حسن خرقانی
| مدرک تحصیلی: دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی-مشهد |
مطالب
فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۴۹ مورد.
بازکاوی تفسیر فقهی احکام القرآن جصاص
حوزه های تخصصی:
تحلیل زیباشناسی آرایه های ادبی بلاغی قرآن کریم (مطالعه موردی سوره مبارکه قمر)
حوزه های تخصصی:
قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی، از جنبه های گوناگونی معجزه است. گاهی این اعجاز در «معارف» قرآن است، گاهی در «مباحث علمی»، اعجاز را جستجو می کنند و زمانی آن را در «جلوه های زیباشناسی ادبی» می یابند. از آن جایی که قرآن کریم، در دوره ای نازل شد که دانش های «بلاغی و ادبی» در میان مردم عرب آن زمان، جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده بود، لذا می توان ادعا کرد، اعجاز قرآن از زوایه «بلاغت» نقش بسزایی را در معرفی این کتاب آسمانی داشت. همه قرآن معجزه است، تک تک سوره ها و آیات آن، و حتّی واژگان و شیوه گزینش و چینش آنها در بین آیات، خود حکایت گرِ نوعی زیبایی در قرآن می باشد. در این نوشتار، بطور گذرا به بررسی جلوه های زیبای ادبی و بلاغی در سوره مبارکه «قم ر» پرداخته ایم، و بر این باوریم تمامِ این سوره همانند دیگر سوره های قرآن، از نوعی زیبایی ادبی بسیار شگفت، برخوردار است. تصویر کلی سوره قمر، فرجامِ «تکذیب کنندگان» را در چند مرحله به نمایش می گذارد، که در این بین آرایه های ادبی بلاغی در نقش «بازیگران» و نظم آهنگ بسیار دقیق سوره به عنوان «موسیقی متن»، نمایش هنرمندانه ای از درون مایه سوره قمر که بیشتر «انذار» و «هشدار» برای تکذیب کنندگان است را به مخاطب نشان می دهد. پیوند ادبی معناییِ سوره قمر، با سوره پیشین (نجم) و سوره پسین (الرحمن) نیز بر زیبایی این نمایش افزوده،که ما در این نوشتار به بررسی آن خواهیم پرداخت.
مراعات نظیر در سوره انعام و نقش آن در انسجام سوره(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۲ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲
285 - 306
حوزه های تخصصی:
ویژگی اصلیِ متن انسجام است و از پیوندهایی که اجزاء یک متن را به هم مرتبط می سازد، انسجام واژگانی شامل «تکرار» و «هم آیی» است که مبتنی بر رابطه معنایی واژگان با یکدیگر است. «مراعات نظیر»، مصداق «هم آیی» است و در آن واژه هایی در سخن به کاربرده می شوند که همه، داخل در یک مجموعه و زمینه معنایی قرار دارند. در «تضاد» نیز «هم آیی» وجود دارد؛ زیرا در آن تداعی معانی صورت می گیرد. این مقاله به شیوه تحلیل ادبی، تناسب های معنایی واژگان را در سوره انعام دنبال می کند. انعام که پیام اصلی آیات آن، مبارزه با شرک و دعوت به توحید است؛ از آفرینش، گسترده سخن می گوید و تصاویر طبیعت در آن نمودی بارز دارد. همچنین درباره انسان و اعضای بدن، کارکردها و فعالیت های جسمانی و زندگی اجتماعی او، مجموعه های گوناگون واژگانی یافت می شود. افعال و صفات الهی نیز سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده اند. با بررسی سوره انعام به خوبی روشن می شود که نمونه های «مراعات نظیر» در آن فراوان است و با «تضاد» در هم تنیده اند و تصویرهایی می سازند که هماهنگ و همسو با اهداف و محور سوره است و همبستگی موضوعی آن را اثبات می کند.
