حقیقت بی کران

سخن از شخصیت و فضایل معصومین(ع) برای انسان های عادی دشوار است؛ زیرا به راحتی نمی توان حقیقت آنان را شناخت، پس بهتر آن است که یا به وحی الهی و قرآن مراجعه کرد، یا از فرمایشات پیامبر گرامی(ص) و ائمه معصومین(ع) کمک گرفت تا بتوان به گوشه ای از حقایق بی کران آن گوهرهای پاک دست یافت.
تلاش دانشمندان و پژوهش گران دنیای اسلام نیز همین جهت را نشان می دهد. این نوشتار نگاهی به جست و جوی ابن ابی الحدید درباره ی شخصیت حضرت زهرا(س) دارد. هرچند فقط به بعضی از زوایای وجودی آن حضرت اشاره می شود، اما مراجعه به منابع اهل سنت از ویژگی های این نوشتار است.
جایگاه زن در جاهلیت
پیامبر بزرگوار اسلام در سرزمینی مبعوث شد که مردم آن برای دختر هیچ گونه ارزش انسانی و حقوق اجتماعی قایل نبودند و دختر را مایه ننگ و آبروی بر باد رفته می شمردند. قرآن کریم تصویر زن را در جامعه جاهلی چنین نمایش می دهد: وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِاْلأنـْثى ظَلّ وَجْهُهُ مُسْوَدّاً وَ هُوَ کَظیمٌ؛ «و هرگاه یکی از آنان را به دختر مژده آورند، چهره اش سیاه می گردد؛ در حالی که خشم [و اندوه] خود را فرو می خورد». و گاه به خاطر فرار از این ننگ به فکر می افتادند که دخترانشان را زنده به گور کنند. خداوند در این باره می فرماید: یَتَوارَی مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أیُمْسِکُهُ عَلَی هُونٍ أمْ یَدُسّهُ فِی التّرابِ ألا ساءَ ما یَحْکُمُونَ؛ «از بدیِ آن چه بدو بشارت داده شد، از قبیله ی [خود] روی می پوشاند. آیا او را با خواری نگاه دارد، یا در خاک پنهانش کند؟ وه چه بد داوری می کنند!».
فاطمه(س) از نگاه پیامبر(ص)
در کتاب های اهل سنت روایات زیادی از رسول اعظم(ص) در شأن و جایگاه حضرت فاطمه زهرا(س) آمده است. حضرت زهرا(س)در سایه ی کمالات و فضایل الهی بدان جا رسید که پیامبر(ص) ایشان را در جایگاه کرامت نزد خود قرار داد. ابن ابی الحدید در این مورد می گوید: «ابوجعفر اسکافی نقل می کند که پیامبر(ص) به خانه ی فاطمه(س) آمد. علی(ع) در خواب بود. فاطمه زهرا(س) خواست ایشان را بیدار کند. پیامبر(ص) فرمود: آزادش بگذار که بسیار شب زنده داری های طولانی پس از من خواهد داشت و چه بسیار ستم و جفای سخت که از کینه ی دشمنان وی به خاندان من خواهد رسید، فاطمه(س) گریست، پیامبر(ص) فرمود: گریه نکن که شما دو تن با من خواهید بود و در جایگاه کرامت، نزد من هستید».
در گزارش های تاریخی در مورد مقام حضرت زهرا(س) در قیامت روایات زیادی وجود دارد، برخی از این اخبار بیانگر آن است که در قیامت! هر چشمی شایستگی نگاه کردن به وجود مقدس حضرت فاطمه زهرا(س) را ندارد. ابن ابی الحدید در این باره می گوید: «روز قیامت هنگامی که زهرا(س) عبور می کند؛ منادی از حاملین عرش ندا می دهد: ای اهل قیامت چشمان خود را ببندید که فاطمه دختر محمد از این جا عبور می کند»؛ سپس ابن ابی الحدید در ذیل این روایت می گوید: این روایت از احادیث صحیح است و از اخبار ضعیف نیست».
حاکم نیشابوری نیز این روایت را این گونه نقل می کند: «روز قیامت منادی از پشت پرده ها ندا می دهد که ای اهل قیامت! چشمان خود را از فاطمه دختر پیامبر خدا(ص) ببندید تا عبور کند». وی نیز مانند ابن ابی الحدید مهر تأیید بر این روایت زده و به صراحت می گوید: این روایت صحیح است.
