محمدمهدی احمدی فراز

سابقه و هدف: واکنش های انسان در برابر موقعیت های تنش زا متعدد است؛ از شادی و نشاط در برابر رویدادهای تلاش برانگیز و درعین حال قابل حل وفصل گرفته تا هیجاناتی ازقبیل اضطراب، خشم، ناامیدی و افسردگی. زمانی که وضعیت تنش زا استمرار یابد، بسته به میزان موفقیت شخص در مقابله با آن وضعیت، احتمال اینکه او از لحاظ هیجانی دچار نوسان شود، وجود دارد. در مقاله حاضر سعی شده است که به راهبردهای مقابله ای مسئله محور حین اندوه و سختی بر اساس رویکرد روان شناسی در فرایند روان شناختی مبتنی بر دیدگاه امام سجاد (ع) پرداخته شود. روش کار: روشِ پژوهش حاضر کیفی از نوع تحلیل محتوای متعارف است که به صورت هدفمند دو دعای 7 و 54 از کتاب صحیفه سجادیه انتخاب و با ابزار تحلیل اسنادی و داده های کتابخانه ای با نرم افزار مکس کیودا نسخه 2018 تحلیل شد. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: تحلیل ها نشان می دهد که در حوزه شناختی خداشناسی، خودشناسی، سبک بینش نسبت به سختی ها، توکل، امید، پذیرش، مثبت نگری، ایمان به خدا و اعتقاد به سنت های الهی، در حوزه رفتاری یاد خدا، اقرارکردن، درخواست کردن، پناه جویی و حمایت طلبی، توسل و تقوا و در حوزه هیجانی - معنوی دعا، یاد خدا، توسل، محبت و مهرورزی، عفو و گذشت به عنوان مؤلفه های مقابله ای در صحیفه سجادیه حین سختی می تواند موجبات کاهش غم و اندوه و اضطراب را فراهم نماید. نتیجه گیری: اندوه افراطی در فرد مانع ارتباط او با خدا و عملکرد مثبت و درنتیجه مانع رشد و تکامل وجودی وی و همچنین موجب غفلتش می شود؛ بنابراین فرد با داشتن مهارت های لازم و راهبرد درست برای رویارویی با مشکلات می تواند به آرامش روانی برسد.

تدوین و ارائه مراقبت معنوی برای خانواده هایی که بیمار سرطانی دارند می تواند نقش مهمی در آرامش آنها داشته باشد. هدف این پژوهش آن است که ابتدا عوامل تهدیدکننده آرامش و معنویت در خانواده بیماران سرطانی را شناسایی کند؛ سپس با تدوین یک بسته آموزشی مراقبت معنوی بر اساس آموزه های اسلامی، این خانواده ها را در تنش های به وجود آمده یاری و حمایت نماید تا فشارهای روحی، احساسات منفی و مشکلات اعتقادی آنها به حداقل برسد. به منظور تدوین مشکلات خانواده بیماران سرطانی، از روش کیفی استفاده شد. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته و برای تحلیل داده ها از رویکرد نظریه زمینه ای استفاده شد. جامعه آماری پژوهش، بیست خانواده بیماران سرطانی در مرکز شیمی درمانی بیمارستان شهید آیت الله دکتر بهشتی قم، بودند. انتخاب شرکت کنندگان به شیوه نمونه گیری هدفمند بود. سپس آیات و روایات مرتبط با هر مشکل جمع آوری و با رویکردی که در روش پژوهش آمده است تحلیل شد و بر آن اساس اهداف و تکنیک های جلسات بسته آموزشی تدوین شد. یافته های پژوهش نشان داد که مشکلات خانوادهٔ بیماران سرطانی شامل احساس پوچی ناشی از بی معنا شدن زندگی، از دست دادن امید، اختلال در انگیزه و آسیب دیدن باورهای بنیادین مذهبی بود. سپس بسته آموزشی مراقبت معنوی مبتنی بر آموزه های اسلامی برای خانواده بیماران سرطانی، شامل اهداف، تکنیک ها و تکالیف خانگی هر جلسه، تدوین شد. این بسته شامل ده جلسه، 75 دقیقه ای است. اهداف و تکنیک های این بسته براساس آیات و روایات تدوین شد. بسته آموزشی بسته آموزشی مراقبت معنوی مبتنی بر آموزه های اسلامی برای خانواده بیماران سرطانی، دارای ابعاد مثبت معنوی و روان شناختی است که می تواند منجر به آرامش، امید و معنایابی آنها شود. 