روش شناسی و اعتبارسنجی برداشت مبتنی بر دلالت اشاره از قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
جستار حاضر می کوشد مفهومی عالمانه از چیستی دلالت اشاره، جایگاه، ارکان و شرایط و ضوابط تحقق، اعتبار و حجیت آن را بررسی و تبیین نماید و از روش استناد، استدلال، توصیف و تحلیل بهره گرفته است. بررسی ها در باب دلالت اشاره نشان می دهد که این نوع دلالت نه از سنخ لفظ بلکه امری فراتر از آن است و از نوع غیر صریح و دلالت التزامی است؛ از نظر عرف، مقصود مستقیم گوینده کلام نمی باشد، اما این تعبیر با تسامح درباره خداوند و کلام الهی به کار می رود؛ زیرا خداوند عالم مطلق به تمام امور است. این دلالت دارای مراتبی است که طبق تعریف ها به جلی و خفی تقسیم می شود. این دلالت با دقت عقلی به دست می آید و از دلالت های بیّن اما بالمعنی الاعم می باشد. جایگاه دلالت اشاره در مرتبه بعد از دلالت اقتضاء و دلالت تنبیه است. حجیت دلالت اشاره از باب حجیت ظواهر الفاظ، محل تردید است؛ زیرا نه از نظر کاربرد و نه از نظر سیاق، مقصود اصلی گوینده نیست و تبعاً و ارتکازاً اراده شده است، اما می توان این دلالت را از دلالت های تبعی شمرد و آن را از باب ملازمات عقلی، حجت دانست. دلالت اشاره در پی بردن به اعجاز بیانی قرآن کریم و جهان شمولی احکام و معارف قرآنی کارایی دارد و با آن می توان احکام شرعی، احکام سیاسی، امور اعتقادی و مانند آن ها را از قرآن استخراج کرد.
الگوپذیری «خطبه قاصعه» نهج البلاغه از قرآن کریم با رویکرد بینامتنیّت
حوزه های تخصصی:
یکی از رویکرهای مهّمی که می توان در پژوهش های ادبی بدان پرداخت، تأثیرپذیری و یا به عبارتی الگوپذیری یک متن از متن دیگر است. امروزه از این نوع پژوهش به رابطه «بینامتنیّت» ((Intertextuality، «بینامتنی» ((Intertextual و یا «التناص» یاد می کنند. این رابطه، عدم خودبسندگی برخی متون را نشان می دهد که خودآگاه یا ناخودآگاه، از دگر متون بهره جسته اند. نوشتار پیش رو، به ارتباط بینامتنی دو متن دینی می پردازد. یکی قرآن کریم که در این نوشتار از آن به «متن پنهان» یاد شده و دیگری طولانی ترین خطبه نهج البلاغه بنام «قاصعه» است که از آن به «متن موجود» یاد می شود. نگارندگان بر آن هستند که ژرفای پیوند دو متن قرآن و نهج البلاغه را روشن سازند تا از این رهگذر، ارتباط ناگسستنی «قرآن ناطق و صامت» دگر بار جلوه کرده و تجلّی نورانیّت کلام وحی در سخنان حضرت أمیر مؤمنان(ع) رُخ بنماید. این پژوهش به شیوه توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، رابطه بینامتنیّت قرآن و خطبه قاصعه نهج البلاغه را در «واژگان، ساختار، الهام و چهره های نمایشی» بررسی خواهد نمود.