محبت پیامبر اکرم(ص) نسبت به فاطمه(س)
در متون تاریخی گزارش های بسیار بیانگر محبت و علاقه ی وافر پیامبر اعظم(ص) نسبت به حضرت صدیقه ی طاهره (س) است. این ابراز علاقه تنها به دلیل ارائه ی الگوی رفتاری پیامبر(ص) نسبت به فرزندشان نبود، بلکه نکته مهم شایستگی فاطمه(س) بر این مسأله است. ابن ابی الحدید می گوید: «همانا رسول الله(ص) به فاطمه(س) علاقه نشان می داد و او را دوست می داشت. این اکرام و تعظیم پیامبر اکرم(ص) به فاطمه(س) بیش از آن بود که مردم گمان می کردند و فراتر از آن بود که معمولاً مردها دخترانشان را دوست داشتند؛ به گونه ای که از حد محبت پدر به فرزند گذشته بود».
عایشه در مورد شدت علاقه و محبت پیامبر(ص) نسبت به فاطمه(س) می گوید: «من کسی شبیه تر از فاطمه در کلام و حدیث نسبت به پیامبر(ص) ندیدم. فاطمه هرگاه بر پیامبر(ص) داخل می شد، پیامبر(ص) به او خوش آمد می گفت و جلوی او بلند می شد و دست او را می گرفت و می بوسید و او را در جای خود می نشاند».
علاقه وافر رسول خدا(ص) به فاطمه زهرا(س) در زمان حیات پیامبر و پس از آن زبانزد همه بود و کسی نمی تواند آن را انکار کند. در تأیید این مطلب از عایشه سؤال شد: «محبوب ترین مردم نزد رسول خدا(ص) چه کسی بود؟ در پاسخ گفت: از بین مردان محبوب ترین علی و از بین زنان، فاطمه بود».
در روایت دیگری پیامبر(ص) فرمود: «محبوب ترین مردم به من فاطمه است».
گاهی برای این که پیامبر علاقه خود را نسبت به فاطمه(س) و فرزندان ایشان نشان دهد و به مردم بفهماند که آنان نیز باید چنین باشند؛ در مجالس و محافل مختلف محبت خود را ابراز می کرد.
ابن ابی الحدید در بیان این واقعیت می گوید:
«ابن دیزیل در کتاب خویش (صفین) از زیدبن ارقم نقل می کند که گفت: همراه رسول خدا(ص) بودیم و او در خانه بود؛ در همین حال وحی بر او نازل شد و ما در گرمای سخت منتظر آن حضرت بودیم. در این هنگام علی همراه فاطمه و حسن و حسین آمدند و در سایه ی دیوار منتظر پیامبر(ص) نشستند؛ همین که پیامبر(ص) از خانه بیرون آمد و ایشان را دید، نزد آن ها رفت و ما همچنان سر جای خود ایستاده بودیم؛ آن گاه پیامبر(ص) در حالی که با جامه ای که با آن سایه ای بر سر آن ها افکنده بود و یک طرف آن را خود آن حضرت و طرف دیگرش را علی در دست داشت، نزد ما آمد و عرضه داشت: "پروردگارا من ایشان را دوست دارم، آنان را دوست بدار! پروردگارا من با هر کس که با ایشان در صلح و آشتی است، در صلح و آشتی هستم و با هر کس که با ایشان جنگ کند در حال جنگم." زیدبن ارقم گفت: پیامبر این کلام را سه بار تکرار فرمود».
ابن ابی الحدید می گوید: «پیامبر زیاد فرمود، نه این که یک بار گفته باشد که هر کس فاطمه(س) را اذیت کند، مرا اذیت کرده است و اگر او را به غضب آورد من را به غضب آورده است».
به این مضمون روایات زیادی در کتب اهل تسنن وارد شده است؛ از جمله:
«عن ابن الزبیر عنه(ص) انّه قال: "إنّها فاطمةَ بضعةُ مِنّی یُؤذِینی مَا آذَاهَا؛ فاطمه پاره ی تن من است؛ هرکس او را اذیت کند مرا اذیت کرده است.»
و نیز فرمود: «فاطمةُ بضعةُ منّی فَمَن أغْضَبَها أغضَبَنى؛ فاطمه پاره تن من است؛ هر کس او را به غضب وادارد، من را غضبناک کرده است».
به راستی به خشم آوردن پیامبر در پی آزردن آن حضرت است و هر کس پیامبر را بیازارد؛ محکوم به عذاب دردناک است؛ زیرا خداوند می فرماید: (...والّذین یُؤذوُن رسول اللهِ لَهُم عذابٌ أَلیم) ؛ «و کسانی که پیامبر خدا را آزار می رسانند، عذابی پر درد [در پیش] خواهند داشت».
