اعجاز علمی قرآن

خدای عزوجل براساس «خالقیت» برای هدایت و راه یابی انسان به سوی کمالات انسانى، پیامبرانی را برگزید و گواهی حقانیت دعوت هر یک را از راه معجزه روشن ساخت.
حضرت خاتم(ص)را نیز «کتاب» داد، اما آن را معجزه گردانید تا نشانه ی صدق رسول اعظمش(ص) باشد و از همین رو اعجاز قرآن از همان اوایل ظهور اسلام مورد توجه هر دو گروه شیفتگان و معاندان قرار گرفت.
قرآن با توجه به هدف نزول، کتاب انسان سازی است و تمامی مطالب آن در راستای رشد، تعالى، تربیت و تکامل اوست، اما اشارات گذرا بر مسایل علمى، اسرار وجود، کاینات و هستى، اعجاز علمی این کتاب الهی را قوت بخشیده است.
مسایل علمی مورد اشاره ی قرآن از اموری است که در صدر اسلام، راهی برای شناخت آن ها نبود، مگر از راه وحى. همین مسایل علمی با پیشرفت روزافزون دانش بشری آن چنان مورد توجه قرار گرفت که عظمت علمی قرآن نزد دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان از مسایل مسلّم بود. هنوز هم در بسیاری موارد بشر از درک مسایل علمی قرآن عاجز است و باید هزاران سال بگذرد تا نکات دقیق علمی این کتاب الهی مورد شناسایی واقع شود.
از نظر قرآن مجید اگرچه علوم مختلف می تواند راهنمای بشر برای یافتن حق و حقیقت باشد، اما سرلوحه ی جهان بینی حقیقی خداشناسی است؛ و چنانچه انسان بخواهد خود را سرگرم علوم مختلف نموده و از شناختن حق و حقیقت باز ماند، قرآن مجید چنین علمی را مساوی جهل می داند؛ از همین رو طبیعت شناسی می تواند در افزون بخشی معرفت انسان و تقرب به خداوند مؤثر باشد.
راه کسب دانش از نظر اسلام منحصر به معارف خاص شریعت نیست، بلکه مشتمل بر هر دانشی است که وسیله نزدیکی او را به خدای متعال فراهم سازد. از آن جا که ادیان گذشته در معرض تحریف قرار گرفته و حتی برخی آموزه های آن با باورها و مسایل علمی در تضاد بوده، تشریح، تکمیل و تصریح مسایل علمی از سوی قرآن آن را در جایگاه خاصی قرار می دهد که می توان از آن به عنوان «معجزه علمی» یاد کرد. موضوع بحث این نوشتار پرداختن به این ویژگی مختص و با اهمیت قرآن است.
قسمت اول
تعریف معجزه
قرآن شریف می فرماید: (قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلإِنسُ وَ الْجِنّ عَلی أنْ یَأتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهیرً(.
عجز به معنای ناتوانی است و معجزه؛ پدیده ای را گویند که تمام عوامل طبیعی از ایجاد آن ناتوان باشند و عقل هر عاقل آن را به نیروی مافوق طبیعت نسبت دهد؛ بنابراین اگر جن و انس ـ گروه عاقل و متفکر عالم خلقت ـ نتوانند مثل آن را بیاورند و از خلق آن عاجز باشند؛ معجزه خواهد بود. قرآن از دو نظر معجزه است: 1. خصوصیات آورنده ی آن، 2. از جهت معارف الهى، فصاحت و بلاغت، علوم روز، تاریخ، قوانین، پیش گویی ها و اخبار غیبى.
علامه طباطبایی(ره) در حقیقت اعجاز می فرماید: «تردیدی نیست که قرآن در آیات متعددی درباره اعجاز خود دست به تحدی زده و تمام این آیات می رساند که قرآن معجزه و خارق عادت است».
دلیل اعجاز را قرآن چنین اشاره می فرماید: (وَ إِنْ کُنْتُمْ فی رَیْبٍ مِمّا نَزّلْنا عَلی عَبْدِنا فَأتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ...( ؛ «و اگر در آنچه بر بنده ی خود نازل کرده ایم شک دارید، پس ـ‌ اگر راست می گویید ـ سوره ای مانند آن بیاورید؛ و گواهان خود را ـ غیر خدا ـ فراخوانید».
قرآن برای عموم طبقات و جمعیت ها معجزه است؛ برای سخن سنجان از نظر بلاغت، برای حکما از نظر حکمت، برای دانشمندان از نظر جنبه های علمى، برای قانون گذاران از نظر قوانین علمی، برای سیاست مداران از نظر حقایق سیاسی و بالاخره برای عموم جهانیان از نظر اموری که به آن دسترسی ندارند، مانند: علوم غیبی و احتراز از تناقض در احکام و بیانات.