روش شناسی علمی پاسخگویی به شبهات در سیره رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
فرهنگ رضوی سال دهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۳۷
31 - 56
حوزه های تخصصی:
پاسخگویی به شبهات نیازمند دانستن و به کار بردن مهارت هایی است که بخشی از آن ها به توانمندی های علمی نامبردار است. این نوشتار به گونه تحلیلی توصیفی سامان یافته و در پی یافتن روش های علمی پاسخگویی به شبهات در سیره رضوی است. با دقت در سیره امام هشتم شیعیان می توان دریافت که این توانمندی ها به شکلی روشمند به دو دسته عقلی و نقلی تقسیم شده است. بنا بر یافته های این نوشتار، برخی از روش هایی که امام رضا (ع) در پاسخگویی به شبهات از آن ها بهره می گرفتند عبارت است از: استناد به قرآن مجید و سنت نبوی، توجه به خاستگاه ها و علت های ایجاد شبهه، بهره مندی از برهآن های معقولیت، خُلف و سَبر و تقسیم، توسعه روش شناختی، ابطال لازمه های نادرست شبهه، استناد به انگاره های مورد قبول مخاطب، محسوس سازی معقولات، تبیین صحیح مفاهیم و انگاره های شبهه و بهره گیری از تاریخ صحیح.
زیبایی شناسی دعای جوشن کبیر(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
آنچه از اهل بیت وحی با شیوه بیانی آنان به یادگار مانده، پس از قرآن، شیواترین، رساترین و زیباترین کلام شمرده میشود. در این میان ادعیه جایگاهی بلند دارد و عالیترین معارف در قالب زیباترین عبارتها با نظمی آراسته و استوار تجسم یافته است. دعای جوشن در میان متون مذهبی نمونه ای فاخر از ادب دینی است که چگونگی ارتباط با خدا و خواندن او را به ما می آموزد و بلندای معارف دینی را در قله زیبایی به تصویر کشیده است. در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش هستیم که دعای جوشن کبیر داری چه سطحِ ادبی و زیباییشناختی است و اصالت آن چه مقدار است و با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی زیباییهای بدیعی در دعای جوشن، در محورهای تکرار، جناس، سجع، توازن، مراعات نظیر، تضاد و ترتیب پرداخته ایم و این نتیجه حاصل شد که دعای جوشن کبیر از نظر ادبی برون ساختی زیبا و درون ساختی استوار دارد و صفات الهی سامان یافته در آن، از جهات آوایی و معنایی کاملاً با یکدیگر انسجام دارند. این ادب والا مؤیدی بر اصالت این دعا و صدور آن از منبع وحی است و ارتباط نزدیکی با قرآن دارد.
بررسی تطبیقی تحلیلی رهبری و شروط آن در دو تفسیر «المنیر» و «من وحی القرآن»(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
آموزه های قرآنی بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۳
33 - 55
حوزه های تخصصی:
رهبری در هر جامعه ای، سکّان دار هدایت جامعه به سوی اهداف معین و ترسیم کننده نقشه راه و طراح قواعد فکری و عملی بر مبنای مکتب مطلوب است. در مکتب اسلام که اندیشه ها و آموزه های آن بر مبنای وحی قرآنی و سنت نبوی است، رهبری، مرجعیت فکری و عملی و تجسم عینی افکار و آموزه های اسلامی و مدیر و مروج آن است؛ از این رو، ضرورتی اجتناب ناپذیر است و از سویی چون دستورات صادره از سوی وی بر هر مکلّفی واجب است، ویژگی هایی متفاوت با دیگر پیشوایان می طلبد. پس از عصر رسالت نیز موضوع رهبری پیوسته مورد بحث و مجادله بوده است. این مقاله که تا پیش از این، نگاشته ای پیرامون موضوع آن سامان نیافته، به تطبیق و تحلیل دو تفسیر المنیر و من وحی القرآن در موضوع رهبری و شرایط آن پرداخته است. مبانی سیاسی و فقهی این دو تفسیر متفاوت است، ولی شروطی که دو مفسر ذکر کرده اند شرط هایی اصلی و اساسی هستند که بر کمال شخصیت رهبر دلالت دارند و هر دو بر آن متفق هستند. البته در مورد شرط اجتهاد، زحیلی معتقد است که اهل حل و عقد مسؤول همه تصمیم ها هستند و اجتهاد جمعی را بهتر می داند.