همچنین می فرماید: «یا فاطمةُ إنّ اللهَ یَغْضِبُ بِغَضَبِکَ وَ یَرضَی لِرِضَاک؛ ای فاطمه! همانا خداوند غضب می کند به خاطر غضب تو و راضی می شود به خاطر رضایت تو».
در این روایت و مشابه آن، جایگاه بلند آن حضرت معلوم می شود؛ زیرا خشم و خشنودی او ملاک و موجب خشم و خشنودی خداست.
فاطمه(س) برترین زن جهانیان؛ نکته ی قابل ذکر آن است که برخی روایات حضرت مریم(س) را به عنوان برترین زنان عالم شمرده است؛ همچنان که قرآن نیز بدان اشاره فرموده است.
پس چگونه می توان آن را به حضرت زهرا(س) نیز نسبت داد؟!
در پاسخ می گوییم: برخی روایات حضرت مریم(س) را بر زنان همان عصر برتری داده است؛ همچنان که رسول اعظم(ص) به زهرای مرضیه(س) می فرماید: «راضی نیستی که سیده زنان جهان باشى؟ و فاطمه زهرا(س) سؤال می کند: مگر مریم سیده ی زنان جهان نیست؟ پیامبر اکرم(ص) می فرماید: او سیده زنان عصر خود بود و تو سیده همه ی زنانی».
علامه طباطبایی(ره) در ذیل آیه 42 سوره آل عمران می فرماید: «مریم از جمیع جهات بر زنان عالم برتری ندارد و این آیه می خواهد بیان کند که مریم دارای ویژگی خاصی است که باعث برتری او بر زنان جهانیان شده، که همان ولادت عجیب مسیح(ع) است که هیچ زنی بدون شوهر بچه دار نشده است و خداوند می خواهد بفرماید که این امر عجیب موجب تقدیم و انتخاب مریم شده است و بعد هم آیاتی که مؤید این مطلب است را می آورد».
زمخشری نیز به این مطلب اشاره دارد که مراد آیه این است که خداوند به مریم(س) عیسی را بدون پدر عنایت فرمود.
پس به حسب روایاتی که در آن ها از فاطمه(س) به عنوان سیده ی زنان جهانیان تعبیر شده است، جای هیچ شبهه ای باقی نمی ماند و فراوانی این مطلب در روایات شیعه و اهل سنت شبهه را حل می کند. ابن ابی الحدید نیز می گوید: «پیامبر(ص) در محضر خاص و عام بارها، نه یک بار و در مقامات مختلف، نه در یک مقام، فرمود که فاطمه(س) سیده زنان جهانیان است».
وی همچنین می گوید: «این که سید رضی(ره) از فاطمه زهرا(س) به عنوان سیده ی نساء تعبیر کرده است، به این خاطر می باشد که اخبار زیادی از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: فاطمه(س) سیده ی نساء عالمین است». ابن ابی الحدید در جای دیگر می گوید: «همچنین روایت شده است که پیامبر اکرم(ص) هنگامی که فاطمه(س) را در مرگ خود گریان دید، به ایشان فرمود: آیا خشنود نیستی که بهترین زنان این امت هستى؟»
هدف ابن ابی الحدید از بیان این مطلب تبیین فضایل فاطمه زهرا است که در روایات به وفور دیده می شود.
در جای دیگر ابن ابی الحدید در ذیل کلام امیرالمؤمنین(ع) که فرمود: «منّا خیرُ نساء العالمین»، می گوید: «مراد از خیر نساء العالمین؛ فاطمه(س) است و پیامبر(ص) در این مورد نص صریح فرمود و هیچ جای خلافی در آن نیست».
یقین ابن ابی الحدید بر این مطلب زیادی آن در اخبار و روایات است؛ همچنان که در بین مسلمین نیز معروف و مشهور می باشد و جای هیچ اشکالی در آن نیست. عایشه نیز می گوید: «پیامبر به فاطمه فرمود: ای فاطمه! آیا دوست نداری که بهترین زنان جهان باشى؟ و برترین زنان مؤمنین و بهترین این امت باشى؟»
اهل سنت نیز اگر در فضیلت عایشه روایتی بیابند، که نشانه ی برتری او بر زنان باشد، آن را توجیه می کنند، تا این که معلوم شود عایشه از حضرت فاطمه(س) برتر نمی باشد.
