منوچهر ملک قاسمی

"دیگر بار هویت ایرانی و بازتاب آن در ادبیات فارسی با تکیه بر شعر (نظم)، دست مایه تدوین کتابی شده است؛ «ایران زمین در شعر فارسی»، گردآوری منوچهر لک، از انتشارات موسسه مطالعات ملی است که به چاپ نخست آن در سال 1384 و در 256 صفحه به بازار کتاب عرضه شده است. کتاب دارای یک مقدمه سه صفحه ای و دو فصل است. فصل اول به «مفاهیم و نظریات» اختصاص دارد و عنوان فصل دوم «مولفه های ایران زمین در شعر فارسی» است. در پیشگفتار دو صفحه ای که قبل از مقدمه به چاپ رسیده، ناشر بیشتر بر عنصر دفاع از سرزمین و نقشی که این عنصر در بازتاب مقوله هویت ملی دارد، تکیه کرده است و در مقدمه، مولف، دلیل انتخاب شعر در تبیین موضوع «هویت ایرانی» را دو چیز دانسته است: نخست اینکه شعر هر زمان، همچون آینه ای منعکس کننده اوضاع اجتماعی آن دوران است و دوم آنکه در شعر، سهم ناخودآگاه [شعر] بیش از خودآگاه اوست، بنابراین، محصول احساس و اندیشه شاعر، ‌سرشار از صداقت است."

"هویت ملی، امروزه، به عنوان یکی از مبانی زیر ساختی مقوله‌ فرهنگ در هر جامعه مطرح است، به همین سبب شعر که از عناصر مهم سازنده‌ فرهنگ یک جامعه به شمار می رود، بازتاب روح جمعی و آرزوهای ملی یک جامعه است. از همین روست که نقش شاعران در فرهنگ سازی و به دنبال آن در هویت سازی، اهمیت می‌یابد. چهره های برجسته‌ شعر فارسی، فرهنگ و هویت ملی ایرانیان را فراروی چشمان جهانیان نهاده اند. هدف این مقاله، مروری بر مقوله‌ هویت ملی در شعر معاصر( 1357 هـ. ش به بعد). است بنابراین پس از بیان مفاهیم و مولفه های هویت ملی، ارتباط آن با مقوله‌ شعر فارسی مورد قرار گرفته است. این مقاله تلاش می کند تا با روشن کردن مفاهیم اصلی هویت ملی، زنجیره‌ تامین و چگونگی ارتقای جایگاه آن را در شعر معاصر فارسی، تبیین نماید."

دوران هشت سال دفاع مقدس یکی از گسترده ترین حوزه های تفکر، اندیشه و پژوهش را فراروی اندیشمندان و پژوهشگران این کشور قرار داده است، تا ابعاد پیچیده و ناشناخته ای از فرهنگ و ارزش های اصیل مذهبی و ملی مردم ایران را مورد پژوهش قرار دهند. مقاله‌ حاضر تلاشی است در این حوزه، که سعی دارد تاثیر جنگ هشت ساله را بر مقوله‌ هویت سازی فرهنگ ایرانی در شعر، بررسی نماید. طرح مباحث مربوط به هویت ایرانی در شعر دفاع مقدس، سبب ترویج اندیشه های مهرورزی به میهن و تقویت روحیه‌ دفاع از آن شد و شعر، به عنوان وسیله عمده ‌ای برای تجلی مبانی هویت ایرانی مطرح گردید که نوع نگرش انسانی ایرانی را به دنیای پیرامون خود نشان می دهد.

جنگ تحمیلی به عنوان یکی از رخدادهای عظیم تاریخ معاصر ایران حوزه های متفاوت زندگی فردی و اجتماعی ایرانیان را تحت تاثیر قرار داد. ادبیات – به ویژه شعر - نیز به عنوان یکی از حوزه های تفکر و اندیشه‌ ایران، تحولی عمیق را شاهد بود. شاعر ایرانی، با آغاز جنگ تحمیلی، تلاش کردند، با استفاده از اسطوره های تاریخی ملی و دینی و طرح شخصیت های حماسی در شعر خود، بر نقش هویت سازی آن ها تاکید نمایند. استفاده از اسطوره ها در سروده های جنگ تحمیلی، نشان می دهد که ایرانیان، هنوز هم پیوندهای فرهنگی خود را با عناصر هویت بخش تاریخ و فرهنگ کشورشان حفظ کرده اند و از این نمادها و ساختارهای تاریخی، در بازیابی هویت خویش استفاده می کنند. این مقاله بر آن است تا پس از بازشناسی اسطوره های ملی و دینی، نقش هویت بخش آنان را در تقویت روحیه‌ دفاع و افزایش وفاق و وحدت ملی در میان ایرانیان، بررسی نماید.