بررسی ویژگی های شیوه ترجمه بین خطّی قرآن: (مورد پژوهی چهار ترجمه متعلق به قرن چهارم تا نیمه قرن ششم هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکی از شیوه هایی که درگذشته در ترجمه متونِ وحیانی از جمله انجیل و قرآن مجید به کار می رفت، شیوه ترجمه بین خطّی بود. در این شیوه، مترجمان به دلیل حرمتی که برای متن اصلی قائل بودند به ترجمه حیثیت متنی مستقل نمی دادند و به شکل لفظ به لفظ ترجمه می کردند و ترجمه خود را بین خطوط می آوردند. بااین حال ترجمه های اوّلیّه قرآن کاملاً تحت اللفظی نیست و از ابتکاراتی زبانی برخوردار است که بررسی آنها موضوع این مقاله است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی‑تحلیلی، به واکاوی مقایسه ای و زبان شناختی چهار ترجمه بین خطّی کهن قرآن در بازه زمانی قرن چهارم تا نیمه قرن ششم هجری پرداخته ایم. این چهار متن عبارت اند از: ترجمه رسمی معروف به ترجمه تفسیر طبری و ترجمه تفسیر ابوالفتوح رازی در بخش آیات، ترجمه قرآن قدس و ترجمه قرآن ری . موارد انتخاب شده در دو حوزه کلّیِ «واژگان» و «نحو» مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها حاکی از آن است که مترجمان به درجات متفاوت به صورت های واژگانی و نحوی متن اصلی وفادار بوده اند. به عبارت دیگر، علی رغم اینکه ترجمه ها درمجموع تحت اللفظی هستند، مجموعه ای از ویژگی های شاخص واژگانی و نحوی دارند که آنها را به متون ارزشمندی تبدیل کرده است. کاربرد معادل های اصیل فارسی در ترجمه تفسیر طبری و در ترجمه قرآن قدس و نیز وجود برابرنهاده ای محلی، عمدتاً گویش سیستانی، در ترجمه قرآن قدس از جمله این ویژگی هاست. در ترجمه تفسیر ابوالفتوح رازی و ترجمه قرآن ری تأثیرپذیری مترجمان از زبان مبدأ در حوزه واژگانی و به خصوص در ترجمه واژگان دخیل بیشتر مشهود است. در حوزه نحوی نیز ترجمه های تفسیر ابوالفتوح رازی و قرآن ری همخوانی بیشتری با اقتضائات نحوی زبان فارسی نشان می دهند.