ابن ابی الحدید در ذیل این روایت که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «فضیلت عایشه بر زنان همچون فضیلت ترید بر دیگر خوراکی هاست»، می گوید: «یاران معتزلی ما، مقصود از کلمه ی زنان در این روایت را همسران پیامبر می دانند؛ زیرا در نظر ایشان فاطمه(س) افضل از عایشه است؛ همچنان که پیامبر(ص) فرمود: فاطمه(س) سرور زنان جهانیان است».
اگرچه در اصلِ این فضیلت که در این روایت برای عایشه ذکر شده، نیز شک و تردید وجود دارد و نمی توان به سادگی حتی عایشه را بر زنان پیامبر برتر دانست؛ چه رسد به برتری او بر فاطمه زهرا(س)؛ چرا که عایشه خود معترف است که برخی زنان پیامبر بر او برتری دارند؛ از جمله عایشه در مقایسه خود با زینب دختر حجش می گوید: هیچ یک از زنان پیامبر در برتری جایگاه به من نمی رسید؛ مگر زینب دختر جحش که بر همه زنان پیامبر(ص) مباهات می کرد و می گفت: شما را پدرانتان شوهر دادند و مرا خداوند از فراز آسمان ها به ازدواج رسول خدا(ص) درآورد».
این مطلب بیانگر فضیلت عظیم فاطمه زهرا(س) و رفعت جایگاه آن حضرت است؛ به گونه ای که هیچ زنی نمی تواند به این مقام دست یابد.
ابن ابی الحدید در جای دیگر می گوید: «بنی هاشم به بنی امیه می گویند: این که شما از عاتکه یزیدبن معاویه نام می برید و به او می بالید، ما فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) را نام می بریم که خود بانوی بانوان جهانیان است».
ازدواج فاطمه(س) به امر الهى:
متون تاریخی بیانگر آن است که حضرت زهرا(س) خواستگاران زیادی داشت و افراد بسیاری آرزوی همسری او را داشتند؛ چرا که ایشان دختر بهترین و برترین پیامبر خدا و تربیت شده خانه وحی بود و از نظر فضایل اخلاقى، اجتماعی و خانوادگی سرآمد زنان عصر خود بود. ابن ابی الحدید در تأیید این مطلب می گوید: «ابابکر و عمر از فاطمه خواستگاری کردند، اما رسول الله(ص) آن ها را رد کرد و فرمود به این کار امر نشده ام، اما بعد از آن که علی(ع) از فاطمه خواستگاری کرد، قبول نمود و او را به نکاح علی(ع) درآورد». نکته مهمی که در گزارش ابن ابی الحدید وجود دارد این است که مسأله ازدواج حضرت زهرا(س) به دستور خدا انجام گرفت و علی(ع) به عنوان کفو فاطمه از جانب خدا انتخاب شد و پیامبر اکرم(ص) از جانب پروردگار مأمور این ازدواج گردید.
نیز نقل می کند که زنان نزد فاطمه آمدند و گفتند: فلانی و فلانی از تو خواستگاری کردند و تو آن ها را رد کردی و با کسی که مالی ندارد ازدواج نمودى. وقتی پیامبر(ص) از ماجرا آگاه شد، فرمود: «همانا خدا به من چنین امر کرد که تو را به نکاح کسی که اولین مسلمان است در بیاورم».
ابن ابی الحدید به این نکته ی مهم اشاره می کند و می گوید: «این که علی با فاطمه ازدواج کرد؛ این نبود مگر این که خداوند متعال علی و فاطمه را در آسمان به نکاح هم درآورد و ملائکه هم شاهد بودند».
از ابن مسعود نقل شده که پیامبر(ص) فرمود: «إنّ الله أمرَنی أنْ ازوّج فاطمة من علیٍّ؛ همانا خداوند مرا امر کرد که فاطمه را به تزویج علی در بیاورم».
همسر فاطمه(س) بهترین امت از نظر فضایل
فاطمه زهرا(س) تحت تربیت پیامبر بزرگوار اسلام و مادر ارجمند در مرکز وحی و خانه ای که جبرییل به آن جا رفت و آمد داشت و آیات الهی را بر رسول اکرم(ص) نازل می فرمود، پرورش یافت و به بالاترین مقام که همانا عصمت است، رسید؛ از این رو هر کسی صلاحیت همسری او را ندارد و باید انتخاب همسر برای او با اجازه مستقیم خداوند متعال باشد. ابن ابی الحدید می گوید: «وقتی ابابکر و عمر از فاطمه خواستگاری کردند، پیامبر اکرم(ص) آن ها را رد نمود و فرمود: من به این فرمان داده نشده ام، اما هنگامی که علی از او خواستگاری نمود، قبول فرمود و آن ها را تزویج نمود؛ آن گاه پیامبر اکرم(ص) خطاب به فاطمه(س) فرمود: من تو را به کسی که از همه امت زودتر اسلام آورد، تزویج نمودم».
