ابوالفضل قنبری

در دهه های اخیر شهرهای ایران مانند بسیاری از شهرهای جهان سوم دچارتحولات چشمگیری شده اند، به طوریکه روند رشد شهرنشینی درپی تحولات اقتصادی، اجتماعی، موجب رشد لجام گسیخته و بی قواره شهرهای با نقش ملی و ناحیه ای گردیده که در اغلب شهرهای کشور ناشی از فقدان سیاست های مناسب ساخت و ساز و بی برنامگی در بهره برداری مناسب و با مبنای علمی از زمین شهری می باشد. شهر مرند به عنوان یک شهر میانه اندام در ساختار فضایی استان آذربایجان شرقی نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور مستثنی از این حادثه ی عظیم شهرنشینی نبوده است. بررسی داده ها نشان می دهد جمعیت شهر طی 55 سال اخیر نزدیک به 9 برابر رشد داشته که این رشد فزاینده جمعیت، گسترش بی رویه شهر را نیز در پی داشته است، به طوریکه این شهر با گسترش فیزیکی26 برابری طی این دوره مشکلاتی از قبیل: تخریب زمین های کشاورزی اطراف شهر، مشکلات زیست-  محیطی، کمبود امکانات زیربنایی و... را ایجادکرده است. از این رو توسعه سریع و بدون ضابطه شهر مرند، شکل نامتجانس و ناهنجاری را به ساخت کالبدی شهر داده است. در مقاله حاضر، با بهره- گیری از مدل آنتروپی هلدرن و تجزیه و تحلیل های آماری، چگونگی روند رشد و گسترش کالبدی-  فضایی این شهر در خلال سال های  (1390- 1335) در گستره فضایی آن مورد بررسی قرار گرفته است. روش جمع آوری داده ها و اطلاعات در این پژوهش، میدانی و اسنادی است. براساس مدل هلدرن67 درصد از رشد فیزیکی شهر در فاصله سالهای1390- 1335 مربوط به رشد جمعیت بوده و 33 درصد مربوط به رشد افقی و پراکنش شهری(Sprawl) می باشد که این عامل نتیجه عدم نظارت و کنترل مدیران شهری و نداشتن طرح و برنامه ای مدون جهت گسترش فیزیکی شهر است.

با توجه به فضای رقابتی موجود بین مقصدهای گردشگری، متولیان امر در مقصدهای گردشگری سعی دارند تا با بهره گیری از ابزارهای بازاریابی چون برندسازی، مزیت رقابتی مطلوبی را در بازار گردشگری کسب کنند. شهرها به عنوان یکی از اصلی ترین مقاصد گردشگری نیز از این امر مستثنی نیستند و سعی در جلب توجه گردشگران دارند. لذا به دنبال حضور شهرها در فضای رقابتی، مفهوم برندسازیشهری به عنوان ابزاری برای ارائه تمایز در مقصد شهری مورد نظر مطرح گردید. برای تعیین تصویر شهری شاخص هایی در نظر گرفته شده اند، که آگاهی از تصویری که ساکنان مقصد شهری مورد نظر نسبت به شهر خود دارند و نیز بررسی رابطه بین عوامل متغیر زمینه ای ساکنان با تصویری که از شهر در ذهن دارند، در تعیین برند شهری موثر و مفید خواهد بود. پژوهش حاضر با هدف بررسی تصویری که ساکنان شهر تبریز نسبت به شهر خود دارند و نیز بررسی رابطه بین عوامل متغیر زمینه ای ساکنان شهر چون سن و جنسیت و محل تولد ساکنانبا تصویر شهری، از روش تحلیلی- توصیفی و کاربردی بهره گرفته است. جامعه آماری شهروندان ساکنتبریز است کهبنا به نامحدود بودن جامعه، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 384 تعیین شد. داده های حاصل از پرسشنامه ها با استفاده از نرم افزار SPSS21 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.بنا به یافته های پژوهش ساکنان شهر تبریز تصویری مطلوب از شهر در ذهن خود دارند همچنین بین عوامل زمینه ای ساکنان شهر چون سن و جنسیت و تصویری که از شهر در ذهن خود دارند رابطه معناداری وجود ندارد. اما بین محل تولد ساکنان شهر تبریز و تصویری که از شهر در ذهن خود دارند رابطه معناری وجود دارد.

مقدمه: تکوین و تشدید حاشیه نشینی در پیرامون شهرها تحت تأثیر روابط نابرابر سیاسی- اقتصادی در سطح جهانی، ضعف برنامه های ملّی در سطح میانی و برنامه ریزی شهری در سطح خرد شکل گرفته و در این راستا شهر تبریز نیز همانند سایر شهرهای بزرگ ایران، خیل عظیمی از جمعیت حوزه های روستایی و شهرهای کم جمعیت را به سوی خود کشانده و زمینه ساز افزایش میزان حاشیه نشینی شده است و مهمّ ترین هدف از پژوهش حاضر بررسی علل و عوامل تشدید حاشیه نشینی در شهر از منظر عوامل برنامه ریزی ناحیه ای است.داده و روش: تحقیق حاضر، از دیدگاه ماهیت روش، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری، ساکنان مناطق حاشیه نشین کلانشهر تبریز (مناطق قربانی، سیلاب، حیدرآباد، مارالان، ساری زمی، آخمه قیه، آخر طالقانی، قسمت های از لاله، محله غازان داغی و پاتوق) می باشند. این مناطق طبق سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395 دارای 309581 نفر جمعیت بوده و با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. افرادی به عنوان نمونه انتخاب گردید که اطلاعات کافی در این زمینه داشتند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات نیز از آمارهای توصیفی و استنباطی (تی تک نمونه ای، کندال، تحلیل عاملی و تکنیک معادلات ساختاری) استفاده شد.یافته ها: نتایج حاصله نشان م ی دهد، مهمترین عوامل مؤثر در تشدید و گسترش حاشیه نشینی در کلانشهر تبریز عبارتند از؛ 1) مدیریت و برنامه ریزی و سیاست گذاری و فناوری، 2) جاذبه های اقتصادی، رشد جمعیت و بروز مخاطرات محیطی، 3) نابرابری درآمدی و دسترسی به شغل و امکانات، 4) دافعه های اقتصادی محل سکونت مبدا و اختلافات قومی، 5) دافعه های اجتماعی فرهنگی محل سکونت قبلی، 6) رشد جمعیت روستا و میل به مهاجرت و 7) یافتن شغل و مسکن. در این میان عامل های اول و دوم به ترتیب با مقدار ویژه 60/5 و 45/5 از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. در این میان عامل های اول (عامل مدیریت و برنامه ریزی و سیاست گذاری و فناوری) و دوم (عامل جاذبه های اقتصادی، رشد جمعیت و بروز مخاطرات محیط) به ترتیب با مقدار ویژه 5/60 و 5/45 از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند و عامل هفتم نیز با مقدار ویژه 1/51 از کمترین اهمیت برخوردار می باشد.نتیجه گیری: نتایج تحقیق حاضر، نشان دهنده تأثیر عوامل مختلف بر تکوین و تشدید حاشیه نشینی است که در این رابطه باید عوامل و فاکتورهای کمی و کیفی را در تشدید و گسترش حاشیه نشینی در کلانشهرها لحاظ کرد.

هدف این پژوهش، بررسی و سنجش ظرفیت برد اجتماعی گردشگری در روستای کندوان است. برای انجام این پژوهش طی سال 1394، از روش اسنادی، پیمایشی و از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از محیط نرم افزار SPSS و در مدل معادلات ساختاری از محیط نرم افزاری AMOS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که میزان اثرگذاری نگرش جامعه ی میزبان بر ظرفیت برد اجتماعی گردشگری از نظر جامعه ی میزبان در روستای کندوان، 254/0 است که کمترین تأثیر را در بین متغیرهای تحقیق بر یکدیگر دارند. اثر ورود گردشگران و تغییرات فرهنگی بویژه در سبک زندگی بر رفتار اجتماعی در جامعه ی میزبان 022/1 و میزان اثر رضایت جوامع میزبان از زیرساخت ها بر تعیین ظرفیت برد اجتماعی گردشگری، 480/1 است. میزان اثر رضایت گردشگران از زیرساخت ها بر تعیین ظرفیت برد اجتماعی گردشگری، 517/0 و اثر متغیرهای فردی و زمینه ای جامعه ی میزبان بر تغییر در ارزش ها از نظر جامعه ی میزبان 465/1 می باشد. بدین ترتیب نیز اثر متغیرهای فردی و زمینه ای جامعه ی میزبان بر تغییر در ارزش ها از نظر جامعه ی میهمان 727/0 و در نهایت اثر تراکم جمعیت بر ظرفیت برد اجتماعی گردشگری از نظر جامعه ی میزبان 460/0 است و اثر تراکم جمعیت بر ظرفیت برد اجتماعی گردشگری از نظر جامعه ی میهمان 761/0 است.

