حمید حسین نژاد محمدآبادی

یکی از مقوله های مهم در زندگی و روابط اجتماعی انسان ها، چگونگی تنظیم رفتارهای مبتنی بر تحکیم در حوزة قدرت سیاسی و اصول و ضوابط حاکم بر این روابط به ویژه در حوزه آمریت است. دین اسلام به عنوان آخرین آیین الهی و پیامبر اسلام (ص) به عنوان رسول خاتم و اهل بیت او به عنوان رهبران الهی در تنظیم روابط اجتماعی و سیاسی، جایگاه رفیعی را برای اخلاق قائل شده و حضرت علی بن موسی الرضا (ع) نیز با ضمیمه کردن دو مقوله مهم از حیات اجتماعی یعنی اخلاق و سیاست، در طول حیات طیبه خویش و به ویژه در دوران ولایتعهدی تصویر روشنی از ضرورت به کارگیری روش های مبتنی بر اخلاق در حوزه سیاست نشان داده اند.هدف این مقاله بررسی اخلاق محوری در حوزه سیاست طبق بیان و سیره امام رضا (ع) است و سعی کرده مهم ترین مؤلفه ها و شاخص های این نگرش را از دیدگاه آن حضرت مورد مداقة اجمالی قرار دهد.

« آیات الأحکام » آیاتی از قرآن است که به تنهایی یا به کمک آیات دیگر، حکم یا احکامی از مسائل فقهی را به عنوان یکی از مهم ترین مباحث اسلامی در طول قرن ها، مورد گفتگو قرار داده است. بر اساس فرموده خداوند، پیامبر (ص) نخستین مفسر قرآن به شمار مى رود که وظیفه دارد آیات قرآن ازجمله آیات فقهى را براى مسلمانان تفسیر کند. پس از پیامبر اکرم (ص) ، اهل بیت (ع) نیز به تفسیر آیات فقهى قرآن پرداختند. ایشان توجهی خاص به بیان احکام الهی داشتند، فراوانی روایت های رسیده از آن بزرگواران، گواه این مدّعاست. از سوی دیگر ایشان عنایت ویژه بر مرجعیّت قرآن و لزوم استفاده از آن داشته اند. نتیجه طبیعی این دو آن است که « آیات الأحکام » مورد توجه ویژه اهل بیت (ع) قرار بگیرد. این مقاله می کوشد تا به منظور توجه دادن محققان به میراث گران قدر تفسیری امام رضا (ع) ، بخش هایی از این میراث تفسیری را که در ذیل آیات الأحکام آمده است، از منظر تفسیر و نه فقه بررسی کند.

روایت های امام رضا (ع) که در قالب احادیث، مناظره ها و مباحث علمی سامان یافته، در منابع حدیثی از اهمیت و امتیاز خاصی برخوردار است. امام (ع) علاوه بر اینکه برای پرسش های مختلف عالمان ادیان و مکاتب، پاسخی درخور داشتند، بر مبنای اعتقادی شخص مخاطب سخن می گفتند و استدلال می کردند و این مهم، یکی از مظاهر توانمندی علمی معرفتی ایشان بود. در این مقاله به فراوانی و گستردگی موضوعی روایت های امام (ع) در منابع فریقین پرداخته شده است. با مقایسة آماری در منابع، در اغلب منابع اهل سنت، با وجود اینکه از راویان معاصر امام (ع) روایت های زیادی نقل شده است، اما در مورد روایت های امام (ع) خلأ روایی دیده می شود. با بررسی حاضر مشخص شد که موضوع های فقهی و اخلاقی، گسترة وسیعی از روایت های امام (ع) را در منابع حدیثی شیعه دربر می گیرد.