و نیز در همین موضوع از پیامبر اکرم(ص) آمده است: «... من تو را به علی(ع) تزویج نکردم؛ مگر این که به دستور آسمانی بود، آیا نمی دانی که علی(ع) برادر من در دنیا و آخرت است؟!».
بنابراین باید همسر فاطمه زهرا(س) از نظر فضایل و کمالات همسنگ و کفو او باشد و علی(ع) بهترین خلق و امت اسلام است و هیچ کس در فضیلت به مقام ایشان نمی رسد. همین امر موجب شد تا خداوند متعال به تزویج آنان امر نماید.
ابن ابی الحدید می نویسد: «ابان بن عیاش می گوید: از حسن بصری در مورد علی(ع) پرسیدم. گفت: "درباره ی او چه بگویم که سابقه و فضل و نزدیکی به رسول خدا(ص) و دانش و حکمت و فقه و اندیشه و فراوانی مصاحبت و دلیری و پایداری و تحمل سختی و پارسایی و قضاوت در او جمع بود. همانا علی در کار خویش سخت بلند مرتبه بود. خداوند علی را رحمت کند و درود خدا بر او باد"، من گفتم: "ای ابوسعید! آیا برای کسی غیر از پیامبر(ص) می گویی درود خدا بر او باد؟" گفت: "هرگاه نامی از مسلمین برده شود، بر آن ها طلب رحمت کن و بر پیامبر(ص) و افراد خانواده اش و خاصّه بر بهترین فرد خاندانش درود بفرست." گفتم: "آیا علی از حمزه و جعفر بهتر است؟" گفت: "آرى، گفتم: "و از فاطمه و دو پسرش بهتر است؟" گفت: "آرى! به خدا سوگند که او بهتر از همه ی ایشان است و حال آن که پیامبر(ص) فرمود: پدر حسن و حسین از آن دو بهتر است. و پیامبر اکرم(ص) به فاطمه فرمود: من تو را به بهترین امت تزویج کردم"».
فاطمه زهرا(س) نیز با کمال میل به این ازدواج راضی بود و با ادب کامل رضایت خود را به پیامبر(ص) اعلام نمود.
ابن ابی الحدید می گوید: «پیامبر(ص) به فاطمه فرمود: آیا راضی نیستی که من تو را به کسی که از همه زودتر اسلام آورد و از همه عالم تر است و در حلم از همه با فضیلت تر است، تزویج کنم؟ فاطمه عرض کرد: بلی راضی هستم یا رسول الله!».
حضرت مهدیاز نسل فاطمه(س)
یکی دیگر از فضایل حضرت فاطمه(س) این است که حضرت مهدیاز نسل ایشان می باشد.
این که در آخرالزمان حضرت مهدیظهور خواهد نمود و جهان را پر از عدل خواهد کرد جزو ضروریات دین اسلام است و اهل تسنن و شیعه در این باره اتفاق دارند. نکته ی مشترک دیگر میان فِرَق گوناگون آن است که مصلح جهانی و دادگستر، از نسل و سلاله ی فاطمه زهرا(س) است و خداوند، ایشان را برای چنین روزی ذخیره کرده است.
ابن ابی الحدید در این رابطه می گوید: «شیخ ابوعثمان از قول ابوعبیده روایتی را نقل می کند که امام صادق(ع) فرمود: «وَبِنا تختم لابِکُم؛ دولت حق به ما ختم می شود، نه به شم».
پس از آن می گوید: این اشاره به مهدیاست که در آخر الزمان ظهور می کند و اکثر محدثین بر این باور هستند که او از نسل فاطمه(س) است و یاران معتزلی ما منکر او نیستند و در کتاب های خود به نامش تصریح کرده اند و شیوخ معتزله به وجود او معترفند».
مسلم است که حضرت مهدیبا این خصوصیات از نسل فاطمه(س) است و در آن هیچ تردیدی نیست. و این مسأله نیز از جمله فضایل فاطمه زهرا(س) شمرده می شود که یکی از فرزندان وی جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد.