نقش صداقت رسانه ای؛ در تحکیم انسجام اسلامی

نقش کلمه و کلام در زندگی انسان ها بی بدیل است. کلمه و کلام واردات روح انسان هاست. آدمی از راه گوش فربه می شود. اگر واردات کشور روح، سالم و مفید باشد؛ سلامت و سعادت دنیا و آخرت انسان تضمین می گردد، و اگر انسان دربان شهر روح و روان خویش نباشد و به هر صدا و آوایی اجازه ی ورود دهد، هزار بیماری روحی و اخلاقی و اجتماعی پدید خواهد آمد.
سلامت غذای روح، مهم ترین شرط انسان زیستن است.
اگر در جهان گروه پرشماری از فقر غذایی و سوء تغذیه می میرند، گروه پرشمارتری قربانی انواع پرخوری و مسمومیت های غذایی شده و می شوند.
در تغذیه ی روحی انسان نیز همین مشکل وجود دارد. گروهی به غذای سالم و پرانرژی دسترسی ندارند، برخی تنوع غذایی لازم را ندارند و بعض دیگر دچار مسمومیّت غذایی می شوند.
تدبّر در آیه ی (فَلْیَنْظُرِالإنسَانُ إلَی طَعَامِهِ)([1]) دو پیام مهم را به بشریت گوشزد می کند:
1. تأکید بر تأمل در کم وکیف غذای جسمی، 2. ضرورت اندیشیدن در غذای روح و روان.([2])
تأمین غذای سالم برای روح انسان ها، نخستین گام تداوم زندگی انسانی است که خدای بزرگ همواره این نیاز نخست انسان را از آسمان نازل کرده و به وسیله ی پیامبران برای تمامی بشر فرستاده است. و چه زیباست، دقت در چنین آیات قرآنی:
(الرّحمن عَلّمَ القرآن خَلَقَ الإنسان عَلَّمَهُ البیان).([3])
گرچه تمام نعمت های مادی و معنوی و غذاهای جسمی و روحی بر سر سفره ی کرامت رحمانی چیده شده است، ولی درصدر و برتر از همه، قرآن به عنوان کامل ترین و برترین غذای آسمانی است.
امام علی(ع) فرمود:
«للإنسان فضیلتان؛ عقل و منطق، فبالعقل یستفید، و بالمنطق یفید([4])؛ انسان دو فضیلت دارد: عقل و گفتار. با تعقل و اندیشه از دیگران بهره می گیرد و با گفتار و سخن به دیگران بهره می رساند».
عقل، کانال دریافت اندیشه ها و آگاهی است و زبان و سخن کانال پرداخت آن دو.
«از امیرالمؤمنین(ع) سؤال شد: زیباترین چیزی که خدا آفریده، چیست؟ در پاسخ فرمود: کلام. سؤال شد: زشت ترین آفریده ی خدا چیست؟ باز فرمود: کلام. سپس فرمود: سپیدرویی و سیاه رویی (در قیامت) مولود سخن و کلام است».([5])
انسان با یک گفتار صادقانه، موجی در روح فرد و جامعه پدید می آورد و با یک سخن دروغ، آتش در هستی دیگران می افکند. صداقت؛ انسان ساز است و جامعه ساز، و دروغ؛ روح و روان فرد و جامعه را می سوزاند.
مولا علی(ع) در این باره فرمود:
«جَانِبوا الکِذبَ؛ فإنّه مُجانِبٌ للإیمان، الصَّادِقُ عَلی شَفَا مَنْجاةٍ وَ کَرامَةٍ والکَاذِبُ عَلی شَرَفِ مَهواةٍ وَ مَهَانَةٍ([6])؛ از دروغ دوری گزینید؛ زیرا دروغ از ایمان بر کنار است. راست گو در کناره ی نجات و تکریم قرار دارد و دروغ گو بر لبه ی سقوط و تحقیر است».
حضرت باقرالعلوم(ع)، فرمود: «إنّ الله عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ لَلشَرِّ أقْفَالاً، وَجَعَلَ مَفَاتَیحَ تَلْکَ الأقفالِ الشَّرَابَ، وَالْکِذْبُ شَرٌّ مِن الشَّرابِ([7])؛ خداوند عزوجل برای بدی قفل هایی قرار داده است که کلید این قفل ها، شراب است و دروغ از شراب بدتر است».
