ظریفه کاظمی

موقعیت جغرافیایی امارت ذوالقدر (740-928ق/ 1339-1521م) که در محدوده ای میان قلمرو عثمانی و صفوی قرار گرفته بود، سبب شد تحت تأثیر شرایط سیاسی این دو حکومت باشد. حکومت ذوالقدر که برای بقای خویش در پی یافتن متحد و پیوستن به حکومت مقتدرتر بود، سیاست متناقضی را در ارتباط با حکومت های صفوی و عثمانی در پیش گرفت. ذوالقدرها در آغاز تشکیل حکومت صفویه حامی و مطیع شاه اسماعیل اول (907-930ق/ 1501-1524م) بودند؛ سپس از دشمن او مرادبیگ آق قویونلو (905-914ق/ 1500- 1508م) حمایت کردند. همین تغییر سیاست زمینه ساز حمله شاه اسماعیل و تضعیف حکومت ذوالقدر گردید. از سوی دیگر، حاکم ذوالقدر نسبت به حکومت عثمانی نیز راه نفاق را در پیش گرفت. سلطان سلیم اول (918-926ق/ 1512-1520م) که شاهد کارشکنی های مداوم علاءالدوله ذوالقدر (884-921ق/ 1479-1515م) نسبت به عثمانی بود، از ضعف این حکومت استفاده کرد و با حمله به ذوالقدر، این دولت را شکست داد و قلمرو آن را تصرف کرد. در این مقاله، هدف بررسی تأثیر کشاکش ذوالقدرها با دو حکومت صفویه و عثمانی بر فرایند فروپاشی امارت ذوالقدر، با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که درگیری های شاه اسماعیل صفوی با علاءالدوله ذوالقدر و ضرباتی که بر او وارد ساخت، بنیان قدرت حکومت ذوالقدر را چنان ناپایدار کرد که برافتادن آن را در حمله عثمانی به این امارت هموار کرد.

روانشناسی سیاسی روشی برای بررسی شخصیت افراد و پی بردن به دلایل کنش ها و واکنش های رفتاری افراد در برابر مسائل و امور مختلف می باشد. در پژوهش پیش رو مهدعلیا همسر محمدشاه، دومین شاه قاجار و مادر ناصرالدین شاه سومین شاه قاجار، با توجه به روش روانشناسی سیاسی مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. بنابر داده های به دست آمده، مهدعلیا با سه ویژگی مجزا و مشخص قابل بررسی است. یک زنی مدبر، مقتدر، سیّاس و محیّل. دوم زنی که به عنوان مادر نقش هایی دارد و به ایفای آنها می پردازد. سوم زنی که به امورات عام المنفعه و خیریه می پردازد. وی توانست با مدیریت و کاردانی که داشت، بعد از فوت محمدشاه چهل روز بر مسند حکومت قرار بگیرد و شرایط را برای آمدن شاه جدید از تبریز به تهران فراهم کند. او با نفوذ در ناصرالدین شاه به دخالت در امور سیاسی و حکومتی پرداخته و نقش مهمی را در برخی وقایع ایفا کرد. مهدعلیا همچون هر مادر دیگری به فرزندنش عشق می ورزید از نامه های باقی مانده از آن موقع می توان به این مهم پی برد. در امور خیریه هم فعالیت داشت او همچون یک زن مسلمان از خود آثاری به یادگار گذاشت. علی رغم موارد اشاره شده بیشترین تأثیری که در اذهان بر جای گذاشت زنی منفور است چون عامل یا یکی از عاملین اصلی در قتل امیرکبیر محسوب می شود. نگارندگان در این پژوهش در صدد هستند تا چهره ای متفاوت اما واقعی از این زن که جزء واپسین زنان مقتدر ایرانی در حوزه سیاست می باشد را معرفی کند. با توجه به پژوهش انجام شده به نظر می رسد، شرایط زندگی مهدعلیا در کنار همسرش محمدشاه و مشکلاتی که در زندگی با او داشت، در نحوه برخوردش در برابر ناصرالدین شاه و دخالت در امور حکومتی در عصر ناصری اثر داشت.

قدرت طلبی و تجربه و پیشرفت انقلاب صنعتی اروپا، عقب ماندگی اقتصادی و سیاسی شرق، راهگشایی عمیقی را برای یورش کشورهای قدرتمند اروپایی و تصرف منابع مشرق زمین هموار و نیز رقابت تنگاتنگی را بین آنان سبب شد. جنگ جهانی اول و قحطی بزرگ بین سال های 1917 1919م/ 1335 1337ق، در جنوب ایران به دلیل رقابت انگلیسی ها و آلمانی ها در منطقه و در ادامه کمبود ارزاق و شیوع بیماری های مختلف و تلفات انسانی ناشی از پیامدهای جنگ؛ یکی از دردناک ترین رویدادهای تاریخ ایران بوده است. در آن زمان ایران در عین اعلام بی طرفی، بزرگ ترین قربانی جنگ جهانی اول بود. فارس در آستانه جنگ، اوضاع اجتماعی مساعدی نداشت. وجود دو ایل قشقایی و خمسه عامل تعیین کننده ای در اوضاع سیاسی آن داشت. عدم تدبیر مناسب از جانب دولت نیز منجر به تلف شدن بسیاری از جمعیت شهری، روستایی و عشایری و نابودی محصولات آنها و سوءاستفاده قدرت های خارجی در آن زمان می گردید. برپایه مدارک و اسناد تاریخی در این مقاله سعی شده است به تحقیق درباره کشتار متأثر از جنگ جهانی اول در فارس پرداخته شود.