واکاوی مفاد «باید عمومی» و پیامدهای آن در نظریه اعتباریات علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه کلام سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۷
49 - 72
حوزه های تخصصی:
اعتبار وجوب باید یکی از مصادیق اعتباریات عملی مطرح شده در نظریه اعتباریات علامه طباطبایی است. علامه معتقد است هیچ فعلى از انسان بدون اعتبار یک باید عمومی صادر نمى شود. در مقابل، بزرگانی بر این باورند که اعتباری دانستن باید، موجب تسرّی نسبیت به حوزه های فقه و اخلاق می شود، لذا یا به انکار چنین بایدی ملتزم شدند و یا با برگرداندن آن به معقولات ثانوی مشکل بایدِ مسائل فقهی و اخلاقی را حل کردند. اما مفاد بایدِ عمومی چیست و آیا منجر به نسبی گرایی می شود؟ این تحقیق به شیوه تحلیلی و نقادانه نشان داده است که مفاد باید عمومی از نگاه علامه غیر از آن چیزی است که منتقدانش برداشت کرد ه ا ند. ماهیت و کارکرد باید اعتباری با بایدهای فقهی و اخلاقی متفاوت است و شبهات مطروح شده، ناشی از خلط بین این دو مطلب می باشد. اعتبار باید عمومی هیچ گاه منجر به نسبیت نمی شود و اصولاً خاستگاه و جایگاه این باید به گونه ای است که نسبت به ارزشی و غیر ارزشی بودن افعال خنثی است.
اعجاز علمی در سوره تکویر و نقد تطبیق آن بر حوادث و پیشرفت های عصر حاضر(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲
391 - 367
حوزه های تخصصی:
قرآن کریم افزون بر آنکه آموزه های الهی در معارف دینی را به بشر می آموزد، حقایق و اسرار عالم هستی را نیز باز می گوید و این امر «اعجاز علمی قرآن» را شکل می دهد و نشانه وحیانی بودن آن است. سوره تکویر از نخستین سوره های نازله است که در آن فضایِ رو به روشنائی جاهلیت، همگام با تبیین رستاخیز و حسابرسی، از امور کیهانی سخن می گوید و حوادث پایان هستی را به تصویر می کشد. آیات این سوره، نمونه هایی گویا و باشکوه از رازگویی قرآن است، اما قابلیت انطباق آن ها با پدیده هایی از عصر حاضر برخی را به تفسیرهای نادرست کشانده است. این مقاله با روشی توصیفی تحلیلی و با توجه به دیدگاه های قرآن پژوهان، لغت دانان و سیاق سوره، به بیان تفسیر درست آیات علمی سوره تکویر پرداخته و تفسیرهای نادرست را به نقد کشیده و اثبات کرده است، این تفسیرها با شأنیت و سیاق قرآن کریم و تعبیرات به کار رفته در آیات سازگار نیستند.
بررسی عوامل دستیابی به سلامت روان از منظر قرآن کریم
حوزه های تخصصی:
قرآن کریم علاوه بر هدف اساسی خود که هدایت انسان ها به سوی سعادت است، مسائلی را که در جهت بهبود کیفیت زندگی دنیایی او ضروری است تبیین نموده است. بدون شک موضوع سلامت روان در افراد و اجتماعات بشری یکی از ضروری ترین دغدغه های انسان معاصر می باشد که در طول دوره های گوناگون، نظریه پردازان پیرامون آن بحث های فراوانی را مطرح کرده اند. ناکارآمدی این نظریه ها به دلیل عدم شناخت کافی از انسان، می تواند عاملی در جهت آسیب ها و تهدیدات اجتماعی به دلیل عدم وجود سلامت روانی باشد. قرآن کریم در خصوص این موضوع به لحاظ مبنایی و محتوایی از غنای والایی برخوردار است و نقش بسزایی در کاهش و از بین بردن فشارهای روانی دارد. راهکارها و سفارش هایی که توسط دین اسلام صورت گرفته است زمینه ساز تقویت روحی و روانی افراد در اجتماع است. قرآن کریم از بٌعد انسان شناسی، راه حل هایی بنیادین را در موضوع تأمین سلامت روانی مطرح نموده است. این پژوهش با روش کتابخانه ای، عوامل مؤثر و مخرب سلامت روان در قرآن کریم و با محوری سوره بقره را بررسی کرده است و در نهایت عوامل بیان شده را برای دست یابی به سلامت روان جامع و کامل ارزیابی نموده است.