دلیل اعجاز همه جانبه ی قرآن، تحدی عمومی است. تمام افراد جن و بشر، دانا و نادان، مرد و زن، ماهران در کار و نیز افراد عادى، اگر از درک صحیح برخوردار باشند به خوبی می توانند اعجاز آن را دریابند؛ زیرا انسان مطابق الهام فطرى، فضیلت را درک می کند.
نقش معجزه در نبوت
از دیدگاه قرآن مسأله معجزه، نه تنها در مورد پیامبر اسلام(ص)، بلکه نسبت به سایر پیامبران نیز به عنوان یک سند عمده برای اثبات نبوت تلقی شده است، تا سند نبوت و شاهد صدق دعوت آنان قرار گیرد و گواه بر آمدن از عالم غیب باشد، به عبارت دیگر اعجاز، نخستین دلیل نبوت و یک ضرورت دفاعی است.
شرایط معجزه
1. معجزه باید از نظر عقل و علم، امری معقول و ممکن باشد.
2. باید خارق العاده باشد و هیچ انسانی ـ حتی نوابغ جهان ـ قادر به انجام آن نباشند.
3. آورنده معجزه باید با اطمینان و اعتماد کامل از دیگران را دعوت به تحدّی نماید، تا عجز بر انجام آن از غیر او معلوم و آشکار گردد.
4. قادر به معجزه در همه ی شرایط باشد؛ زیرا از نیروی لایزال و نامحدود خداوند نشأت می گیرد.
5 . آورنده معجزه هرگز در برابر رقیب خود شکست نمی خورد و اگر شکست خورد عمل او معجزه نبوده است؛ زیرا نیروی لایزال و نامحدود الهی غیر قابل شکست است.
6 . معجزه یک معلول بدون علت نیست؛ در غیر این صورت از نظر عقل محال خواهد بود. معجزه به نوبه خود معلول علتی غیر عادی و مافوق طبیعی و خارج از سلطه ی قدرت انسان بر آن است.
7. معجزه دارای هدف خاص تربیتی است و به عنوان سندی زنده برای اثبات ارتباط آورنده ی آن به جهان ماورای طبیعت و مبدأ جهان هستی است.
قرآن بزرگ ترین معجزه پیامبر اسلام(ص)
هرکس که با تاریخ اسلام و قرآن آشنایی دارد به یقین می داند که حضرت محمد(ص) تمام ملل جهان را به سوی اسلام دعوت کرد و با قرآن بر آنان احتجاج و اتمام حجت نمود. از راه اعجاز قرآن قدم به میدان مبارزه نهاد و با ندایی همگانی به جهانیان اعلان داشت که دست به دست یکدیگر دهند و کتابی را همچون قرآن عرضه کنند تا او از دعوت و ادعای خود دست بردارد و نبوت و رسالتش را نادیده انگارد. پس از چندی که ناتوانی همگان بر این امر آشکار گردید به آوردن سوره ای همانند سوره های قرآن اکتفا کرد، و چون این بار نیز نقص و عجز دیگران هویدا شد باز هم تنزل آنان را به کمتر از آن فراخواند و این گونه تحدی و مبارزه را ادامه داد. امروز نیز این تحدی و مبارزه طلبی ادامه دارد و دامنه ی آن تا رستاخیز کشیده خواهد شد؛ چرا که این توانایی تحقق نخواهد یافت.
راز جاودانگی اعجاز قرآن
معجزه قرآن، با معجزات پیامبران پیشین وجوه تمایز اساسی و جوهری دارد. اساسی ترین آن جاودانه بودن است؛ زیرا معجزات پیامبران گذشته با خرق قوانین کونی این حقیقت را که پیامبران فوق فرستادگان خدای عزوجل اند، به اثبات رسانیده و سپس با مرگ همان پیامبران، آن ها نیز معجزه به پایان رسیده است؛ در حالی که معجزه ی قرآن جاودانه است و با گذشت روزگار از بین نمی رود، و رحلت رسول اکرم(ص) نیز پایان آن نخواهد بود و برای همیشه در صحنه زمان و زندگی حاضر است. شاهد این مطلب آیاتی از قرآن است، که هر روز در معانی و مبانی علمی ابعاد و اعماق جدیدی را برای بشر به ارمغان می آورد؛ به گونه ای که حتی مردم عصر نزول از آن بی بهره بودند.
وجوه اعجاز قرآن
جوانب اعجاز قرآن بسیار متنوع و متعدد است. گذشت زمان و تدبر در علوم مختلف قرآنی امکان دسترسی به ابعاد دیگر اعجاز قرآن را میسر می سازد که در پیش از آن به روشنی آشکار نبوده است.