امام سجاد (ع) در دوران خفقان بعد از قیام عاشورا برای یادآوری هدف این قیام، مضامین عمیقی را در قالب دعا مطرح کردند. یکی از مضامین مورد توجه «رضا» است. امام سجاد7در صحیفه سجادیه 79 بار به  «رضا» اشاره نموده اند؛ با این وجود بررسی آن در صحیفه مورد توجه محققان قرار نگرفته است. از اینرو در این تحقیق با مراجعه به متن صحیفه سجادیه، مفهوم رضا تبیین و راه های تحصیل آن و کارکردهای آن در نگاه امام سجاد با روش توصیفی - تحلیلی، واکاوی شده است.  اگرانسان ها حالشان در موقعیت بلا، گرفتاری و مصیبت مانند وقتی باشد که در حالت رخاء و آسایش و رفاه به سر می برند، به مقام رضا رسیده اند؛ البته طبق دیدگاه امام سجاد (ع)، رضا یک رابطه دو سویه بین خدا و بنده است؛ انسان ها با رعایت معیارهایی مانند ایمان، عمل صالح، اطاعت از خدا، ترک گناه و انجام واجبات، می توانند موجبات رضایت خدا از خودشان را فراهم کنند. همچنانکه، بنده با نگرش و رفتارش می تواند رضایت خود از خدا را نشان دهد. در بعد رفتاری، اطاعت از خدا و جانشینان او در زمین، عبادت خدا و در بعد نگرشی، رضا به قضای الهی و شهادت به اینکه خداوند، رزق را به عدالت در میان بندگان تقسیم می کند، نشان دهنده رضایت بنده از خداست. هنگامی که خدا از بنده ای راضی باشد، او را از حوادث شر محفوظ می دارد؛ همچنان که درجه چنین بنده ای را در میان بندگان بالا می برد و بهشت را به او پاداش می دهد.

یکی از محوری ترین عناصر ادیان و مهمترین مباحث الهیات و دین پژوهی معاصر، مقوله ایمان است که پرداختن به ماهیت و تعیین جایگاه و نقش آن، تأثیری بسزا در ساحت های مختلف زندگی انسان دارد. نوشتار حاضر را سعی بر آن است تا ضمن بررسی تطبیقی ایمان در الهیات اسلامی و مسیحی، به تبیین رابطه و تاثیر ایمان بر سلامت جسمانی و روانی انسان بپردازد. در این پژوهش، معلوم می گردد که حقیقت ایمان در اندیشه اسلامی، امری ذوابعاد و دارای مراتب و ساحت های مختلف است که طیف گسترده ای از اقرار زبانی، معرفت عقلی، تصدیق قلبی، تجربه باطنی تا رفتار و اعمال خارجی را در بر می گیرد. اما از ایمان در اندیشه مسحیت، گاهی به تصدیق گزاره های وحی شده، گاهی به یک نوع احساس متعالی و فراگزاره ای که منجر به ایجاد حالت دلبستگی در آدمی، می گردد، و گاهی به تجربه حضور و تجلی خداوند در زندگی، یاد می شود. با تأکید بر مواضع وفاق و اشتراک اسلام و مسیحیت در مقوله ایمان، که شامل اعتقاد به وجود خالق، اصل وحی و نبوت، و باور به رستاخیز می شود. می توان با رویکردی کارکرد گرایانه، اثرات ایمان و اعتقاد به این اصول مشترک را بر سلامت جسمی و روحی انسان در ساحت پزشکی و روانشناسی تبیین نمود .