عبدالرسول خیراندیش

دولت بریتانیا پس از سال ها حضور در خلیج فارس، سرانجام برآن شد که این منطقه را تا پایان سال 1971 م(1350 ش) ترک نماید. به رغم منافع سرشاری که به واسطه ماندگاری در خلیج فارس نصیب آن ها می شد،انگلیسی ها ناگزیر بودند برای مقاومت در برابر فشار جنبش های ملی، هزینه های کلانی بپردازند. بی تردید تصمیم بریتانیا به خروج از این منطقه، واکنش های متفاوتی را از سوی کشورهای حوزه خلیج فارس و قدرت های فرامنطقه ای به همراه آورد که هر کدام منافع خود را در دوره پسا خروج انگلیسی ها جست و جو می کردند. این که واکنش آن هایی که از رهگذر این تصمیم دچار سود و زیان می شدند، چه بود، عمده ترین پرسشی است که این پژوهش در پی پاسخ دادن به آن است.یافته های این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی است، نشان می دهد که با عقب نشینی بریتانیا از خلیج فارس، کشورهای مختلف این منطقه بر تکاپوهای خود افزودند. ایران به اهمیت حیاتی خلیج فارس آگاه بود در صدد افزایش توان نظامی خود به منظور تکیه زدن بر اریکه ابرقدرتی منطقه برآمد. عربستان سعودی با اتخاذ شیوه ای محافظه کارانه، پس از آن که از تهدیدات داخلی عبور کرد، با ایران همسو شد. عراق موضع تندی علیه بریتانیا اتخاذ کرد و به کمک های اتحاد شوروی چشم دوخت. کویت سیاست مسالمت آمیز پیش گرفت. مصر نیز منافع خود را در خروج بریتانیا می دید و کشورهای کوچکی نظیر بحرین، قطر و امارات متصالح از وحشت فرورفتن در کام کشورهای توانمندتر چون ایران، عربستان سعودی و عراق دست کمک به سوی بریتانیا دراز کردند. ایالات متحده و اتحاد شوروی،به عنوان دو قدرت فرامنطقه ای و دو قطب قدرتمند جهان، در پی سود بیشتر از راه خالی شدن میدان از وجود رقیب دیرین بودند.