مواردی از اعجاز قرآن را که شواهد آن ها در این کتاب مقدس موجود است، بر می شمریم:
1. فصاحت و بلاغت؛ زیبایی ظاهر، عمق باطن، متانت، عفت بیان، صراحت، قاطعیت، گستردگی مفاهیم و هماهنگی لفظ و معنا مورد توجه ادبای بزرگ است؛ همچنان که گفته اند: اگر کلمه ای از قرآن برداشته شود، لغت دیگری را نمی توان جایگزین آن نمود، حتی اگر همه واژه های عرب مورد بررسی قرار گیرد.
2. بیان معارف و مسایل عقیدتى؛ قرآن در باب معرفت و شناخت و ترسیم برنامه زندگی معجزه کرده است. شناخت مبدأ و معاد، هدف از خلقت و شناخت انسان و تصرفات او در طبیعت مطالب بسیار مهم و با ارزشی است که همواره مورد توجه قرآن قرار دارد.
3. توجه و تأکید بر علوم روز و اکتشافات علمى؛ اگر بخشی از اسرار علوم و حقایق عالم هستی در قرآن آمده است نه به عنوان عرضه کردن علوم طبیعی و مانند آن به سبک یک دایرة المعارف، بلکه به منظور اهداف تربیتی و اخلاقی و تعلیم درس توحید و خداشناسی و فهم اسماء و صفات حق و آشنا شدن با گوشه ای از اسرار معاد و مانند آن است. قرآن مجید در بحث های تربیتی و توحیدی خود پرده از یک سلسله حقایق نهان علمی برداشته و پیروان خود را در کشف و علم به حقایق عالم هستی تحریص و یاری نموده و ارتباط خود را با جهان مافوق ماده و محیط محدود افکار بشری اثبات می کند.
4. اعجاز قرآن از نظر تاریخ؛ به یقین قرآن مجید یک کتاب تاریخی نیست، اما به دلایل گوناگون بحث های تاریخی فراوان دارد؛ چرا که مسایل تربیتی اجتماعى را نمی توان از تاریخ گذشتگان جدا نمود. تاریخ، بزرگ ترین آزمایشگاه زندگی و محک بسیار خوبی برای روشن ساختن ارزش های فرهنگى، اجتماعى، اقتصادى، سیاسی و جداسازی حقایق از اوهام و ارزش ها از ضد ارزش هاست. تاریخ آب حیات ادوار زندگی بشر است. بخش مهمی از مباحث تربیتى، مواعظ و اندرز ها، بشارت ها و انذارهای قرآن در قالب مسایل تاریخی بیان شده، و زیبایی و گویایی بی نظیر آن مخاطبان را متوجه اهداف عالی خود می نماید. مطالعه ی عمیق و اندیشه درباره ی فرازهای تاریخی سوره های مبارکه ی یوسف، انبیا، طه، قصص، مریم، آل عمران، بقره و ... گواه این ادعاست.
5 . اعجاز از نظر وضع قوانین؛ خاتمیت پیامبر اسلام(ص) و ابدی بودن قرآن مجید مستلزم طرح قوانینی دقیق است، که با گذشت زمان و دگرگون شدن نیازهای بشری کهنه نمی شود و نه تنها قادر به برطرف ساختن نیازهای قانونی عصر پیامبر(ص) ـ عصر نزول قرآن ـ‌ است، بلکه قرون متمادی تا آخرالزمان از آن بهره ها خواهد برد.
6 . بیان اخبار غیبى؛ خبرهای قرآن در سه مقطع زمانی گذشته، حال و آینده است. اخبار غیبی گذشته مربوط به بسیاری از حوادث پیشین است، که به صورت نادرست و تحریف شده در بین مردم شایع گردیده و قرآن شکل صحیح و واقعی آن ها را شرح داده است. یکی از اخبار غیبی مربوط به آینده، پیش بینی جنگ بین روم و فارس است که فارس، مقارن نزول قرآن پیروز شد، ولی پس از گذشت ده سال؛ همان گونه که قرآن خبر داده بود روم غلبه یافت.
7. نبود تناقص در قرآن؛ یکی دیگر از نشانه های معجزه بودن قرآن مجید و نزول آن از سوی خداوند؛ نه تنها نبود هیچ گونه تناقضى، بلکه تکمیل و تقسیم مطالب یکدیگر است. قرآن که در مدت 23 سال گونه های احتیاج و نیاز بشر را تأمین نموده و درباره موضوعات بسیار متنوع سخن می گوید، دارای آنچنان قوت و هماهنگی کامل بین مطالب است که طرح اختلاف و ناوزنی و تضاد را از مخالفان و معاندان خود گرفته است.
ادامه ی بحث که پرداختن به اشارات علمی قرآن و نتیجه گیری در این باره است را به شماره ی آینده می سپاریم.