بنیان ها و علل شناختی و روشی شکل گیری شبهات از نظرگاه قرآن مجید(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
دستگاه و جریان شبهه سازی و انتقال شبهات از مؤلفه های گوناگونی مانند کانون های شبهه گری، بسترهای ایجاد شبهه، مواد اولیه استدلال، فرآیند استدلال و رویّه های انتقال شبهات سامان یافته است. درین میان، شناخت علل و بنیان های ایجاد شبهه، نقش مهمی در فرآیند پاسخ گویی به شبهات خواهد داشت. قرآن مجید، در قامت کتابی که به تبیین زیر بناها و پی رنگ ها می پردازد، افزون بر پاسخ گویی به موارد شبهه، به موضوع علل و بنیان های شکل گیری شبهه نیز توجه داشته است. پژوهش حاضر با درک گفتمان قرآنی درین موضوع، به روش اکتشافی- تحلیلی و مبنا قرار دادن قرآن و بهره از منابع کتابخانه ای، موضوع پیش گفته را به دو رده علل معرفتی و بنیان های روشی افراز کرده است. بر اساس دستاورد این نوشتار، مواردی چون شناخت ناکافی، خرافه گرایی، پیروی از سنن نادرست، کاربست پیش فرض های نادرست و جبر گرایی در شمار علل معرفتی ایجاد شبهات به شمار می روند. هم چنین روشهایی مانند قیاس نادرست، استقراء نادرست، پیگیری متشابهات، حصرگرایی روش شناختی، برخورد گزینشی و پیروی از گمراهان در سپهر روش شناختی قابل ارزیابی هستند.
اعجاز بیانی قرآن در سوره تکویر
حوزه های تخصصی:
قرآن در استوارى گفتار و شیوایی و رسایی بیان، نوآورى هاى فراوان در زمینه معارف و احکام و دیگر محاسن، در اوج قرار دارد و به معجزه جاوید تبدیل گشته است. یکی از خلأها در پژوهش های اعجاز قرآن کریم، سوره شناسی اعجاز است. با توجه به آنکه مرز تحدی سوره است، لازم است وجوه اعجاز تمامی سوره های قرآن شناسایی گردد. در این مقاله به عنوان مطالعه موردی سوره تکویر انتخاب و اعجاز بیانی آن بررسی شده است. مسئله آن است که سوره تکویر از جهت بیانی، چه ابعاد و ظرافتهایی دارد که آن را معجزه ساخته است؟ بررسی های ادبی و زبانشناختی در سوره تکویر نشان داد که این سوره در چهار محور مهم اعجاز بیانی: انسجام، واژه گزینی، موسیقی و تصویر سازی، قطعه ای الهی را می نوازد که بشر را توان معارضه با آن نیست . در محور انسجام، از نظر نحوی و بلاغی متنی به هم پیوسته و منسجم است و کلامی واحد را تشکیل می دهد. در محور واژگانی، کلماتی زیبا و فصیح را برگزیده است که در حد اعجاز در فواصل و در درون آیات هم آوا هستند و ضمن تناسب کامل با معنا، دلالتهایی ضمنی و دقیق در راستای آموزه های الهی دارند. سوره تکویر موسیقی برجسته ای دارد که از توازن فقرات، تناسب فواصل، انسجام مخارج حروف، تکرار «رویّ» و آواها، تشکیل شده است و همگام با معنا فراز و فرود دارد. تصویر نیز به عنوان برجسته ترین ابزار بیانی با تمامی عوامل تأثیرگذار، در سوره حضوری پر رنگ دارد و عهده دار بخشی از اعجاز بیانی آن است.