مشروب به صورت مستقیم متوجه افراد است، ولی نتایج آفت بار و خانمان سوز دروغ به جامعه باز می گردد. مشروب در دستگاه تصمیم گیری افراد اخلال ایجاد می کند، ولی دروغ توان تصمیم گیری عاقلانه و درست را از جامعه سلب می کند.
هرچه قلمرو و بُرد دروغ وسیع تر باشد و از جایگاه مؤثرتری بیان شود، خطرناک تر است.
سیستم مدیریت بدن را مشروب بر هم می ریزد، امّا دروغ پردازی سیستم مدیریت جامعه را دچار نقص و اشکار می کند؛ هرچند هردو، اطلاعات اشتباه و دگرگون به کانون فرماندهی و تصمیم گیری مخابره می کنند.
نقش رسانه ها در انسجام اسلامی
با این مقایسه جایگاه رسانه ها و نقش آنان در خدمت و خیانت به جامعه روشن می شود. رسانه ها، گاه باران حیات بخش جامعه و عامل رشد و شکوفایی و برادری و اتحاد و انسجام است،‌ و گاه نقش کارخانه های تولید مشروب الکلی را ایفا می کنند؛ همان گونه که از رسانه های مکتبی و الهی و سازنده و راست گو باید حمایت و قدردانی شود، نسبت به رسانه های دروغ پرداز و یأس آفرین و وحدت شکن باید قاطعانه برخورد گردد.
وسایل ارتباط جمعی که امروز با واژه ی کوتاه «رسانه ه» از آن یاد می شود، در روابط جامعه ی بشری نقشی شگفت انگیز دارد. برخلاف تصور برخی که به قدرت نظامی یا توان اقتصادی نقش اصلی را در زندگی بشر می دهند، همواره همیشه رسانه ها از عوامل تأثیرگذار در سمت و سوی فعالیت های اجتماعی بوده و امروز این نقش آفرینی هزاران برابر شده است. تنوع رسانه ای، پوشش جهانی رسانه ، تلفیق دانش و هنر در رسانه ها، اعتیاد جامعه به رسانه ها، جاذبه های علمی، هنری، خبری، و بهره گیری از تمام تجارب تاریخی و ابزارهای نوین، سبب شده که امروز رسانه ها، سلطان دنیای سیاست و اقتصاد و فرهنگ و اخلاق و ... باشند. هر فرد و گروه و دولت و ملتی که بتواند رسانه ها را در جهت اهداف و آرمان های خویش بهتر و بیشتر به کارگیرد، امید بیشتری به موفقیت و دست یابی به اهداف و خواسته های خویش دارد.
رسانه ها امروز مرشد و مربی و معلم و گویی مرجع تقلید و راهنمای گروه های وسیع اجتماعی هستند.
شاید بتوان گفت: بحث قدیمی علم بهتر است یا ثروت، امروز هم در قالب نقش اقتصاد و سیاست و فرهنگ و مقایسه ی میزان اثرگذاری این امور تداوم دارد. بدون تردید جهان آمیزه ای از سخت افزارها و نرم افزارهاست. و پیوند این دو با یکدیگر انکار ناپذیر است. نه سخت افزارها بدون برنامه و اطلاعات کارآیی لازم را دارد، و نه نرم افزارها بدون زیرساخت ها و تجهیزات می توانند نقشی در زندگی بشر ایفا کنند.
همان گونه که در زندگی افراد «عقل» و «فطرت» نقش نرم افزار را بازی می کند، در زندگی جوامع انسانی «دین الهی» و قرآن و شریعت، نرم افزار اداره ی جهان براساس فرمان خداست. دروغ افکنی؛ پخش نرم افزار ویروسی جامعه است. پیامبران الهی و پیشوایان معصوم: تنها کسانی هستند که در پرتو آموزش های الهی درباره ی سخت افزار خلقت و نرم افزار سالم بشریت، اطلاعات و آگاهی لازم را دارند؛ گرچه دانش و آگاهی های آنان همیشه در حال تکمیل و افزایش است؛ همچنان که در مناجات با خدا می گویند: (...وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْم).([8])
«رسانه های اجتماعی» اگر در خدمت دین الهی و تحت مدیریت اولیای او فعالیت کنند، حیات جامعه با اهداف عالی آفرینش هماهنگ می شود، ولی اگر افکار و اندیشه ها و اطلاعات و رهنمودهای ارایه شده از آن با سخت افزار خلقت ناهمخوان باشد، دیر یا زود از برنامه ی هستی حذف می شوند.
