داوود عیوضلو

امروزه پویایی های پیچیده فضا و زمان باعث افزایش مهاجرت های درون کشوری و فراملی شده است. هدف این پژوهش، بررسی الگوی پراکنش مهاجران افغانستانی در ایران و شناخت الزامات قانونی و سیاستی مرتبط با آمایش جمعیت  آنان در کشور است. با استفاده از روش های کمی و  کیفی و با بهره گیری از نرم افزار Arc GIS، نقشه های مربوط به توزیع فضایی جمعیت مهاجران افغانستانی در کشور ترسیم شد. همچنین، به منظور بررسی الزامات سیاستی–قانونی توزیع جمعیت آنها از روش تحلیل مضمون استفاده گردید. یافته ها نشان می دهد که توزیع جمعیت آنان عمدتاً بر اساس مناطق مجاز و ممنوعه برای اقامت مهاجران است. الگوی توزیع جمعیت مهاجران افغانستانی در کشور تحت تأثیر سه عامل مهم الف) اقتصادی-محیطی، ب)گرایش مهاجران به زندگی در محلات مهاجرنشین و طرد فضایی آنها و ج) قوانین و سیاست ها ی ناکارآمد برای آمایش جمعیت مهاجران است. توزیع درون استانی مهاجران در مناطق مجاز، عمدتاً تحت تأثیر عوامل اقتصادی و دسترسی به فرصت های شغلی است. در مقیاس کوچک تر و محلی، توزیع و تراکم فضایی جمعیت مهاجران افغانستانی تحت تأثیر عواملی همچون طرد فضایی و تراکم مهاجران در محلات خاص به دلیل قیمت پایین اجاره و یا حضور بالای جعیت مهاجران مستقر است. بنابراین، مهمترین الزامات سیاستی-قانونی و مدیریتی آمایش جمعیت مهاجران افغانستانی در کشور از منظر خبرگان عبارتست از: تعیین سیاست ها ی کلان و بلندمدت و توجه به جایگاه آنها در برنامه های آمایش سرزمین، اتخاذ قوانین و مقررات آمایش جمعیت و اقتصاد اتباع خارجی، و مدیریت و نظارت بر توزیع جمعیت از طریق شناخت ظرفیت های محلی و هماهنگی بین دستگاهی.

بحث حکمروایی شهری در چند سال گذشته به یکی از موضوعات اصلی پژوهش های شهری تبدیل شده است. در این راستا این پژوهش به دنبال بررسی و ارزیابی مدیریت شهری کلانشهر تهران بر مبنای شاخص های حکمروایی مطلوب شهری و تعیین و اولویت بندی شاخص های موثر بر حکمروایی مطلوب شهری در کلانشهر تهران می باشد. برای دست یابی به این هدف با تکمیل پرسشنامه به حجم نمونه ای برابر با 400 نفر از شهروندان به این موضوع پرداخته شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها نرم افزار SPSS و آزمون آماری T-TEST و تحلیل رگرسیون چند متغیره مورد استفاده قرار گرفته است. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد و اطلاعات لازم از طریق منابع کتابخانه ای و پیمایشی به دست آمده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که مدیریت شهری کلانشهر تهران از نظر شهروندان نسبت به شاخص های پاسخگویی، مسئولیت پذیری، قانونمندی و کارآیی و اثربخشی در وضعیت خوبی قرار دارد و از لحاظ شاخص های مشارکت، شفافیت، توافق جمعی و عدالت محوری در وضعیت مناسبی قرار ندارد؛ هم چنین با ترکیب همه شاخص ها باهم وضعیت کلی مدیریت شهری کلانشهر تهران از لحاظ این شاخص ها مورد ارزیابی قرار گرفت که از این حیث این مدیریت با سطح مطلوب حکمروایی شهری فاصله دارد؛ نتایج مربوط به اولویت بندی شاخص ها از نظر شهروندان نشان داد که شاخص های مشارکت، قانونمندی، مسئولیت پذیری و پاسخگویی بیشترین تأثیر را در سطح حکمروایی مطلوب شهری در کلانشهر تهران دارند. در نهایت نیز با توجه به یافته های تحقیق پیشنهاداتی برای بهبود عملکرد مدیریت شهری در راستای حکمروایی مطلوب شهری و اجرای این رهیافت در مدیریت شهری کلانشهر تهران ارائه شده است.

