محمود پروانه

در اندیشه امام خمینی(ره)، با توسعه حوزه مسئولیت­های نظام اسلامی، هدف ازتأسیس چنین نظامی در سه سطح ملی، منطقه­ای (اسلامی) و جهانی تعریف می­شود. لذا رویکرد جامع ایشان به نظام سیاسی اسلام در دوران عدم قیادت امام معصوم، ازنوع برون­گرا و جهان­گرایانه است. یعنی ایشان تلاش در جهت توسعه نفوذ اسلام در دنیا را مسئولیت اصیل دولت اسلامی در ورای مرزهای ملی می­داند. درمنظرامام، راه موفقیت چنین رویکرد جهان­گرایانه اسلامی، در صدور انقلابی است که به تحقق یک حکومت اسلامی کارآمد انجامیده است. اندیشه صدور، آرمان مشترک اغلب انقلاب­هاست که البته نوع و ماهیت چنین اقدامی در انواع آن­ها متفاوت ­است. در اندیشه و سیره سیاسی امام خمینی مبتنی بر مبانی دینی، صدور دارای مختصات خاص خود است. در این رویکرد آرمان­گرایی واقع­بینانه، صدور انقلاب اسلامی یک راهبرد با دو وجه راهبردی است که بر اساس نفع طرفین، به تأمین منافع ملی توأمان با پیگیری مسئولیت­های فراملی می­انجامد.

در سیر تکاملی اندیشه فلسفی مسلمین، صدرالمتألهین توانست بسیاری از معضلات اقطاب خود ازجمله در علم النفس را برطرف کرده، طرح نوینی از آن ارائه نماید. بدیهی است نفس شناسی ملاصدرا نیز بر مبادی و اصول فلسفی او استوار شده است. این پژوهش به­دنبال تبیین تأثیر نظریه حرکت جوهری صدرا – به­عنوان یکی از اصول بنیادین فلسفی اش- بر مختصات و تفاوت های نفس شناسی او می باشد. ازجمله این تأثیرات می توان به مباحث حدوث و بقای نفس، حقیقت نفس، تحول در برخی براهین تجرد نفس، رابطه نفس با بدن، رابطه نفس با قوای آن، اتحاد عاقل و معقول، موت طبیعی و اخترامی، ابطال تناسخ، تجرد قوه خیال و معاد جسمانی اشاره کرد.

نگارنده، ضمن تشریح ادله متقن رسالت جهانی اسلام، به معرفی رویکردهای مختلف به مسئله پژوهش، تحت عنوان رویکردهای جهان گرایی اسلامی می پردازد. آنگاه به مدد دورهیافت، براساس اندیشه امام به بررسی این رویکردها و نقد آنها اقدام کرده، رویکرد متفاوت و جامع امام را در موضوع مذکور تبیین می کند. بدین سان توضیح می دهد که سیره سیاسی امام خمینی(ره) در تبیین نسبت منافع ملی نظام اسلامی با مسئولیت های فراملی آن، دیدگاه سایر رویکردها در تضعیف یا حذف یکی ازطرفین این نسبت به نفع دیگری را نفی کرده، مدعی یک رابطه مبتنی بر دیالکتیک تنافع (نفع دوطرفه) بین این دوحوزه از سیاست نظام اسلامی است.

انقلاب اسلامی ایران برای خود رسالتی جهانی قائل است. این رویداد، خود را جزء و زمینه­ساز جریانی می­بیند که آرمان آن از جهان­گیری تا جهان­داری اسلام به رهبری امام موعود (عجل الله فرجه الشریف) می­باشد. لذا در جهت گسترش حوزه نفوذ اسلام درجهان تلاش می­کند. در مواجهه با چنین رویکردی، و با وجود گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، هنوز برای عده­ای این سوال مطرح است که، با توجه به مسایل ومصالح داخلی، چرا باید در بیرون از مرزهای ملّی و جهت انجام به اصطلاح رسالت­های جهانی هزینه کنیم. درتبیین این موضوع دوسوال اساسی پیش می­آید: نخست اینکه آیا اساساً چنین رسالت ومسؤولیتی در عصر غیبت امام معصوم(ع) متصور است؟ و دوم اینکه در صورت ایجاد تزاحم بین منافع ملی با مسؤولیت­های فراملی، اولویت باکدام است؟ در پاسخ به پرسش­های اندیشناک فوق، رویکردهای متفاوتی ارایه شده است. این مقاله با تعبیر این رویکردها به جهان­گرایی اسلامی، در مقام آن برآمده است تا ضمن معرفی موارد مقارن با نهضت اسلامی در ایران، براساس اندیشة سیاسی امام خمینی(ره) به نقدآنها پرداخته و از این رهگذر رویکرد امام را تبیین نماید.

این پژوهش به منظور بررسی نسبت سیاست رسانه ای با سیاست خارجی دولت های ایران و آمریکا، به مطالعه ی موردی گزارش های خبری چهار روزنامه ی انگلیسی زبان در این دو کشور پرداخته است که وابستگی واضحی به حاکمیت دارند. در این بررسی از روش تحلیل مقابله ای با ابزار تحلیل مقابله ای کلام و ژانر استفاده شد. نتایج نشان دهنده ی تفاوت مهمی در نسبت سنجی موردنظر در دو کشور ایران و آمریکا است. الگوی آمریکایی، مبتنی بر هم سازی خط مشی و سیاست رسانه ای با سیاست خارجی و رویکرد القاء محور آن است؛ درحالی که در ایران چنین رویکردی تقریبا دیده نمی شود. سبک حاکم بر عمده ی گزارش های خبری روزنامه های ایرانی عمدتا هرم وارونه هستند که صرفاً برای اطلاع رسانی و خبر دادن مورد استفاده قرار می گیرند و تاثیر قابل تاملی بر کاهش آزادی عمل سیاست خارجی کشور برجای می گذارند.

پرسش از چیستی سعادت و چگونگی نیل به آن، اندیشمندان را به آرای متنوعی رهنمون شده است. در این میان، ارسطو با سیر از درون واقعیت انسان و جامعه به سوی آرمان سعادت، ایدهای در خور توجه بر جای گذاشته است. وی سعادت را در فضیلت عقلی و اخلاقی و تحقق آن را به واسطه مدنیالطبعبودن انسان، وابسته به جامعه سیاسی میداند. لذا غایت سیاست، تحقق فضیلت و بهتبع، شادی فرد و جامعه است. توفیق نظم سیاسی در فضیلتمندی شهروندان، وابسته به نظم اقتصادی متناسب است که در دارایی معتدل و معطوف به خیر عمومی تعریف میشود. نظم اقتصادی تجویزی ارسطو، مالکیت خصوصی و میانه در کنار مصرف اشتراکی است، چراکه ثروت بیحد و فقر کمینه، مانع فضیلت و عامل زوال آن است. نمود این نظم اقتصادی متعادل، دولت طبقه متوسط است که به واسطه آن، دوستی، به عنوان فضیلت برتر جامعه سیاسی ظاهر میشود. بدینترتیب ارسطو فضیلتمندی تحققپذیر و فراگیر در بین مردمان را بر فضیلت ناکجاآبادی و نخبهگرایانه افلاطونی ترجیح میدهد.