پیامبر و منشور بزرگ حقوقی، تربیتی/وظایف بانوان درنگاه نبوی(صلی الله علیه و آله)

در منشور تربیتی، حقوقی رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) بایدها و نبایدهای فراوانی وجود دارد و حقوق و وظایف بسیاری تبیین شده است.
به شکل کلّی می­توان این پیام را حاوی سه بخش مهم دانست:
1. حقوق و وظایف مشترک زن و مرد.
2. حقوق و وظایف مردان.
3. حقوق و وظایف بانوان.
انسان، صرف نظر از ویژگی­های جنسیّتی، حقوق و وظایفی دارد که به روح و روان او مربوط است و به تعبیر حضرت آیةالله جوادی آملی، روح انسان نه مذکّر است و نه مؤنّث؛ اگرچه برخی بایدها و نبایده ویژه­ی مردان بوده و در مورد بانوان جایگاه ندارد. بخشی از آن نیز تکالیف و حقوق ویژه­ی بانوان است.
حدود بیست بند از این منشور نورانی در زمینه رفتار بانوان و یا رفتار دیگران مربوط به آنان است. توجه به این بخش از رهنمودهای آن بزرگوار خواهران گرامی را در فعالیت­های فردی و اجتماعی هدایت و حمایت می­کند.
1. زن و حضور در تشییع جنازه؛ پیامبر اعظم از این­که بانوان در تشییع جنازه شرکت کنند، منع فرموده است.
وَ نَهی عن إتّباع النّساء الجنائز؛ دلیل این نهی ممکن است، عواطف نیرومند آنان، یا تأثیرگذاری بر مردان و کاهش فضای تفکّر و عبرت گیری و یا بی­صبری­ها و جزع و فریادهای بانوان در فراق عزیزان باشد. در هر صورت براساس فتوای غالب فقهای عصر ما شرکت زنان در تشییع جنازه ـ گرچه متوفا زن باشد ـ مکروه است.([1])
2. زن و خروج از منزل؛ پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) از این­که زن بی­اجازه­ی شوهر از خانه بیرون رود، نهی فرموده است: وَ نَهی أن تخرج المرأة من بیتها بغیر إذن زوجها فإن خرجت لعَنها کلُّ ملکٍ فِی السَّماء وَ کُلُّ شیءٍ تَمُرُّ علیه من الجنّ و الإنس حَتّی ترجع إلی بیتها؛ اگر زن بدون اجازه از خانه خارج شود، تمام فرشتگان آسمان و هرچه بر آن بگذرد از جنّیان و آدمیان او را لعن می­کنند، تا آن­که به خانه­اش بازگردد. برخی از فقهای بزرگ اسلام هم طبق همین حدیث شریف فتوا داده­اند.([2])
3. آرایش بانوان؛ رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از این­که زن برای غیر همسرش آرایش کند، نهی فرموده است که اگر چنین کند شایسته است خداوند عزّوجلّ او را با آتش جهنّم بسوزاند: وَ نَهی أن تتزیّن لغیر زوجها فإن فعلت کان حقّاً علی الله عزّوجل أن یحرقها بالنّار.
4. گفت و گو با نامحرم؛ آن بزرگوار از این­که زن در غیاب شوهر و محارم خود با بیگانه بیش از پنج کلمه که چاره­ای از آن نیست سخن بگوید، منع کرده است.
تنها شدن زن و مرد نامحرم یکی از لغزش­گاه­های خطرناک اخلاقی است همچنان که رسول گرامی اسلام فرمود: هیچ زن و مردی نامحرم در جایگاه خلوت قرار نمی­گیرند، مگر این­که شیطان سوّمی ایشان است.([3])
به جهت جاذبه­ی ویژه­ای که صدا و سیمای بانوان جوان دارد لازم است که برای تأمین سلامت اخلاقی و سعادت جاودانه­ی خود و نیز مصونیت و تحریک نشدن مردان نامحرم به حدّاقل نگاه و گفت و گو اکتفا شود. تعبیر منشور گرامی نبوی(صلی الله علیه و آله) این است: وَ نَهی أن تتکلّم المرأة عند غیر زوجها، أو غیر ذی محرمٍ مِنها أکثر من خمس کلمات ممّا لابدّ لها منه.