بحث آلودگی هوا و بحران محیط زیست شهر تهران در سال های گذشته به یکی از دغدغه های اصلی متولیان و مسئولان ملی و شهری تبدیل شده است که تلاش برای شناخت جنبه های بحران در کنار عوامل تأثیرگذار در ایجاد شرایط کنونی در مطالعات علمی اهمیت دو چندانی یافته است. مقاله حاضر با استفاده از تحلیل گفتمان به دنبال بررسی دو گفتمان دولت ملی (دولت یازدهم، 1396-1392) و دولت محلی – شهرداری) دوره آقای قالیباف از سال 1392 تا 1396) در زمینه آلودگی هوا و تخریب محیط زیست تهران است. دولت ملی و دولت محلی هرکدام وظایف و تأثیراتی بر محیط زیست و کیفیت زندگی شهروندان تهران دارند که به دنبال نشان دادن عملکرد خود در این زمینه هستند و از اینرو هر کدام در چارچوب گفتمان خود به دنبال برجسته سازی و یا غیریت سازی برخی جنبه ها در ارتباط با عوامل آلودگی و راهکارهای کاهش آن هستند؛ که هر کدام از ابزار بازنمایی نیز در جهت اهداف خود استفاده می نمایند. نتایج تحلیل گفتمان نشان می دهد که گفتمان دولت محلی با برجسته کردن دال مرکزی حمل ونقل عمومی (آن هم بخش مترو، و نه کل سیستم حمل ونقل عمومی) و گفتمان دولت ملی با توسل بر گفتمان فن گرایی، دال مرکزی کیفیت و نظارت را برجسته می کند. تحلیل گفتمان نشان داد که دولت ملی و دولت محلی با برجسته کردن بخشی از واقعیت به دنبال ایجاد هژمونی هستند تا به جامعه اینطور وانمود کنند که بازنمایی آنها صحیح بوده و مدیریت آنها موفق بوده است. همچنین، برخی از مسائل در دو گفتمان مذکور به حاشیه رانده شده و به غایب یا غیریت تبدیل می شوند؛ که موضوع کمک و سهم دولت به حمل ونقل عمومی کلانشهرها در گفتمان دولت ملی به حاشیه رانده شده و به نوعی غایب ظاهری تبدیل می گردد و بحث تأثیر برج سازی، بلندمرتبه سازی و مدیریت ترافیک شهری ناشی از کاربری اراضی در گفتمان دولت محلی از طریق "غیرعلمی" یا "سیاسی کاری" خوانده شدن آن سرکوب شده و به غیریت تبدیل می گردد. نتایج تحقیق حاکی از این است که نقش مردم و مدیریت یکپارچه به عنوان دال تهی هر دو گفتمان قابل شناسایی می باشد.

بررسی توزیع خدمات شهری در سال های گذشته مورد توجه زیاد متخصصان برنامه ریزی شهری قرار گرفته است. از آنجا که هدف هر دولتی برقراری عدالت در سطوح مختلف جامعه می باشد، هدف این تحقیق نیز بررسی توزیع خدمات شهری در شهر متوسط اندام مرند در استان آذربایجانشرقی می باشد. روش تحقیق این مقاله توصیفی – تحلیلی می باشد و همچنین از روش کتابخانه ای و همچنین آمار سازمان ها و شهرداری بمنظور جمع آوری داده های تحقیق استفاده شده است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی ارتباط بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات شهری در نواحی پنجگانه شهری مرند و ارزیابی برخورداری نواحی شهری و جمعیت آن، از خدمات شهری صورت گرفته است. در این پژوهش، برای ارزیابی نحوه پراکنش جمعیت از مدل آنتروپی نسبی و برای ارزیابی توزیع خدمات از مدلهای VIKORو TOPSIS استفاده شده است. نتایج مدل آنتروپی (0،87305) نشان می دهد که پراکنش جمعیت در نواحی شهری به صورت متناسبی صورت گرفته است، هم چنین نتایج ارزیابی توزیع خدمات شهری در نواحی شهری نشانگر آن است که ناحیه شهری 5 کمترین برخورداری از خدمات شهری و ناحیه 3 بیشترین برخورداری در دو مدل VIKORو TOPSIS را دارا می باشند. در ادامه پژوهش با استفاده از مدل اسپیرمن به ارزیابی هم بستگی بین رتبه جمعیت و تاثیر آن در برخورداری از خدمات شهری پرداخته شد که نتیجه (0،6) نشان می دهد هم بستگی بالایی بین رتبه جمعیتی و دسترسی به خدمات شهری وجود دارد.