بزرگ ترین ناهماهنگی در نظام آفرینش آن است که کسانی بدون پذیرش آفریننده ی هستی و بدون هماهنگی با او بخواهند، عالم و آدم را مدیریت کنند، قانون بنویسند، فتوا بدهند و بشر را راهنمایی کنند و بر خدا و پیامبران و اولیای او دروغ بندند. عاقبت این کار را حضرت علی(ع) بیان فرموده است:
«هَلَکَ مَنِ ادَّعی، وَخَابَ مَنِ افتَری؛ ([9])؛ نابود شد کسی که (به ناحق) مدعی شد و ناکام شد، کسی که دروغ بست».
بر این اساس نقش منفی دروغ در نظام آفرینش و اهمیت صداقت و راستی بیشتر روشن می شود.
آفت بزرگ رسانه ای
دروغ؛ عامل ناهماهنگی انسان با نظام جهان است و راست گویی؛ هماهنگی انسان با سیستم حاکم بر انسان و جهان است.
و چه زیبا امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «الصِّدق مطابقَةُ المنطقِ للوضعِ الإلهیِّ، الکذبُ زَوالُ المنطقِ عَنِ الوضعِ الإلهیِّ([10])؛ راست گویی؛ هماهنگی گفتار با قرار خداست. دروغ؛ انحراف گفتار از واقعیت و جایگاهی است که خداوند مقرر کرده است».
گونه های رسانه ای، از مکتوب و تصویری و صوتی و نیز رسانه های چند منظوره، با بیماری خطرناک و فراگیر دروغ مواجه هستند.
پراکندگی و شتاب در سخن، بدون تحقیق و تفحص کافی نوشتن و عادت به پرگویی و هرزنویسی بیماری دروغ را در پی دارد.
گزارش ها و آمارهای ناراست و نادرست، تیترهای دروغ و ناروا، نظرسنجی ها و تحلیل های غیر واقعی و حتی تصاویر و طرح های القا کننده ی شایعات غیر واقعی فراوان در مطبوعات و رسانه های داخلی و خارجی به چشم می خورد.
برخی از انواع گوناگون ناروایی ها و دروغ های رسانه ای عبارت است از:
بزرگ نمایی، تحقیر، انکار حقیقت، تکذیب واقعیت ، تحریف ، سیاه نمایی، تهمت های عقیدتی، تهمت های سیاسی، تهمت های اخلاقی، تهمت های مالی و اقتصادی، اعلام مطالبات غیر واقعی، تحلیل های جانب دارانه، کوچک نشان دادن نیازهای واقعی جامعه، بزرگ نشان دادن خواسته های شخصی و حزبی، نقش ادعاهای توخالی.
از آن جا که نقش رسانه ها در تولید، نقل، پخش و گسترش دروغ انکار ناپذیر است؛ وسعت کارکرد و بُرد کوتاه و بلند مدت آن در ایجاد آشوب و بر هم زدن اجتماغ متغیر خواهد بود. انسجام و اتحاد اسلامی فقط بر پایه ی صداقت در گفتار و رفتار امکان پذیر است. رسانه ها در صورتی می توانند، نقش مثبت در ایجاد و توسعه ی انسجام و اتحاد جامعه ی بزرگ اسلامی را ایفا کنند، که به اصول فقهی و اخلاقی مطبوعات اسلامی پای بند باشند. دروغ بستن بر شریعت و طبیعت، و وارونه نشان دادن حقیقت ها، سخن چینی، نمامی مکتوب، غیبت های قلمی، قضاوت های عجولانه، تحلیل های بی دلیل، اظهار نظرهای جاهلانه و شایعه سازی و تهمت پراکنی از گناهان قبیله ی قلم و ارباب رسانه ها است، گناهانی که همچون حریق هیمنه ی اتحاد و انسجام اسلامی را می سوزاند و خاکستر می کند.
--------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
[1]. عبس (80) : 24.
[2]. میزان الحکمة، ح 13873.
[3]. الرّحمان (55) : 4 ـ 1.
[4]. میزان الحکمة، ح 17825.
[5] . همان، ح 17826.
[6] . همان، ح 17405.
[7]. همان، ح 17409.
[8] . الطّه (20) :‌114.
[9]. میزان الحکمة، ح 21266.
[10]. میزان الحکمة، ح 10158.