ابوذر غفاری یکی از صحابه مشهور حضرت محمد (ص)، در زمان حیات پیامبر و پس از وی در تلاش بود تا اسلام راستین و حقیقی به مردم معرفی شود. ابوذر در زمان ابوبکر و عمر با مشکل خاصی روبرو نشد. اما در زمان عثمان که دوره ای پر از بدعت و متفاوت نسبت به زمان پیامبر و حتی خلفای پیشین بود، سبب شد تا ابوذر تاب نیاورده و زبان به اعتراض گشاید. عثمان معترضین را به شام تبعید می کرد، ابوذر را نیز به آنجا تبعید نمود. تا ابوذر از منطقه حجاز دور شده و خطری برای او نباشد. معاویه والی شام نیز تبعیدشدگان مدینه را پیش خود نگه نمی داشت و به شامات یا جبل عامل در جنوب شام می فرستاد. سخنان ابوذر از پیامبر و بیان حقایق اسلام سبب جذب مردم شامات به عقاید او گردید. به همین دلیل او را پایه گذار تشیع در آن مکان می-دانند. این پژوهش برآن است با روش توصیفی تحلیلی با تکیه بر منابع کتابخانه ای به بررسی نقش ابوذر در گسترش تشیع بپردازد.

صنعت چاپ به عنوان پدیده ای نوظهور در قرن نوزدهم میلادی ایجاد شد. نخبگان سیاسی به منظور بسط اندیشه خود و تأثیرگذاری در میان طبقات مختلف و آگاه کردن افراد جامعه به نوشتن و چاپ کتاب و روزنامه پرداختند، تا مخاطبانشان را از تحولات غرب و کشورهای همسایه مطلع کنند و این مهم جز با کمک صنعت چاپ فراهم نمی شد.مسئله اصلی پژوهش پاسخ به این سؤال است: ورود صنعت چاپ، انتشار روزنامه و کتاب، چه تحول فکری را در آستانه سال های مشروطه ایجاد کرد؟ مقاله حاضر با تکیه بر منابع کتابخانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی و با هدف بررسی تحول فکری ناشی از ورود صنعت چاپ در آستانه انقلاب مشروطه، به انجام رسیده است. بر اساس یافته های پژوهش، ورود صنعت چاپ به ایران، انتشار روزنامه و چاپ کتاب، در افزایش آگاهی و اطلاع رسانی و بالاخره بیداری مردم در آستانه سال های مشروطه نقش بسزایی داشت.

رضاشاه در شرایطی در ایران روی کار آمد که حکومت مرکزی دچار ضعف بود. فقدان دولت مقتدر مرکزی سبب خودسری برخی ایلات کشور شده بود. رضاشاه برای افزایش قدرت مرکزی به کاهش قدرت ایل پرداخت. دو اقدام عمده ای که در باب ایلات انجام داد، در ابتدا، خلع سلاح، و سپس، تخته قاپو یا اسکان اجباری عشایر بود. ایلات فارس نیز از اقدامات مذکور مستثنی نبودند. در دورة مورد بحث ،در فارس ایلات متعدد و متنوعی وجود داشت، اما نقش دو ایل بزرگ، قشقایی و خمسه، از بقیه پررنگ تر بود. اجرای فرامین خلع سلاح و تخته قاپو که با زور همراه بود، بدون برنامه ریزی صحیح و بدون مطالعه انجام گرفت و منجر به شورش های متعددی از سوی ایلات کشور ، از جمله فارس، گردید. که نتیجه ای جز تسلیم شدن را برای ایلات در برنداشت. کناره گیری اجباری رضاشاه از سلطنت و اغتشاشات ناشی از اشغال ایران توسط متفقین شرایطی را فراهم آورد که ایلات کشور به شیوة زندگی سابق خود بازگشتند و، همچنین، به سهم خود در احیای قدرت گذشتة خود کوشیدند. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی - تحلیلی به موانع و مشکلاتی که ایلات فارس در دوره سلطنت رضاشاه با آن مواجه بودند، بپردازد.

در سال­های 1293-1324ش/1945-1914م که دنیا دو جنگ جهانی را پشت سر گذاشت، عواقب وخیم و مخربی، بر بیشتر کشورهای دور از صحنه جنگ علاوه بر کشورهای محور، قابل مشاهده بود. ایران آن موقع صحنه کشمکش و رقابت­های دو کشور روسیه در بخش شمالی و انگلیس در بخش جنوبی بود، هر یک از آن دو به دنبال تأمین منافع خود دم از حمایت ایران می­زدند. در این شرایط ایران چیزی جز ضرر و زیان عایدش نشد. قحطی هم یکی از مصائبی بود که نصیب کشور ما شد، فارس و جنوب هم گرفتار این مشکل گردید. مردم ایران گرچه قحطی را بارها تجربه کرده بودند، اما این بار، خشکسالی­های متوالی و حضور نیروهای متفقین این مسئله را تشدید می­کرد. فارس در معرض عبور و حمل و نقل متفقین قرار داشت که در پی آن آسیب شدیدتری بر اقتصاد منطقه وارد شد و قحطی این ایالت را از سایر ایالات متمایز ساخت. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی بر آن است تا به علل و عوامل قحطی­های فارس در طول سی سال از آغاز جنگ جهانی اول تا پایان جنگ جهانی دوم بپردازد.