بافت های قدیمی شهرها به عنوان ارزشمندترین بافت های شهری هستند که ارزشهای فرهنگی اصیل زیادی برای شهرها دارند. اکثر بافت های قدیمی در طول زمان با فرسودگی مواجه شده و شادابی و سلامت خود را از دست می دهند. یکی از مهمترین مسائلی که در چند دهه اخیر مورد توجه مسؤولان و اندیشمندان مسائل شهری و بخصوص بافت های فرسوده شهری قرار گرفته است موضوع استفاده از ظرفیت های سرمایه اجتماعی بمنظور تسهیل در روند بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری است. سطح اعتماد، مشارکت، انسجام اجتماعی و سایر مؤلفه های سرمایه اجتماعی افراد ساکن در بافت های فرسوده از مهمترین ظرفیت ها بمنظور بهبود وضعیت این بافت های شهری می باشند. از این رو در این تحقیق به بررسی میزان تأثیر مؤلفه ی سرمایه اجتماعی و تأثیر میزان هر یک از شاخص های آن در مشارکت ساکنان بافت های فرسوده منطقه 9 شهرداری تهران پرداخته می شود. روش تحقیق این مقاله توصیفی – تحلیلی بوده و به منظور بررسی سطح سرمایه اجتماعی افراد و همچنین میزان تمایل آنها به مشارکت در بافت های فرسوده از ابزار پرسشنامه بهره گرفته شده است. همچنین به منظور آزمون فرضیات تحقیق از نرم افزار SPSS و تحلیل-های آماری پیرسون، آزمون تفاوت میانگین T، تحلیل واریانس یک طرفه و تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج آزمون نشان دهنده این است که مؤلفه های سرمایه اجتماعی نقش زیادی در تبیین میزان مشارکت ساکنان بافت فرسوده در بهسازی و نوسازی دارد و با تاکید بیشتر بر ظرفیت سرمایه اجتماعی ساکنان این بافت ها می توان از این عامل در جهت تسریع در روند نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری استفاده نمود.

سرمایه اجتماعی از مهمترین مفاهیمی است که امروزه تأثیر فراوانی بر تمامی جنبه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع دارد. از اینرو این موضوع در چند دهه گذشته مورد توجه اندیشمندان رشته های مختلف قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی با تأثیری که بر احساس امنیت افراد دارد می تواند یکی از کلیدی ترین عوامل ارتقاء سطح احساس امنیت در بین جوامع انسانی باشد. ازاینرو بررسی روابط سرمایه اجتماعی و احساس امنیت در چارچوب دیدگاههای موجود هدف اصلی این تحقیق است. بدین منظور با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی اطلاعات و داده های مورد نیاز از منابع کتابخانه ای و با روش پیمایشی با انتخاب 400 نمونه تصادفی در 2 شهر و 10 روستای شهرستان کوهدشت جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفت. برای سنجش سرمایه اجتماعی از متغیرهای اعتماد عمومی، اعتماد رسمی، مشارکت عمومی و مشارکت رسمی و برای سنجش احساس امنیت از متغیرهای احساس امنیت عمومی، رضایت از مسئولین امنیتی و ترس از انواع فضاهای شهری و روستایی استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از وجود همبستگی معنادار بین متغیرهای اعتماد عمومی، اعتماد رسمی و مشارکت عمومی با متغیرهای احساس امنیت می باشد ولی از لحاظ مشارکت رسمی همبستگی معناداری با احساس امنیت مشاهده نمی شود. همچنین طبق یافته های تحقیق بین ویژگی های دموگرافیکی (جنسیت، سن و سطح تحصیلات) با سرمایه اجتماعی و احساس امنیت روابط معناداری مشاهده می شود.

سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی و پتانسیل قدرت مردمی، مورد توجه بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است. به عقیده ی بسیاری از صاحب نظران، یکی از عوامل مهم در افزای ش سرمایه ی اجتماعی در جامعه، دین داری مردم است. در این تحقیق به بررسی نقش دین داری در افزایش سرمایه اجتماعی افراد پرداخته می شود. این موضوع به صورت تطبیقی میان نقاط شهری و روستایی شهرستان کوهدشت بررسی شده و تفاوت میان این دو جامعه از نظر دین داری و تأثیر آن بر سرمایه ی اجتماعی تجزیه و تحلیل شده است. روش تحقیق مقاله ی حاضر، توصیفی – تحلیلی بوده و برای گردآوری اطلاعات از روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. از این رو تعداد 400 پرسش نامه در نقاط شهری و روستایی شهرستان کوهدشت تهیه و جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده است. دو نقطه ی شهری و ده نقطه ی روستایی به روش تصادفی به عنوان نمونه ی موردی انتخاب شده و با توجه به نسبت جمعیت نقاط شهری و روستایی، تعداد 185 پرسش نامه در نقاط شهری و تعداد 215 پرسش نامه در نقاط روستایی توزیع گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از نرم افزار آماری SPSS استفاده شد. با توجه به نوع متغیرها از دو آزمون T-Test مستقل و آزمون هم بستگی پیرسون استفاده شد. همچنین دین داری در این تحقیق در پنج بعد (فکری، اعتقادی، مناسکی، تجربی و پیامدی) و سرمایه ی اجتماعی در چهار بعد (اعتماد عمومی، اعتماد رسمی، مشارکت عمومی و مشارکت رسمی) بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که از لحاظ ابعاد دین داری و سرمایه اجتماعی، تفاوت معناداری میان نقاط شهری و روستایی وجود دارد. همچنین تأثیر دین داری بر افزایش سرمایه اجتماعی در نقاط روستایی، بیش تر از نقاط شهری است.

از پیامدهای ناگوار رشد ب یرویه ی شهرها، افزایش جرایم شهری است. با توجه به شرایطفیزیکی موجود در شهرها، آلودگی صوتی و آلودگی هوا، شرایط زیست محیطی نامناسب،شلوغی و تراکم جمعیت و...، شهرها آماده ی تبدیل شدن به مکانهای وقوع جرم هستند . باوجود تأثیر عوامل مختلف در زندگی شهری، امنیت مهمترین عامل برای اسکان شهروندان دریک محیط و محلّه ی شهری است. بدیهی است امنیت شهری نیز مانند تمام مسائل دیگرشهر، پیرو قوانین و مقرراتی است که در آن زمینه تصویب م یشود. در این پژوهش، قوانین ومقررات شهری مصوب ایران مورد بررسی قرار گرفته تا مشخّص شود، در این قوانین تا چهمیزان به ایجاد کالبد شهری امن توجه شده است. سپس به کمک پرسش نامه میزان رعایتقوانین مصوب در زمینه ی امنیت شهری در منطقه ی 13 شهر تهران بررسی شده است. نتایجبررسی های پژوهش نشان داد که در قوانین شهری ایران هیچ قانونی با عنوان ایجاد کالبدشهری امن وجود ندارد، ولی در روح و محتوای برخی از قوانین به طور غیرمستقیم به ایجاد فرمکالبدی امن اشاره شده و با رعایت درست قوانین فوق، امنیت شهری نیز برقرار خواهد شد .نتایج حاصل از پرس شنامهها نیز بیانگر آن است که عملکرد شهرداری در اجرای قوانینی کهبه طور غیرمستقیم باعث ارتقای امنیت منطقه میشود، کم بوده و بر اساس طیف لیکرت درتمامی موارد رقمی پایینتر از 3 (متوسط) داشته است؛ اما همین عملکرد ضعیف، نقش بسیارمهمی درکاهش ناامنی منطقه داشته است؛ به گونه ای که ارزیابی مردم از تأثیر عملکردشهرداری حتّی با دامنه ی ضعیف در تمامی موارد امنیتی مورد پرسش، بالاتر از میزان متوس طبوده است. همچنین آزمون تی نیز این موضوع را نشان داد که عملکرد شهرداری بسیارپایی نتر از میزان احساس ناامنی مردم است.

