یک جرعه معرفت امثال القرآن

هر حیوان و حشره­، برای خود آشیانه می­سازد، امّا هیچ یک از این لانه­ها، به سستی خانه عنکبوت نیست. لانه عنکبوت، از تعدادی تارهای بسیار نازک ساخته شده که نه دیواری دارد و نه سقفی، نه حیاطی و نه دری. از سوی دیگر، مصالح آن، به قدری سست و بی­دوام است که در برابر حادثه مقاومت نمی­کند.
ساخت خانه برای آن است که ساکن را از سرما و گرما حفظ کند، و حال آن­که خانه­ی عنکبوت را حتی نمی­توان خانه گفت، چون آن­چه گفتیم را فاقد است.
اگر نسیم ملایمی بوزد، تار و پودش درهم می­ریزد! اگر چند قطره باران بر آن ببارد، آن را متلاشی می­کند! حتی اگر گرد و غبار بر آن بنشیند پاره پاره می­شود و از سقف خانه آویزان می­گردد! البته همین خانه برای عنکبوت که دارای پاهای بلند و طولانی نیز هست، مرکز استراحت می­باشد و نقش دام را برای صید حشرات و تحصیل غذا نیز دارد، ولی در مقایسه با خانه­ی دیگر حیوانات و حشرات، بی­نهایت سست و بی­دوام است. شاید بتوان گفت: منظور قرآن از این که تکیه­گاه­های غیر خدا را به تار عنکبوت تشبیه نموده، از این بابت است.
تخت و تاج فرعون­ها، اموال بی­حساب قارون­ها، قصرها و گنج­های شاهان همچون تارهای عنکبوت است و بنابر گواهی تاریخ هیچ یک از قدرت­های مادی نمی­تواند تکیه­گاه انسان قرار گیرد.
مَثلُ الّذینَ اتّخَذوا مِن دونِ اللهِ أولیآءَ کَمَثلِ العَنکبوتِ اتّخَذَت بَیْتاً و إنّ أوهَنَ البُیوتِ لبیتُ العَنکبُوتِ لَوْ کانُوا یَعلَمونَ([1])؛ مثل کسانی که به جای خدا، اولیایی دیگر اتخاذ می­کنند، مثل عنکبوت است خانه ساختنش و به درستی که سست­ترین خانه­ها، خانه عنکبوت است، اگر بدانند.
یادآوری این نکته خالی از لطف نیست که خانه عنکبوت و تارهای او با این­که ضرب المثل در سستی می­باشد، خود از عجایب آفرینش است و دقت در آن انسان را به عظمت آفریدگار آشناتر می­کند.
تارهای عنکبوت از مایع لزجی که از حفره­های بسیار کوچک سر سوزنی که در زیر شکم او تعبیه شده است، ساخته می­شود. این مایع دارای ترکیب خاصی است که هرگاه در مجاورت هوا قرار گیرد، سخت و محکم می­گردد. عنکبوت آن را به وسیله چنگال مخصوصش از این حفره­ها بیرون کشیده و تارهای خود را از آن می­سازد. هر عنکبوت قادر است با همین مایع بسیار مختصر حدود پانصد متر تار بتند! بعضی نوشته­اند که سستی این تارها بر اثر نازکی فوق العاده است وگرنه، از تار فولادینی که به ضخامت آن باشد، محکم­تر است!
عجیب این­که هر کدام از تارها را چهار رشته تشکیل می­دهد که هر یک از آن رشته­ها نیز از هزار رشته ساخته شده است. منشأ سازنده­ی این تارها سوراخ­های بسیار ریز بدن عنکبوت است. اکنون فکر کنید هر یک از این تارهای فرعی چه اندازه ظریف و دقیق و باریک تهیه می­شود. علاوه بر عجایبی که در مصالح ساختمانی خانه عنکبوت به کار رفته است، شکل ساختمانی و مهندسی آن نیز جالب می­باشد. اگر به خانه­های سالم عنکبوت دقت کنید منظره جالبی همچون یک خورشید با شعاع­هایش بر روی پایه­های مخصوصی از همین تارها مشاهده می­شود. البته این خانه­ مناسب و ایده­آل برای عنکبوت است ولی در مجموع سست­تر از آن تصور نمی­شود، و این­چنین است معبودهایی که غیر از خدا ­پرستیده می­شود.([2])
در حقیقت اولیای مشرکان تنها ولایت ظاهری دارند و هیچ قدرتی بر حفظ خود و پیروانشان را ندارند.
دیده­ای تو عنکبوت بی­قرار در خیالی می­گذارد روزگار
بوالعجب دامی بسازد از هوس تا مگر در دامش افتد یک مگس
پیش گیرد وهم دوراندیش را خانه­ای سازد به کنجی، خویش را
بعد از آن خشکش کند بر جایگاه قوت خود سازد، ازو تا دیرگاه
ناگهی باشد آن صاحب سرای چوب اندر دست برخیزد ز پای
خانه­ی آن عنکبوت و این مگس جمله ناپیدا کند در یک نفس
هست دنیا و آن که در وی ساخت قوت چون مگس در خانه او عنکبوت
گرهمه دنیا مسلم بایدت گم شود تا چشم بر هم آیدت
گذر زین خاکدان پر غرور چند پیمایی جهان پر غرور
چشم همت برگشا و ره بین پس قدم در ره نه و درگه بین
چون رسانیدی بدان درگاه جان خود نگنجی تو زعزت در جهان([3])
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نیز می­فرماید: إنّ الله عزّوجلّ یحاسِبُ کلّ خلقٍ إلاّ مَن أشرکَ بالله؛ خداوند از جمیع مردم در قیامت حساب می­کشد، جز از کسی که برای خدا شریک قایل باشد.([4])
­پی­نوشت:
[1]. العنکبوت 29 : 41.
[2]. تفسیر نمونه، ج 16، ص 279 ـ 277.
[3]. منطق الطیر، ص 142.
[4]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 29