ضحی معتمدی

بازار سنتی ایران به عنوان یکی از گروه های تأثیرگذار در پیروزی انقلاب اسلامی مطرح بود. پس از پیروزی انقلاب، رابطه بازار با دولت دگرگون شد. در بررسی این دگرگونی، دو فرضیه قابل طرح است؛ اول، استقلال بازاریها از دولت و دوم، تسلط دولت بر بازار و اصناف. پس از ارائه شواهدی از طریق روش تحقیق تاریخی، به نظر میرسد هر دو فرضیه به واقعیت های بازار پس از انقلاب اشاره میکنند. نتیجه این مطالعه نشان میدهد که در دهه اول پس از انقلاب اسلامی، رابطه بازار با دولت دچار دگرگونی شد؛ یعنی با پیوستن بخشی از بازار به دولت، بخش دولتی بازار شکل گرفت و مناصب مهم دولتی به آنها اختصاص یافت و بخش غیرسیاسی بازار نیز پس از انقلاب، به حالت انزوا گرایید و قدرت خود را در جامعه مدنی از دست داد.

نوشتار حاضر به معرفی کتاب"دومین گزارش وضعیت اجتماعی ایران" می پردازد. آماده سازی این کتاب در مؤسسه غیردولتی "رحمان" انجام شده است؛ رحمان، در پاییز 1390 اقدام به انتشار گزارشی از وضعیت اجتماعی ایران نمود. پیش از آن "در ایران، اولین گزارش وضعیت اجتماعی با عنوان شاخص های اجتماعی شهر تهران، درشهریور 1357 زیر نظر احمد اشرف در سازمان برنامه و بودجه شهر تهران تدوین و منتشر شد. پس از آن تلاش هایی به منظور تدوین گزارش های مشابه به عمل آمد اما هیچ یک از جامعیت لازم برخوردار نبود" (مدنی،1390: یازده). اولین هدف از تهیه این نوع گزارش چنان که در پیش گفتار کتاب مطرح شده است؛ به تصویر کشیدن مسائل اجتماعی ایران بوده است چراکه، در بحران ها و آسیب پذیری های اجتماعی، مهم ترین تهدید و خطر، نشناختن و بدشناختن مسائل و آسیب های اجتماعی و نه الزاما صرف وجود آنهاست(همان: پیش گفتار). اهمیت معرفی کتاب مورد بحث در این است که از سوی یک نهاد مدنی تدوین شده و زاویه نگاهی متفاوت از گزارش های دولتی دارد و نیز؛ برای اولین بار است که یک نهاد مدنی در ایران، امر گزارش گری وضعیت اجتماعی را چنان ضروری فرض کرده که گزارش گری را استمرار بخشیده است.