امنیت از مهم ترین ابعاد زندگی افراد و از بارزترین وجوه آرامش برای ساکنان شهرها و روستاها به شمار می آید. به دلیل تفاوت فضاهای شهری و روستایی و نیز تفاوت های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهرنشینان و روستاییان، احساس امنیت متفاوتی در فضاهای شهری و روستایی به چشم می خورد. از این رو تحلیل تطبیقی تفاوت احساس امنیت در بین سکونتگاه های شهری و روستایی در چارچوب نظریه های موجود، موضوع اصلی پژوهش در این مقاله است. بدین منظور با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، اطلاعات و داده های مورد نیاز از منابع کتابخانه ای و با روش پیمایشی با انتخاب 400 نمونه تصادفی در 2 شهر و 10 روستای شهرستان کوهدشت جمع آوری شدند. نتایج تحلیل ها مشخص می سازد که از لحاظ احساس امنیت عمومی تفاوت معنی داری بین نقاط شهری و روستایی وجود ندارد؛ ولی از لحاظ ترس از فضاهای شهری و روستایی، تفاوت بین شهر و روستا معنی دار است. همچنین نتایج حاکی از آن اند که با حرکت از فضاهای خصوصی به سمت فضاهای عمومی، بر میزان ترس مردم افزوده می شود؛ و این موضوع در روستاها بیشتر از شهرهاست

با توجه به اینکه مهمترین هدف متخصصان و مسؤولان شهری ایجاد رفاه و آسایش شهروندان است، به همین علت، لذا احساس امنیت از مهمترین مقولات مورد توجه متخصصان برنامه ریزی شهری و علوم اجتماعی در چند دهه گذشته بوده است. گستره احساس امنیت در افراد، متأثر از عوامل متعددی است که یکی از مهمترین این عوامل دینداری و سطح اعتقادات فرد است که عاملی مهم در افزایش سطح احساس امنیت فرد در هنگام حضور در شرایط سخت و مکان های ناامن تلقی می شود. هدف این مقاله، بررسی روابط ابعاد دینداری با متغیرهای احساس امنیت در سطح شهرستان کوهدشت است. بدین منظور برای بررسی روابط ابعاد دینداری و احساس امنیت از روش تحقیق توصیفی – تحلیلی استفاده و داده های مورد نظر از منابع اسنادی و روش پیمایشی با انتخاب 400 نمونه تصادفی در 2 شهر و 10 روستای شهرستان کوهدشت جمع آوری و تحلیل شده است. دینداری در پنج بُعدِ فکری، اعتقادی، مناسکی، تجربی و پیامدی و احساس امنیت در سه بخش احساس امنیت عمومی، رضایت از مسؤولان امنیتی و ترس از انواع فضاهای شهری و روستایی سنجش شده است. یافته­های تحقیق حاکی از وجود همبستگی معنادار بین اکثر ابعاد دینداری با متغیرهای احساس امنیت است. همچنین، نتایج بررسی ها نشان دهنده این نکته است که ابعاد دینداری بیشترین ارتباط را با متغیر ترس از انواع فضاهای شهری و روستایی دارند. با توجه به یافته های تحقیق، ضرورت توجه به اصول و شعائر اسلامی و گسترش برنامه های مذهبی و فرهنگی به منظور افزایش سطح احساس امنیت مردم بیش از پیش احساس می گردد.