هادی رضوان

زیباشناسی یکی از مهم ترین عرصه های نقد در دوران معاصر است؛ به گونه ای که ناقدان و اهل فن، به جنبه های گوناگون آن توجهی کرده اند. از آنجا که امروزه، متون ادبی از جنبه های مختلف فنی، لغوی، بلاغی و همچنین از نظر اسلوب و ساختار تحلیل و بررسی می شوند، نگارندگان درصدد یافتن گوشه ای از زیبایی های سوره ای هستند که «عروس قرآن» نامیده شده است.صنعت مقابله- که یکی از اسلوب های بلاغی است و در قرآن کریم نیز به بهترین شکل نمود یافته است- در این سوره مبارکه، زیبایی، طراوت و جذابیتی اعجاب آور را پدید آورده است؛ علاوه بر آن، مبحث فاصله نیز- که نمودی از نظم قرآنی است – زیبایی های این سوره را دو چندان کرده است. در این پژوهش، از منظر زیباشناختی به متن قرآن- که به حق در اوج استحکام و زیبایی قرار دارد- نگریسته و دو اسلوب بلاغی مقابله و فاصله را در سوره الرحمن بررسی کرده ایم.

کانت البلاغه عباره عن نظرات متناثره فی الم صادر الن حویه وکانت الج هود النحویه متقدمه على علوم البلاغه ، حتى أن کثیراَ من المباحث التی بحثها أهل البلاغه تحدث عنها النحاه قبل تدوین البلاغه. وبعد استقلال العلوم البلاغیه دخل کثیر من المسائل التی هی من صمیم علم النحو فیها وعند التحقیق والتأمل یعلم أنها لاعلاقه لهذه المسائل بموضوع البلاغه وعلم المعانی . ومن هذه المسائل أحوال المسندالیه والمسند وأحوال متعلقات الفعل والقصر والفصل والوصل . فالبلاغیون عرفوا المعانی بأنها علم بأحوال اللفظ العربی التی بها یطابق مقتضى الحال ؛ وهذه المسائل بیان للأصول النحویه أو المعانی الوضعیه التی لاتتغیر . فالأبواب التی تتعلق بعلم المعانی قلیله جداَ ، حتى أنها تنحصر فی مباحث کالإیجاز والإطناب والمساواه وبعض مسائل الإنشاء والخبر.

بر خلاف بسیاری از مطالعات در حوزه ی نحو عربی، پژوهش های علی أبو المکارم از جایگاه ویژه ای برخوردارند. او در آثارش سعی کرده تا با مطالعه ای روشمند تاریخ نحو عربی را به شکلی کلی و جامع مورد مطالعه قرار دهد. کتاب "أصول التفکیر النحوی" از مهمترین این آثار است که مؤلف در آن از مشکلات پیش روی مطالعات نحو عربی سخن گفته و در پی آن بوده تا با بازسازی روش های کلاسیک مطالعات نحو عربی، عناصر سلبی و ایجابی آن را از هم بازشناسد. نویسنده در این مقاله با مطالعه این کتاب، به این نتایج رسیده است: نویسنده ، با باز شناسی قیاس لغوی و استقرائی از قیاس ارسطوئی عمده ترین مشکل آموزش نحو عربی را تأثیر پذیری از حکمت یونان دانسته و کوشیده است تا بهترین شیوه در آموزش نحو عربی را که مناسب عصر حاضر نیز هست، ارائه دهد. به نظر او، با رهایی از قواعد پیچیده ناشی از سیطره فلسفه ارسطو و بازگشت به روش طبیعی یادگیری نحو بر اساس رویکرد نحویان دوران استقرا، زمینه را برای احیای قواعد آسان وطبیعی در یادگیری زبان مهیا می کند. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی فصل ها و عناوین مختلف کتاب را مورد مطالعه قرار می دهد.

اللغه العربیه تلعب دورا أساسیا فی فهم القرآن الکریم وما أثیرت حوله من الشبهات؛ إذ یُعالَج النص القرآنی بالدراسات الصرفیه، والنحویه، والبلاغیه وبالنظر فی الدلالات اللغویه لألفاظه. قد ألف بعض الناقدین الإیرانیین کتبا باللغه الفارسیه فی نقد القرآن الکریم، وتطرقوا من خلالها إلى قضایا مختلفه، وأثاروا شبهات فقهیه، وکلامیه ولغویه. مع کثره الردود العلمیه على هذه الکتب، لیس ثمه بحث یهتم بالمستوى اللغوی لدى هؤلاء الناقدین وکتبهم بحثاً لغویاً بحتاً. هذا البحث یهدف من خلال المنهج الوصفی التحلیلی إلی دراسه بعض الشبهات المثاره فی هذه الکتب، دراسه لغویه بحته مستمداً العلوم العربیه کالصرف، والنحو، والبلاغه وعلم الدلاله، فیحدّد خطوره المعرفه اللغویه لدی دارس القرآن ومدى إلمام هؤلاء الناقدین بالعلوم اللغویه فی العملیه النقدیه. فتم تطبیق هذه العلوم على شبهاتهم. وتوصلت الدراسه إلى أنهم أخطأوا فی کثیر من شبهاتهم نتیجه ضعف مستواهم فی العلوم اللغویه العربیه، فلم یستخرجوا المعنى الصحیح للمفردات وفق القیاس الصرفی والمقیاس الدلالی والمعجمی، ولم یفهموا تراکیب الکلمات النحویه فی الجمل القرآنیه، وما لها من المعانی والأحکام، کما لم یفهموا المعانی الثانویه ودلالات العبارات القرآنیه بسبب عدم إلمامهم بالأسالیب البلاغیه فی کلام العرب وفهم قواعدها.