بررسی گستره عصمت انبیای الهی از دیدگاه ابومنصور ماتریدی با محوریت آیات منافی عصمت(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه کلام سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۶
83 - 113
حوزه های تخصصی:
عصمت انبیاء الهی از جمله مهم ترین و کلان ترین مباحث کلامی است که متکلمان فریقین نسبت به ماهیت، منشأ، مبانی، ادله و گستره آن نظریات مختلفی مطرح نموده اند. از این میان، مبحث گستره عصمت انبیاء از منظر قرآن کریم، بحثی بنیادین و دراز دامن بوده که به تعدد مکاتب کلامی، آراء و انظار مختلفی بیان شده است. در این میان متکلمان امامیه قلمرو عصمت را حداکثری دانسته و سایر مکاتب مراتب مختلفی را برای آن ذکر نموده اند. از معدود متکلمان اهل سنت ابومنصور ماتریدی است که هم کلام و هم رأی با شیعه امامیه بوده و گستره عصمت را از تلقی، حفظ، ابلاغ وحی، دوری از معاصی و جلب طاعات فراتر دانسته و آن را در حوزه نسیان و خطا نیز ساری و جاری می داند. اگرچه طرفداران مکتب ماتریدیه نگاه او را ذکر نکرده و رأی دیگری را برگزیدند، اما این دیدگاه از درون استنباط های تفسیری او قابل مشاهده است. این پژوهش با روش توصیفی، تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، آرای ابومنصور ماتریدی پیرامون آیات موهم تنافی عصمت انبیاء در قرآن کریم را به صورت کامل استقصاء نموده و توجیه ماتریدی در زمینه رفع این تناقض را گردآورده و ضمن بررسی آن، دیدگاه قلمرو حداکثری عصمت انبیاء الهی از دیدگاه ماتریدی را اثبات می نماید.
سبک شناسی لایه ای آیات جهاد براساس تحلیل فنوسمانتیک (مطالعه موردی واژه جهد و مشتقات آن)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
سبک شناسی لایه ای یکی از رویکردهای زبان شناسی ساخت گرا و شناختی است که لایه های مختلف آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک اثر را بررسی می کند تا لایه های پنهان آن را تبیین نماید. قرآن کریم به عنوان یگانه متن اعجاز آمیز، لایه آوایی و نغمه های مربوط به حروف را به گونه شگرفی در آیات خود جای داده که موجب آفرینش ترنم های زیبا و گوش نوازی برای مخاطب خود شده است. این زیبایی و ظرافت موسیقایی در «آیات جهاد» با جلوه ای خاص نمودار شده است. در این دسته از آیات، آرایش و چینش واژگان ریشه یافته از «جهد»، به همراه ویژگی های آوایی و موسیقیایی حروف مجهور و مهموس،جلوه های خاص و شگرف آوایی در آیات آفریده است. بسامد آواهای به کار رفته در این آیات با ویژگی جهر و همس، نشان می دهد که چگونه قرآن کریم در فضایی آرام و نغمه هایی روان، مسلمانان را دعوت به این فریضه و عبادت الهی می کند. پژوهش حاضر با روش تحلیلی توصیفی و بر پایه سبک شناسی لایه ای به بررسی فنوسمانتیک آیات جهاد می پردازد؛ مهم ترین نتایج حاکی از آن است که تناسب آوایی و معنایی حاصل از صفات حروف و هماهنگی مفهومی با واژه های منتخب درآیات، تصویرهای زیبا به همراه موسیقی امیدبخشی را خلق کرده که پیامد جهاد در راه خدا را برای هر مسلمان تداعی می کند.