مقدمه:  صنعت حمل و نقل مصرف کننده بخش قابل توجهی از انرژی تحت تأثیر عوامل مختلف تبعات مخرب فراوانی در ابعاد مختلف و به ویژه زیست محیطی دارد. هدف:  تحقیق حاضر به بررسی اختلاط کاربری با رویکردهای ترکیب، تراکم و توزیع به بررسی تأثیر اختلاط کاربری و برنامه ریزی کاربری زمین بر مصرف انرژی با تأکید بر حمل و نقل در تبریز پرداخته است. روش شناسی:  ژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش پژوهش آن توصیفی- تحلیلی می باشد. برای جمع آوری اطلاعات و داده ها از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، طرح های جامع و نهادها و سازمان های مرتبط استفاده شده است. برای محاسبه اختلاط کاربری از روش های آنتروپی، شاخص کثرت، شاخص توزیع و آماره کانونی و برای بررسی وضعیت انرژی از آمار مصرف انرژی در تبریز، ضریب مالکیت خودرو، میزان جذب و تولید سفر، سرانه سواره و پیاده و میزان استفاده از انواع حمل و نقل عمومی و شخصی استفاده شده است. بررسی رابطه متغیرهای تحقیق با استفاده از همبستگی پیرسون انجام گرفته است. قلمرو جغرافیایی پژوهش:  محدوده مورد مطالعه در این پژوهش کلانشهر تبریز می باشد. بر اساس اخرین سرشماری عمومی جمعیت شهر تبریز 1558693 نفر می باشد و  بزرگ ترین شهر منطقه شمال غرب ایران می باشد. یافته ها و بحث:  میزان اختلاط کاربری در شهر تبریز در حد متوسط قرار دارد به گونه ای که این اختلاط در روش افت برابر با 6/0 و در روش اختلاط کاربری، تقریباً برابر با 72/0 و در روش HHI برابر با 61/0 است. دامنه تغییرات آماره کانونی در مناطق مختلف شهری تبریز (5/0) نشان دهنده توزیع نامناسب کاربری ها در سطح شهر تبریز است. از نظر شاخص کثرت، 6 کاربری در سطح بسیار مناسب، 6 کاربری در سطح متوسط و مناسب و 6 کاربری در سطح نامناسب از نظر تراکم قرار دارند. نتیجه گیری: نتایج حاصل از همبستگی پیرسون با شدت 712/0 در سطح معناداری 95% همبستگی بسیار قوی بین اختلاط کاربری و مصرف انرژی در حمل و نقل تبریز وجود دارد. در بین شاخص های حمل و نقل بیشترین همبستگی با مصرف انرژی به ترتیب شاخص های تولید و جذب سفر، سرانه سفر پیاده، سرانه سفر سواره، طول معابر و ضریب مالکیت خودرو با ضرایب همبستگی 649/0، 632/0، 621/0، 425/0 و 293/0 می باشد.

رویکرد تاب آوری، برآیند توجه به پارادایم پایداری در حوزه ی برنامه ریزی در ابعاد و بخش های متفاوت به عنوان رهیافتی نوین، سایه در قامت سیاست های محلی با رویکردی جهانی در توسعه ی منطقه ای دارد. بااین حال، مفهوم تاب آوری طی سال های گذشته به عنوان رویکردی نوظهور در ادبیات برنامه ریزی و مدیریت مخاطرات محیطی پدیدار گشته است. در این پژوهش با محوریت بعد برنامه ریزی در تبیین تاب آوری هدف اصلی آن، تشریح الگوی فضایی حاکم بر یک منطقه است؛ ازاین رو منطقه ی کرانه ی شرقی دریاچه ی ارومیه (در قالب محدوده های سیاسی 8 شهرستان) به عنوان منطقه ی موردمطالعه انتخاب گردید. روش تحقیق مقاله ی حاضر، تحلیلی و بهره گیری از روش های کمی GIS-مبنا و ابزارهای تحلیل فضایی و همچنین زمین آماری در سیستم اطلاعات جغرافیایی است. پس از ارائه ی وضعیت تاب آوری منطقه ای در سه معیار تاب آوری اجتماعی، زیرساخت ها و استحکام بنای ساختمانی در مناطق روستایی، درنهایت شاخص کلی تاب آوری منطقه ای (با استفاده از 19 معیار) ارائه شده است. در مرحله ی بعد، با استفاده از شاخص موران و تحلیل لکه های داغ الگوی فضایی وضعیت تاب آوری مشخص شده است. یافته های پژوهش نشان داد که الگوی توزیع طبقات شاخص تاب آوری کلی با استفاده از آماره ی موران از نوع الگوی خوشه ای است. مقدار شاخص موران در این تحلیل 282/0 است و ازآنجایی که مقدار آن مثبت و نزدیک به یک است، لذا می توان نتیجه گرفت که داده ها دارای خودهمبستگی فضایی هستند. همچنین با استناد به بالا بودن امتیاز استاندارد Z و بسیار پایین بودن مقدار P-value می توان فرضیه ی عدم وجود خودهمبستگی فضایی بین توزیع تاب آوری در پهنه ی موردمطالعه را رد نمود.