اسم، فعل، جمله و شبه جمله مواجه ایم که خالی از کارکرد انسجامی نیستند، بلکه در مواقعی حذف یک فعل یا حرف به عنوان برجسته ترین عامل اتصال اجزای متن عمل می کند به گونه ای که متن افقی را می توان با تکیه بر عامل حذف به متنی عمودی بدل کرد، هم چنین کارکرد انسجامی حذف در تعامل و تعاون این عامل با برخی عوامل دیگر هم چون موازات نحوی، تکرار و ارجاع و به طور کلی در ایجاد انسجام آوایی بیشتر به چشم می آید. این تحقیق به شیوه ی توصیفی، موضوع کارکردهای انسجامی آن را در سی خطبه بلند نهج البلاغه تحلیل می نماید.

إن الشریف الرضی مصوّر فنّان مبدع، یمسک بالقلم کأنّه ریشه رسّام، یرسم لوحات جمیله من أفکاره و أحاسیسه، من المحسوسات والمعنویات مستعیناً بانماط التصاویر الشعریه عامه والبلاغیه منها خاصه وهو یحترز فیها من التصنّع الشعرى وزخرف القول. فلا تخلو قصیده من مراثیه إلا واستخدم فیها عدیداً من التشابیه والإستعارات أو ...، لا لزینهٍ عارضت الکلام، وحسنت الصوره الکلیّه، بل لتقریب المعنی إلی ذهن المخاطب ومساعدته علی تجسیم الأشیاء أو المعنویات. أمّا الصوره الإستعاریه فِى أشعاره فقائمه علی أساس التشخیص والتجسیم الذى یحققّ الرضى من خلالهما لوحات إستعاریه یقع قسم منها فِى إطار المعنویات: الدهر، الموت، الجود والهموم و.. ویندرج قسم آخر فِى إطار المحسوسات، وذلک لکی یجعلها ملموسه للمخاطب واکثر وضوحاً ودقّه له. و قد حاولنا فی هذه المقاله توضیح ذلک والقیام بتحلیل صور الشاعر الاستعاریه وتقویم دورها فی تصویر مشاعره وافکاره الی الآخرین.