نماد و نقش آن در فرازمانی بودن قصه های قرآنی (مطالعه موردی داستان حضرت موسی (علیه السلام))(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۶
99 - 119
حوزه های تخصصی:
قرآن کریم مفاهیم معنوی و انتزاعی را به کمک نماد به شکل ساخت های مادی مجسم سازی نموده و تصویرهای پویا و مؤثر در ذهن مخاطب می آفریند و بر اندیشه های انسانی تأثیر می گذارد. یکی از تفاوت های قصه قرآنی با دیگر داستان های بشری، قابلیت انطباق پذیری و الگوبرداری فرازمانی است و کارکرد نماد، یکی از عوامل پدیدآورنده فرازمانی بودن قصه قرآنی است. داستان حضرت موسی (علیه السلام) به عنوان گسترده ترین قصه قرآنی، بالاترین حجم استفاده از نماد را دارد. کارکرد نماد از عوامل پدیدآورنده پویایی و قابلیت انطباق پذیری و الگوبرداری فرازمانی این داستان است؛ به گونه ای که احساسات و اندیشه درونی مخاطب را در طول تاریخ به خود واداشته و او را شیفته و دلباخته خود نموده است. این پژوهش ضمن بررسی چیستی نماد، به این پرسش پاسخ می دهد که کارکرد نماد در قصه حضرت موسی (علیه السلام) چگونه سبب فرازمانی شدن این قصه شده است و عصا نماد قدرت نمایی، گوساله سامری نماد کجروی، بهانه های بنی اسرائیلی نماد بهانه جویی و لجبازی، آسیه نماد خویشتن داری را بررسی می کند و فرعون، هامان و قارون را به عنوان سه نماد باطل جبهه سیاسی، اعتقادی و اقتصادی معرفی می کند.
ظرفیت های تمدن سازی در داستان قرآنی حضرت آدم (علیه السلام)
منبع:
قرآن، فرهنگ و تمدن سال ۴ بهار ۱۴۰۲شماره ۱ (پیاپی ۱۱)
85 - 106
حوزه های تخصصی:
تمدّن ظهور و بروز فرآیندی پیشرفت های هدفمند و نظام مند در یک یا چند جامعه بر اساس طرز تفکری روشن است که شکل معنادار و منضبط به خود گرفته و جامعه را به مقصد مورد نظر می رساند. از این رو تمدّن رابطه ای بنیادین و عمیق با دین داشته که بعثت انبیاء الهی و سیر هدایتی ایشان نمایانگر این ارتباط است. بررسی اهداف بعثت انبیاء در قرآن کریم و سیره عملی ایشان، نشان از پایه گذاری تمدّن توحیدی در جهت عمومی سازی معارف دینی و پیشرفت انسان در حوزه های مادّی و معنوی دارد؛ این پژوهش بر این فرض است که در داستان آدم علیه السلام به عنوان پدر بشریت ظرفیت ها و چارچوب های نخستین تمدن سازی نهفته است و توجه به آن انسان سرگشته امروز را به بازسازی تمدّن دینی رهنمون می-سازد. این ظرفیت ها را می توان در دو بخش ظرفیت های درونی و بیرونی برای بهره مندی رهبران الهی و جامعه دینی مورد توجه قرارداد. مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، ظرفیت های تمدّن سازانه موجود در سیره و داستان قرآنی آدم علیه السلام را استخراج نموده است تا به عنوان الگویی جهت تلاش های امروزین در این حوزه معرفی نماید. نتایج گویای آن است که ظرفیت های درونی حضرت آدم علیه السلام شامل بهره مندی از علم الهی و خلافت الهی، دشمن شناسی، قدرت بر تحمل سختی ها و توبه و انابه است. این بخش در پیوستگی تام با سطح بیرونی داستان حضرت آدم علیه السلام است که با خطاب «بنی آدم» شامل تنظیم پوشش، مدیریت سازه ها و مناسک دینی است.