5. جامه­ی ابریشم؛ پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) از این­که مردان جامه حریر و دیبا و قزّ بپوشند، نهی کرده است ولی این نوع پوشاک برای زنان اشکال ندارد و در برخی روایات نبوی(صلی الله علیه و آله) طلا و ابریشم برای زنان امت حضرت حلال و برای مردان حرام شده است.([4]) در حدیث شریف مناهی آمده است: وَ نَهی عَن لُبسِ الحریر والدّیباج والقزّ للرّجال فأمّا للنّساء فلا بأسَ.
6. نگاه به خانه همسایه؛ رسول گرامی(صلی الله علیه و آله) از این­که مردی به خانه همسایه سرک بکشد، نهی فرموده است: وَ نَهی أن یطلع الرّجل فی بیت جاره.
7. نگاه به نامحرم؛‌ و هرکس دو چشم خویش را از نگاه حرام پر کند، و به جایی که حرام است خیره شود، خداوند، روز قیامت دیدگانش را از آتش پر سازد. مگر این­که توبه کند و برگردد.
و من ملأ عینیه من حرام، ملأ الله عینیه یوم القیامة من النّار، إلاّ أن یتوب و یرجع.
8 . دست دادن با نامحرم؛‌ و فرموده است: و من صافح إمرأة تحرم علیه فقد باءبسخط من الله عزوجل؛ هر کس با زنی که بر او حرام است، مصافحه کند و دست بدهد، آتش جهنم را برای خویش به ارمغان آورده است.
9. بدزبانی در شوهرداری؛ هر زنی که شوهرش را با زبان بیازارد خداوند عزوجل از او بازگشت و کفاره­ای نپذیرد. و کار نیکش را قبول نکند تا آن­که او را راضی کند، گرچه روز را روزه بدارد و شب را بپاخیزد. و بردگان را آزاد کند و بار آذوقه با اسب­های نیکو در راه خدا انفاق کند و چنین زنی از پیشگامان جهنم خواهد بود. و قال(صلّی الله علیه و آله): أیّما إمرأة آذت زوجها بلسانها لم یقبل الله عزّوجل منها صرفاً و لاعدلاً ولاحسنة من عملها، حتی ترضیه، و إن صامت نهارها و قامت لیلها و أعتقت الرّقاب و حملت علی جیاد الخیل فی سبیل­الله و کانت فی أوّل من یرد النّار.
10. صبوری بر اخلاق همسر؛ آن بزرگوار فرموده است: هان بدانید، هر کس بر اخلاق بد همسر خویش صبر کند و از خدا پاداش بخواهد، خداوند برای او پاداش شاکران می­دهد. گویی این مشکل برای او تبدیل به نعمت می­شود که به جای پاداش صبر، خداوندبه او پاداش شکرگزاران را عنایت می­کند.
ألا وَمَنْ صبر علی خُلق إمرأة سیئة الخلق واحتسب فی ذلک الأجر أعطاه الله ثواب الشاکرین.
11. توقعات بی­جا؛ آگاه باشید، هر زنی که با شوهر مدارا نکند و او را بر آنچه نمی­تواند، وادارد؛ خداوند از او کار نیک و حسنه­ای نپذیرد. و هنگام ملاقات خدای عزّوجلّ بر او خشمناک خواهد بود:
ألا وَأیما إمرأة لم ترفق بزوجها، و حملته علی ما لا یقدر علیه و ما لایطیق لم یقبل الله منها حسنة، و تلقی الله عزّوجلَّ و هو علیها غضبان.([5])
از آن­جا که در منشور حقوقی، تربیتی، نبایده و مناهی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، تکالیف اثباتی بانوان را باید در دیگر آیات و احادیث وارده از معصومین(علیه السلام) جست و جو کرد. تفاوت­های فقهی، اخلاقی فراوانی در حقوق زن و مرد و وظایف آنان وجود دارد، که محور پژوهش برخی عالمان بوده و جا دارد در شرایط امروز بیشتر مورد تحقیق قرار گیرد.
پی­نوشت:
[1]. العروه الوثقی، ج 1، ص 419.
[2]. تحریر الوسیله، ج 2، ص 299.
[3]. نهج الفصاحه، ترجمه دکتر علی شیروانی، ص 78، ح 478.
[4]. شیروانی، نهج الفصاحه، ص 28، ح 104.
[5]. من لایحضره الفقیه، ج 4، ح 4968.